عبور از خصومت

 این تاریخ طی 25 سال گذشته پس از شکل‌گیری حزب کارگران کردستان ترکیه (PKK) در سال 1984 و مقاومت مسلحانه این گروه در برابر حاکمیت ملی‌گرای ترکیه رنگ خشونت به خود گرفت. این منازعه مسلحانه تاکنون بیش از 40 هزار قربانی بر جای گذاشته و حداقل یک میلیون نفر را آواره کرده است.

اگرچه گرایش نوظهور حزب حاکم عدالت و توسعه ترکیه به مصالحه با کردها امیدبخش به نظر می‌رسد لیکن این تصمیم از یک وجه دیگر هم قابل توجه است. این تصمیم پس از یک‌دوره افزایش خشونت در مناطق جنوب‌شرقی ترکیه و مقابله با تنها حزب قانونی کردها یعنی حزب سوسیال‌دموکرات و انحلال این حزب اتخاذ شده است.

قوه قضاییه ترکیه با این ادعا که رهبران حزب سوسیال دموکرات با PKK در ارتباط هستند اقدامات خود در مقابله با این حزب را توجیه کرده است. حزب سوسیال دموکرات در واقع ائتلافی از چند گروه سیاسی یا به عبارت دقیق‌تر منشق از حزبی‌ بود که تاکنون 5 بار فعالیتش از سوی دادگاه عالی ترکیه ممنوع اعلام شده است. این حزب تاکنون حاضر به محکوم کردن PKK نشده لیکن تاکید دارد از ترکیه متحد در قالبی دموکراتیک حمایت می‌کند.

حملات شدید PKK طی 2 ماه گذشته با شروع ماه جدید میلادی به ناگاه متوقف شد. وزارت کشور ترکیه روز اول اوت کارگاهی آموزشی در دانشکده پلیس برگزار کرد که عنوانش «حل و فصل معضل کردها» بود. ریاست این کارگاه را بشیر آتالای، وزیر کشور ترکیه شخصا بر عهده داشت. او طی اظهاراتی تاکید کرد «اگر ترکیه بتواند عاقبت این مشکل را حل کند به آسمان پرواز می‌کند.»

تنها چند روز پس از شروع به کار این کارگاه رجب طیب اردوغان، نخست‌وزیر ترکیه با چشم‌پوشی از اصرارش بر شناسایی PKK به عنوان گروهی تروریستی از سوی حزب سوسیال‌دموکرات با احمد ترک، رهبر این حزب دیدار و گفتگو کرد. دامنه تبلیغات پیرامون این نشست پرسروصدا به رسانه‌های خارجی هم رسید و روزنامه آمریکایی لس‌آنجلس تایمز تیتر اول خود را به این دیدار اختصاص داد.

روند تحولات مثبت در قبال بحران کردهای ترکیه در واقع از اوایل سال‌جاری میلادی شروع شد. عبدالله گل، رئیس‌جمهور ترکیه که به لحاظ رسمی و حقوقی مقامی فراحزبی دارد در ماه مارس در مصاحبه‌ای مطبوعاتی از امکان پیشرفت در زمینه حل این مساله و فرصت‌های تاریخی به وجود آمده سخن گفت. او اندکی بعد در ماه می یادآور شد همه در ترکیه در مورد لزوم حل معضل کردها سخن می‌گویند و این کهدر چنین فضایی امکان به شکل‌گیری تحولات مثبت وجود دارد.

خاستگاه تغییر 180 درجه‌ای موضع حزب حاکم ترکیه در قبال مساله کردها را باید در تحولات داخلی و مولفه‌های خارجی جست. در بعد داخلی حزب حاکم در انتخاب عمومی سال جاری7 درصد کمتر از آخرین انتخابات عمومی ترکیه در سال 2007 میلادی رای کسب کرد. در مناطق جنوب‌شرق کشور که بخش اعظم ساکنانش را کردها تشکیل می‌دهند اکثر آرا به نفع حزب سوسیال دموکرات بود.

یکی از دلایل اعمال فشار به این حزب و منع فعالیت آن به دلیل همین حمایت گسترده کردها بود یا لااقل نمایندگان این حزب در پارلمان سعی دارند مساله را این‌گونه به تصویر بکشند. تلاش برای رفع تنش با حزب سوسیال‌دموکرات موقعیت حزب حاکم را نزد کردها تقویت می‌کند. بهبود روابط با این حزب و در مقیاس وسیع‌تر با کردها در عین حال به تضعیف ارتش ترکیه منجر می‌شود. در حال حاضر تهدید کردها یکی از مهم‌ترین مباحث در چارچوب امنیت ملی ترکیه است که ارتش با اتکا به آن مداخله خود در امور مختلف کشور را توجیه می‌کند.

ابزار سیاسی

حزب AKP پس از تشکیل اولین دولتش در سال 2002 درگیر منازعه‌ای تمام عیار با رقبای سکولارش بوده که جملگی روابط نزدیکی با ارتش ‌ترکیه دارند.

کمتر از 2 سال قبل و در آستانه برگزاری انتخابات عمومی سال 2007 میلادی بود که ارتش سعی کرد AKP را با صدور اولتیماتومی تحت فشار بگذارد که ثمره‌اش برگزاری انتخابات زود هنگام پارلمانی توسط این حزب برای نشان دادن جایگاه حزب نزد مردم بود.

پیروزی قاطع AKP در این انتخابات جایگاه ارتش را تضعیف کرد و فرماندهان ارشد نظامی را به احتراز از مداخله در تحولات سیاسی کشور واداشت با این حال هیچ تضمین وجود ندارد که ارتش دوباره درصدد مداخله در مدیریت کشور برنیاید.

نباید تصور کرد که تنها تحولات داخلی عامل تغییر سیاست AKP در قبال کردها بوده است. این تغییر مقارن زمانی به وقوع پیوسته که دولت آنکارا سعی دارد خود را به عنوان یک قدرت منطقه‌ای تاثیرگذار مطرح کند. دولتAKP طی سال‌های اخیر سعی کرده در نقش میانجی منطقه‌ای بویژه بین اسرائیل و گروه‌های فلسطینی ظاهر شود و البته در این زمینه به موفقیت‌هایی هم دست یافته است.

دستیابی به چنین هدفی با وجود جنگ‌های خونین داخلی برای آنکارا ناممکن خواهد بود. این رویکرد همگرا با خط‌مشی جدید آمریکا است. باراک اوباما، رئیس‌جمهور آمریکا در اولین سفر خارجی خود از ترکیه دیدار کرد تا اهمیت این کشور در سیاست خارجی واشنگتن را برجسته‌تر سازد.

یک تیر و دو نشان

اتحادیه‌اروپا یکی از شروط الحاق ترکیه به این اتحادیه را حل و فصل مساله کردها قرار داده است. آلمان بویژه با توجه به جمعیت قابل توجه کردهای مهاجر ساکن این کشور حامی پر و پاقرص پایان خصومت ترک‌ها و کردهاست.

دورنمای دسترسی به منابع انرژی شمال عراق از طریق ترکیه از دیگر دلایل اعمال فشار اروپایی‌ها بر آنکارا برای پایان دادن به معضل کردهاست. بهبود روابط ترکیه و کردهای شمال عراق راهکاری عملی برای متنوع کردن منابع انرژی مصرفی اروپایی‌ها خواهد بود که اکنون به‌شدت به گاز روسیه اتکا دارند.

با وجود اشتیاق AKP به حل این بحران با توجه به سابقه تاریخی این مساله حرکت AKP با مقاومت‌ شدید داخلی مواجه خواهد شد. نیروهای سکولار از دیر باز با حمله به کردها برای خود اعتبار سیاسی کسب می‌کردند و حالا به این سادگی حاضر به چشم‌پوشی از این دشمن دیرینه نخواهند شد.

حزب حاکم برای تحقق اهداف خود روی همکاری و همراهی عبدالله اوجالان،‌‌ رهبر بازداشت شده PKK حساب باز کرده که در حال پشت سرگذاشتن محکومیت حبس ابد خود در یکی از زندان‌های ترکیه است. اوجالان مدتی قبل طرحی برای حل و فصل بحران کردها ارائه داد که در رسانه‌های ترکیه از آن تحت عنوان «نقشه راه آشتی ملی ترکیه» یاد شد.

با این حال حرکت در این مسیر بیشتر به عبور از میدان مین پر خطری می‌ماند و همین مساله باعث شده رهبران با احتیاط کامل به این مساله بپردازند.

مخالفت با عفو پ.ک.ک

دولت ترکیه با طرح اعلام عفو عمومی برای اعضای حزب کارگران کردستان ترکیه(پ.ک.ک) مخالفت کرده است.

به گزارش خبرگزاری نیمه رسمی آناتولی، بشیر آتالای، وزیر کشور ترکیه در نشستی مطبوعاتی در مورد ابتکار عمل دولت با هدف حل و فصل مساله پ.ک.ک تصریح کرد این حزب قبل از هر توافقی باید ابتدا سلاح خود را کنار بگذارد و اعلام انحلال کند.

آتالای گفت: ما هرگز موضوع عفو اعضای این حزب را در گذشته مطرح نکردیم و اکنون نیز در مورد آن صحبت نمی‌کنیم. وی افزود: این مساله فقط پس از انحلال پ.ک.ک و تحویل سلاح‌های این گروه قابل بررسی است.

دولت ترکیه هم اکنون در حال فعالیت بر روی طرحی برای جلب حمایت شهروندان کرد و حمایت برای منحل کردن پ.ک.ک است.

آتالای می‌گوید این ابتکار عمل روندی است که تدابیر آن از طریق اجماع نظر تمامی ارگان‌های دولت و تمامی بخش‌های جامعه شکل خواهد گرفت.

منبع‌: اشپیگل
مترجم: رضا سادات