شمشیر دو لب سرمایه‌گذاری‌

کشورهای غنی از نفت حوزه خلیج‌فارس چون عربستان سعودی، امارات عربی متحده و کویت که به دلیل محروم بودن از زمین‌های‌ مستعد کشاورزی با بحران تامین محصولات کشاورزی مورد نیاز خود مواجه هستند مجذوب زمین‌های بارور، نیروی کار ارزان و فرصت‌های بلااستفاده آفریقا شده‌اند.

سرمایه‌گذاران این کشور اکنون به دنبال تامین زمین‌های کشاورزی در کشورهای توسعه‌نیافته آفریقا هستند تا محصولات زراعی مورد نیاز ملت‌های خود را تامین کنند.

ادریس اسحاق، مدیر دفتر منطقه‌ای هادکو در سودان، از شرکت‌های کشت و صنعت عربستان‌سعودی که همین اواخر اولین توافقنامه خارجی خود را با عقد قراردادی 150 میلیون دلاری برای اجاره زمینی 20 هزار هکتاری در حاشیه رود نیل در نزدیکی خارطوم، پایتخت سودان با دولت این کشور به امضا رساند، می‌گوید: این مشارکتی همه جانبه و بجا است.

وی می‌افزاید: در این جا تمامی پیش شرط‌های فعالیت کشاورزی موفق یعنی زمین، آب و شرایط اقلیمی مناسب وجود دارد و تنها چیزی که کم است نقدینگی و سرمایه است.

هادکو امید دارد قبل از آن که بهار سال آینده از راه برسد این شرکت اولین محموله خود متشکل از گندم، سبزیجات و علوفه دامی را به مقصد عربستان‌سعودی بارگیری کرده باشد.

دولت امارات هم اخیرا توافقنامه مشابهی را با سودانی‌ها برای اجاره 50 هزار هکتار از زمین‌های زراعی نواحی جنوبی خارطوم به امضا رساند. سرمایه‌گذارانی از قطر با ایجاد مزرعه‌های صنعتی پرورش گوسفند و مرغداری‌های بزرگ هم‌اکنون در حال فعالیت در سودان هستند.

در نقطه مقابل مصر و اتیوپی هم در حال کار روی پتانسیل‌های کشاورزی خود هستند تا سرمایه‌گذاران خارجی را به فعالیت در این بخش ترغیب کنند.

به ظاهر فقط مناطق شمالی آفریقا نیستند که در کانون توجه سرمایه‌گذاران کشورهای عرب حاشیه خلیج‌فارس قرار گرفته‌اند. کویتی‌ها در حال امکان‌سنجی فعالیت در جنوب آسیا هستند و امارات در حال مذاکره برای انعقاد قراردادی نیم میلیارد دلاری با پاکستانی‌ها هستند. لیبی هم مدتی است در حال رایزنی با اوکراینی‌ها است.

این توافقنامه‌ها در اغلب موارد مایه شگفتی است چرا که کشورهای موردنظر سرمایه‌گذاران در اکثر موارد در تامین مایحتاج غذایی مردم خود با مشکل مواجه هستند.

اگرچه سودان هر ساله مقادیر قابل توجهی پنبه و صمغ‌های معطر صادر می‌کند اما در مقابل سالانه یک میلیون تن گندم وارد می‌کند و طی ماه‌های اخیر با مشکلاتی برای تامین برخی نیازهای اساسی دیگر نیز مواجه شده است. مناطقی در جنوب و غرب سودان چون دارفور به شدت به کمک‌های غذایی خارجی متکی هستند که بخش اعظم آن توسط ایالات متحده تامین می‌شود.

یوآخیم فن براون، مدیر موسسه بین‌المللی تحقیقات غذایی در واشنگتن، پایتخت ایالات‌متحده می‌گوید: این کار به همان سادگی استحصال نفت در کشورهای نفت‌خیز نیست. وی می‌افزاید: صدور محصولات کشاورزی ممکن است با مشکلات زیادی مواجه‌شود.

به عنوان مثال اتیوپی در حل تلاش برای جذب سرمایه‌گذاران بخش کشاورزی از عربستان‌سعودی است. این در حالی است که این کشور شاخ آفریقا خود پیشینه‌ای طولانی در زمینه قحطی دارد و هم‌اکنون در حال دست و پنجه نرم کردن با بحران خشکسالی است.

تحت چنین شرایطی تلاش سرمایه‌گذاران خارجی برای صدور محصولات غذایی ممکن است با اعتراض‌های عمومی و حتی شاید شورش روبه‌رو شود. علاوه بر آن دولت‌ها به طور طبیعی ممکن است برای مقابله با گرسنگی اقدام به وضع قوانین برای منع صدور محصولات غذایی کنند که این در مغایرت با اهداف سرمایه‌گذاران خارجی است.

با این وجود براون تاکید دارد روند رو به رشد سرمایه‌گذاری در بخش کشاورزی کشورهای توسعه‌نیافته از آنجا که تولید جهانی محصولات غذایی را افزایش می‌دهد به نفع همه است. به اعتقاد او باید هجوم سرمایه‌گذاران خارجی به کشورهای فقیر برای بهره‌برداری از زمین‌های مستعد و بارور را باید به فال نیک گرفت چرا که مجموع تولید جهانی محصولات کشاورزی را بالا می‌برد.

مقامات سودانی در دفاع از قراردادهای منعقد شده با شرکت‌های خارجی تاکید می‌کنند این قراردادها به دلیل اشتغالزایی، ایجاد رقابت در بخش کشاورزی و هدایت منابع مالی به این بخش به نفع کشور هستند. عبدالوافی فضل‌الله، معاون وزیر سرمایه‌گذاری سودان در بخش کشاورزی تاکید دارد این توافقنامه‌ها به افزایش کیفیت فعالیت کشاورزی کمک می‌کند.

در سودان بسان اکثر کشورهای آفریقا دهه‌ها بی‌توجهی و اهمال در آموزش دادن زارعان موجب شده نرخ تولید در هکتار به یک سوم ارقام بین‌المللی کاهش پیدا کند. هر چند این کشور در نقطه تلاقی دو رود نیل‌آبی و نیل‌سفید قرار گرفته اما تنها 10 درصد زمین‌های قابل کشت این کشور مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

از نظر مقامات دولتی سرمایه‌گذاری خارجی راه بر توسعه فعالیت‌های کشاورزی و به تحرک واداشتن این بخش هموار کرده به افزایش تولید، اشاعه شیوه‌های نوین زراعت از جمله استفاده از گونه‌های جدید بذر و متدهای جدید کشت هموار می‌کند.

زارعان با دیدن نحوه فعالیت شرکت‌های خارجی و گاها کار کردن برای آنها شیوه‌های جدید را می‌آموزند و چنانچه قیمت‌های جهانی به ثبات برسد بخشی از محصول تولیدی این شرکت‌ها ممکن است راهی بازار داخلی شده و به تثبیت قیمت‌ها کمک کند.

سودان برای ترغیب سرمایه‌گذاران خارجی تعرفه وارداتی ماشین‌آلات کشاورزی و تجهیزات وابسته چون بذر، کود شیمیایی و تراکتور را حذف کرد و تعرفه‌های صادراتی محصولات کشاورزی که زمانی 30 درصد بود را به شدت کاهش داد و در مورد پاره‌ای محصولات به صفر رساند.

دولت که مالک بخش اعظم زمین‌های قابل کشت است قطعات بزرگ را به بهایی اندک با اجاره 99 ساله به متقاضیان سرمایه‌گذاری خارجی واگذار می‌کند.

صلاح‌محمد طاها، مدیر بخش جذب سرمایه‌گذاری خارجی در وزارت کشاورزی سودان می‌گوید: دولت در این چارچوب خیلی به کسب درآمد فکر نمی‌کند. او با یادآوری این که از زمان شروع برنامه واگذاری زمین به متقاضیان خارجی از سال گذشته تاکنون یک میلیون هکتار زمین کشاورزی به طرف‌های خارجی اجاره داده شده است، می‌افزاید: هدف ما به تحرک واداشتن بخش کشاورزی و توسعه کشور است.

بخش کشاورزی همچنان در جذب سرمایه‌گذاری خارجی ضعیف است و تنها کسری کوچک از مجموع سرمایه‌گذاری خارجی را به خود اختصاص می‌دهد. صنعت نفت به تنهایی 12 میلیارد دلار از چین، مالزی و هند جذب کرده است. عربستان‌سعودی طی سال جاری ناگهان علاقه‌مند به سرمایه‌گذاری در سودان شد.

سرمایه‌گذاران سعودی در تلاش هستند به یمن فناوری‌های جدید، کشت‌وزرع در زمین‌های صحرایی و کم‌بازده این کشور را توسعه بخشند اما در عین حال نگاه خود را به کشورهای خارجی از جمله سودان دوخته‌اند.

آنانی که تجربه سرمایه‌گذاری قبلی در سودان را دارند، می‌گویند از حضور خود در بخش کشاورزی این کشور زیان نکرده‌اند. یکی از این شرکت‌ها با استفاده از شیوه‌های نوین کشت توانسته برداشت پنبه خود را طی دو سال سه برابر کند.

دولت در اکثر موارد سرمایه‌گذاران خارجی را به مشارکت در پروژه‌های عمرانی با فراهم آوردن امکان استفاده زارعان بومی از کانال‌های آبیاری آنان، استفاده اشتراکی از ماشین‌آلات کشاورزی یا کمک‌های فنی تشویق می‌کند اما این شرکت‌ها رغبتی به اجرای چنین طرح‌هایی ندارند و این مساله احساس بدی را به مردم محلی القا می‌کند. با این حال اجرای  این برنامه در مجموع به نفع کشورهای توسعه‌نیافته است.

رضا سادات‌