سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
این انجمن برای تحقق رسالت خود هر دو سال یکبار همایشی برگزار میکند. امسال نیز هفتمین همایش ملی بیوتکنولوژی ایران از 21 تا 23 شهریور ماه در محل پژوهشگاه نیرو برگزار شد.
در آستانه برگزاری این همایش فرصت را مغتنم شمردیم و گفتوگویی با محمدعلی ملبوبی، رئیس همایش، رئیس انجمن بیوتکنولوژی ایران و عضو هیات علمی پژوهشکده ملی ژنتیک و زیستفناوری ایران ترتیب دادیم تا پیرامون فناوری بیوتکنولوژی و کاربرد آن در دنیای امروزی به بحث بپردازیم.
آقای دکتر! در حال حاضر محصولات بیوتکنولوژی چه کاربردهایی در علوم مختلف دارند؟
بیوتکنولوژی امروزه به عنوان یکی از موضوعات بسیار فراگیر و راهبردی فناوری در قرن بیست و یکم تلقی میشود که در کانون توجه سیاستگذاران و دانشمندان کشورهای مختلف جهان قرار دارد. این فناوری هر روز نقش بیشتری در توسعه و پیشرفت زندگی بشر ایفا میکند. گستردگی کاربرد بیوتکنولوژی در قرن بیست و یکم به حدی است که اقتصاد، بهداشت، درمان، محیط زیست، آموزش، کشاورزی، صنعت، تغذیه و سایر جنبههای زندگی بشر را تحت تاثیر شگرف خود قرار خواهد داد و در صنایع مختلف مانند دفاعی و دارویی مانند تولید داروهای بیوتکنولوژی و نوترکیب، کشاورزی برای مثال تولید برنج و پنبه تراریخته، تولید کودها و آفتکشهای زیستی، صنایع غذایی و هر چیزی که مرتبط با علوم زیستی باشد، کاربرد خواهد داشت. همچنین توجه به این امر موجب اشتغالزایی، درآمدزایی، افزایش صادرات و اقتدار ملی خواهد شد و به همین خاطر تولید محصولات اصلاح ژنتیک شده مورد توجه دنیا قرار گرفته است و طبیعتا ایران نیز از این قاعده مستثنا نیست و مسوولان عالی کشور همگی بر پیشرفت در این حوزه تاکید دارند.
محققان ایرانی در حوزههای مختلف زیستفناوری به پیشرفتهای چشمگیری دست یافتهاند و علاوه بر کسب دستاوردهایی در حوزه پزشکی مانند تولید داروهای نوترکیب در سایر حوزههای مختلف صنعتی، کشاورزی و سایر موارد نیز فعالیتهای قابلتوجهی را داشتهاند.
زیست سامانهها که گفته میشود آینده بیوتکنولوژی جهان را دگرگون میکنند، چیستند؟
در زمان حاضر اطلاعات بسیار انبوهی از پروژههای ژنوم در حال تولید است و زیست فناوران در تلاش هستند از این اطلاعات استفاده کنند. به این صورت که سیستم زیستی موجود زنده را روی رایانه شبیهسازی میکنند تا قابلیت محاسباتی و خاصیت پیشبینی شدن پیدا کند، به عبارت دیگر این سیستمها با محاسبه اجزای سلول، چگونگی ارتباط سلولها و پاسخدهی آنان با شرایط محیط، سلولها را در مدلهای خیلی پیچیده فرموله میکنند؛ این کار حاصل تلاش متخصصان بیوتکنولوژی و آیتی است. زمانی که زیستفناوری آمد، دنیای فناوری دچار تحول شد یعنی چیز جدیدی در دنیای فناوری شروع شد که زیستفناوری آن را نداشت و با ورودش بسیاری از مشکلات زیستی را حل کرد.حال اگر زیست سامانهها به این فناوری ورود پیدا کنند ـ هماکنون مدلهای ساده و کوچک این مدل وجود دارد ـ زیستفناوری نیز دچار تحول عظیمی میشود و بسیاری از مشکلات مرتفع خواهد شد.
بازار جهانی بیوتکنولوژی و زیستفناوری در دنیا را چگونه ارزیابی میکنید؟ آیا کشور ما نیز برای توسعه این زیست سامانهها برنامهای دارد و در این زمینه به چه پیشرفتهایی دست یافته است؟
ملبوبی: با توجه به روند شتابناک توسعه محصولات تراریخته و گرایش کشورهای مختلف توسعهیافته و در حال توسعه به استفاده از این فناوری نگاه ویژه به این مساله نیازی کاملا اجتنابناپذیر است
این مساله هماکنون در 7 کشور صنعتی و پیشرفته دنیا ازجمله آلمان، فرانسه، ژاپن، انگلستان، آمریکا، کانادا و اتریش در حال توسعه است. این کشورها برای دستیابی به این فناوریها هزینه بسیار بالایی صرف میکنند تا در عرصه رقابت این محصولات، پیشگام باشند. کشور ایران هم درصدد است مدلها را به هم متصل کند و مدلهای سلولی کاملی را ایجاد و پس از آن موجود زنده را مدل کند به همین منظور تکمیل مدل سلولها را تا سال 2015 و مدلهای موجود زنده را تا سال 2020 در برنامه و سند توسعه ملی خود دارد، اما متاسفانه به دلیل اینکه طرحهای پژوهشی و تحقیقاتی بیوتکنولوژی 5 سال متوقف ماندهاند ما نتواستهایم در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته باشیم، بنابراین برای تحقق این امر مهم خیلی از برنامه عقب افتادهایم.
در صحبتهایتان اشاره کردید که این طرح مورد تاکید مسوولان عالی کشور برای پیشرفتهای علمی و فناوری واقع شده، پس چرا این طرحها متوقف شدهاند و هنوز نتوانستهایم در زمینه تولید محصولات صنعتی و کشاورزی موفق باشیم؟
در دنیای فعلی، بحث بیوتکنولوژی به دلیل پیچیدگیهایی که موجود زنده دارد، قابل پیشبینی و محاسبه نیست؛ اگرچه بیوتکنولوژی به سمت محاسباتی شدن میرود. این تحولی است که هماکنون در حال رخ دادن در بسیاری از کشورهای پیشرفته است، اما متاسفانه علیرغم نبود موانع قانونی در این خصوص و تاکید مسوولان عالی کشور، برخی از دستهای پنهانی مخالف با توسعه این فناوری و همچنین برخوردهای غیرعلمی برخی مسوولان در مدیریتهای میانی باعث شده سالها در این بخش به پیشرفت دست نیابیم و کشور در خواب غفلت به سر ببرد در حال حاضر 10 گونه تراریخته (اصلاح ژنتیک شده) در انتظار آییننامه اجرایی قانون ملی زیستی متوقف ماندهاند و این در حالی است که در مجموع 164 لاین محصول تراریخته در کل دنیا در حال کشت است. مساله دیگر نیز بحث کاهش شدید بودجههای پژوهشی و منحل شدن برخی از کمیتههای اجرایی است که این عوامل نیز باعث کندی روند توسعه این فناوریها در کشور شده اند.
با غلفت از این مهم چه زیانهایی در حوزه علمی و اقتصادی بر کشور وارد خواهد شد؟
مسلما با روند شتابناک توسعه محصولات تراریخته و گرایش کشورهای مختلف توسعه یافته و در حال توسعه به استفاده از این فناوری، با توجه به شرایط موجود، توجه به این مساله امری کاملا اجتنابناپذیر است و تعلل در این حوزه میتواند زیانهای جبرانناپذیری در پی داشته باشد. به عنوان مثال هماکنون ما برای تولید هر دارویی 8 تا 12 سال زمان سپری میکنیم و برای تولید این داروها، هزاران دارو را مورد آزمایش قرار میدهیم و از بین آنان یک تا 4 دارو را معرفی میکنیم در حالی که اگر این زیستسامانهها را داشته باشیم علاوه بر اینکه فاصله زمانی بسیار اندکی را سپری خواهیم کرد (حدود 2 تا 4 سال)، تعداد داروهای آزمایش شدهمان خیلی کم میشود و به جای آن تعداد داروهای معرفی شده زیاد خواهد شد و با بهکارگیری این تکنولوژی، هزینههای تحقیق دارو بشدت کاهش پیدا میکند.
فرزانه صدقی
جامجم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد