برنامه‌سازان تلویزیونی در گفت‌وگو با «قاب کوچک» به تشریح اقتضائات مطالبه‌گری و توجه به سند تحول پرداختند
مطالبه‌گری از میدان تا استودیو
رسانه‌ملی، به عنوان صدای رسای جامعه، نقش مهمی در پیشگامی مطالبه‌گری دارد؛ جایی که می‌توان مطالبات مردم را برجسته کرد و مسئولان را به پاسخگویی وادار ساخت. به همین دلیل، رسانه‌ملی با تولید محتوای دقیق و پیگیری مداوم مطالبات می‌تواند آگاهی جامعه را افزایش داده، عدالت‌خواهی را ترویج و از بی‌تفاوتی اجتماعی جلوگیری کند.
از جمله برنامه‌های شناخته شده‌تر در این امرمی‌توان به «پایش»درشبکه یک، «زمانه» درشبکه دو،«تهران۲۰» در شبکه تهران و «پرسشگر» در شبکه آموزش اشاره کرد که به بررسی مسائل اقتصادی، اجتماعی وسیاسی و پیگیری مطالبات تا رسیدن به نتیجه فعال می‌پردازند. بنابراین قاب کوچک باسه نفر ازسازندگان برنامه‌های مطالبه‌گر تلویزیونی گفت‌وگو کرد تا الزامات، چالش‌های برنامه‌سازی و موفقیت مطالبه‌گری در تلویزیون را بررسی کند.
مطالبه‌گری انعکاس صدای خاموش جامعه
پیگیری مطالبات کارگران نیشکر هفت‌تپه از موضوعات «زمانه» در هفته‌ای که گذشت بود. سید مجید اکرمی، تهیه‌کننده این برنامه درباره مهم‌ترین اقتضائات برنامه‌های مطالبه‌گر گفت: در مدیریت کلان، ملاحظه‌گری و مصلحت‌سنجی به امری فردی و سلیقه‌ای تبدیل شده که در برخی موضوعات، پیگیری آزادانه‌تری را ممکن می‌سازد اما در دیگر موضوعات دست‌مان را می‌بندد. هرچند از دیدگاه برنامه‌ساز، این ملاحظات ممکن است بجا نباشد. یکی دیگر از چالش‌های اصلی، جلوگیری از قضاوت اشتباه و درک کامل موضوع مطالبه است. پس تا اطلاعات کامل نداشته باشیم، نباید وارد بحث شویم تا قضاوت نادرست یا حرفهای احساسی، جلوی انعکاس دقیق مطالبه را نگیرد.
اکرمی درمورد نقش اتاق فکرها در موفقیت مطالبه‌گری برنامه‌های تلویزیونی ادامه داد: متناسب با هر سوژه آرایش اتاق فکر هم باید تغییر کند. یعنی اگر سوژه‌ای درباره کارگران پتروشیمی یا سوژه‌ای در مورد کارگران نیشکر هفت‌تپه است، اتاق فکر تفاوت‌هایی خواهد داشت. حداقلش این است که خبرنگار میدانی که هر کدام را از نزدیک دیده، جایگاهی برای بیان حرف‌ها و حقایق رخ‌داده داشته باشد. به همین دلیل، طبیعتا این نوع برنامه‌سازی با دیگر برنامه‌سازی‌های عادی تفاوت محتوایی پیدا می‌کند.
این تهیه‌کننده درباره میزان موفقیت زمانه در امر مطالبه‌گری، عنوان کرد: گاهی فقط یک تلنگر برای باز کردن بحث کافی است اما گاهی باید تا آخر خط برویم تا مطالبه به نتیجه برسد؛ هرچند کار یک یا دو سال و یک برنامه تنها نیست. از منظر اثرگذاری کوتاه‌مدت، برنامه «زمانه» موفق بوده. زیرا صدای عده‌ای کمترشنیده‌شده را به مخاطبان منتقل کرده. مثلا در موضوع پرستاران جزو معدود برنامه‌های تلویزیونی بودیم که به آن پرداختیم، یا کارگران پتروشیمی اعتصاب‌کننده بعدا از «زمانه» و صداوسیما تشکر کردند. حتی فیلم هم موجود است. با این بازخوردها، می‌توان گفت در حد توان، صداهای خاموش را به مراجع امر رسانده‌ایم. هرچند ممکن است بگویند از جایی به بعد تأثیرگذار نبوده اما امیدواریم توانسته باشیم در گستره حداقلی مخاطبان، دلگرمی ایجاد کنیم.
اکرمی بیان مجری را از ارکان اساسی در برنامه مطالبه‌محور معرفی و عنوان کرد: اگر مطالبه‌گری را به عنوان فرآیندی کلی ببینیم، بیان مطالبه توسط مجری ستون فقرات برنامه مطالبه‌گر است. یعنی درست و کامل توضیح دهد چه اتفاقی افتاده و چطور باید از وضعیت موجود به مطلوب برسیم. دربرنامه«زمانه»،این تبیین عمدتا بر عهده مجری است اما برای تسهیل و درگیری بصری مخاطب، در بخش پرونده‌خوانی از کلیپ‌های گرافیکی استفاده می‌کنیم تا فقط به بیان کلامی بسنده نشود.
صدای مردم در حنجره سیما
بهروز تشکر با سابقه اجراهای مختلف در برنامه‌های مطالبه‌گر رادیو و تلویزیون درباره تجربه تعامل با مخاطبان در چنین برنامه‌هایی گفت: تعامل با مخاطب همیشه برای من از محورهای اصلی اجرای برنامه‌های مطالبه‌گر بوده است. وقتی برنامه‌ای با چنین رویکردی اجرا می‌شود، مخاطب فقط شنونده نیست بلکه شریک مسأله است. تجربه نشان داده زمانی که مردم احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود و پرسش‌ها واقعی است، مشارکت و همراهی بیشتری پیدا می‌کنند. در این مسیر، شفافیت، صداقت و پیگیری سه عامل اساسی است. باید مسأله را روشن و بی‌پرده مطرح کرد، با زبانی قابل فهم با مردم صحبت کرد و از همه مهم‌تر، بعد از طرح موضوع آن را رها نکرد. وقتی مردم می‌بینند یک مطالبه از مرحله طرح به پیگیری و پاسخ رسیده، اعتمادشان به رسانه و مجری تقویت می‌شود.
مجری برنامه‌هایی چون «صدای شهر»،«تهران۲۰»و«پرسشگر»شرایط حاکم برجامعه رابر نحوه اجرا جهت مطالبه‌گری مؤثر دانست و ادامه داد: بی‌تردید، یکی از عوامل مؤثر بر اجرا در برنامه‌ای با محوریت مطالبه‌گری، شرایط اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه است. زمانی که جامعه دچار التهاب یا بی‌اعتمادی است، نوع طرح مسائل باید دقیق‌تر و حساب‌شده‌تر باشد. حتی انتخاب واژه‌ها و لحن مجری اهمیت پیدا می‌کند. از سوی دیگر، سطح پاسخگویی مسئولان نیز در روند مطالبه‌گری اثر دارد. گاهی مسئولان آماده پاسخ نیستند و از گفت‌وگو فرارمی‌کنند واینجاست که نقش مجری پررنگ‌تر می‌شود. باید با احترام، استدلال و پافشاری،مسیر گفت‌وگو رابه سمت پاسخگویی برد. درمجموع، فضای جامعه، حساسیت‌ها و محدودیت‌های رسانه‌ای است که تعیین می‌کند مطالبه‌گری چگونه شنیده شود و چقدر اثرگذار باشد اما اصل صداقت و پیگیری باید همیشه حفظ شود.
وی در بیان مهارت‌ها و ویژگی‌های مجری در طرح مطالبات اضافه کرد: در اجرای برنامه‌های مطالبه‌گر، پرسشگری دقیق و عمیق، مهم‌ترین مهارت است. پرسش باید با عبور از سطح کلیشه، مسئول را ناچار به ارائه پاسخ واقعی کند. تحقیق و آمادگی پیش از برنامه نیز اهمیت زیادی دارد.چون اگر مجری موضوع را به‌خوبی نشناسد، در میدان گفت‌وگو آسیب‌پذیر می‌شود. از سوی دیگر، مجری باید با تسلط کامل بر مدیریت گفت‌وگو و فضای زنده در لحظه تصمیم بگیرد و مسیر برنامه را حفظ کند. صداقت، بی‌طرفی و اخلاق حرفهای از ویژگی‌های ضروری چنین مجریانی است. زیرا مخاطب به‌سرعت تشخیص می‌دهد که او دغدغه‌مند است یا صرفا نقش بازی می‌کند.
تشکر در اشاره به ارزیابی موفقیت در چنین برنامه‌هایی عنوان کرد: نباید تصور شود در مطالبه‌گری، فقط میزان رضایت مخاطب اهمیت دارد. معیار اصلی برای من، تأثیر واقعی برنامه در جامعه است؛ این‌که آیا مسئولی پاسخ داده، اقدامی صورت گرفته یا حداقل بحثی در فضای عمومی شکل گرفته است. بازخورد مردم و مشارکت آنها در ادامه موضوع نیز نشانه مهمی است. اگر سوژه‌ای که در برنامه مطرح شده، درافکار عمومی زنده بماند و رسانه‌های دیگر هم به آن بپردازند، یعنی برنامه توانسته مسیر درستی را طی کند. در نهایت، موفقیت واقعی زمانی است که چنین برنامه‌هایی بتوانند فرهنگ پرسشگری و مسئول‌طلبی را در جامعه تقویت کنند.
این مجری تلویزیون با بیان تجربیاتی که در برنامه‌های مطالبه‌گر داشته، ادامه داد: در طول سال‌ها اجرا، برنامه‌هایی بوده‌اند که در آنها مطالبه به‌درستی طرح و پیگیری شده است. در یکی از دوره‌های اجرای تهران ۲۰، گفت‌وگوهایی داشتیم با مسئولانی که کمتر در معرض پرسش مستقیم قرار گرفته بودند. همان برنامه‌ها نشان داد اگر گفت‌وگو با آمادگی و احترام پیش برود، حتی سخت‌ترین مهمان هم مجبور می‌شود پاسخ واقعی بدهد. از آن تجربه‌ها آموختم که مؤثرترین مطالبه‌ها، آنهایی هستند که به زندگی روزمره مردم گره خورده‌اند؛ موضوعاتی ملموس که مردم نتیجه‌اش را حس می‌کنند. همچنین به این باور رسیدم که استمرار، مهم‌ترین اصل در مطالبه‌گری است. اگر برنامه‌ای صرفا یک‌بار مسأله‌ای را مطرح کند و بعد رها شود، اثرش کوتاه‌مدت خواهد بود اما اگر پیگیری ادامه یابد و مخاطب ببیند رسانه همراه اوست، اعتماد و اثرگذاری واقعی شکل می‌گیرد.
تشکر در پایان این گفت‌وگو تأکید کرد: مطالبه‌گری رسانه‌ای، یعنی صدای مردم بودن، نه نمایش دغدغه‌ها. مردم امروز به‌خوبی تشخیص می‌دهند چه کسی از سر دلسوزی حرف می‌زند و چه کسی برای دیده‌شدن. رسانه وقتی در مسیر مردم حرکت کند، مردم هم در مسیر رسانه می‌مانند.
سناریوی چارچوب‌مند مطالبه‌گری در تلویزیون
مجتبی احمدی، تهیه‌کننده وسردبیر تهران۲۰ که ازشبکه تهران روی آنتن می‌رود،گفت: برنامه‌های تلویزیونی با مأموریت‌ها و ایده‌های مشخصی طراحی و تولید می‌شوند و بسته به شبکه، زمان پخش، نوع مخاطب و ساختار تولید، برخی به سمت مطالبه‌گری در حوزه‌های مختلف هدایت می‌شوند.باگسترش رسانه‌های جانبی درکنار رسانه‌ملی،ضرورت تقویت مطالبه‌گری پیش آمد. بنابراین، رسانه‌ملی نگاهی جدی‌تر به مطالبات مردمی داشته و مطالبه‌گری را با ادبیاتی مشخص، چارچوب‌دار، سناریو‌محور و قاعده‌مند طراحی شد.
وی ادامه داد: در گذشته، مطالبه‌گری مجریان اغلب خودجوش ومحدود به اعتبار شخصی‌شان بوداما درحال حاضر اتاق‌های سردبیری سناریوهای آماده و از پیش تعیین‌شده برای مطالبه در حوزه‌های مختلف تهیه می‌کنند و تحقیقات میدانی و علمی انجام می‌دهند و در این راستا، پیگیری موضوع از مسئول مربوطه دیگر هیجانی نیست بلکه بر پایه سناریوی دقیق و معتبر در چارچوب قواعد رسانه‌ملی استوار است و برنامه‌سازان تلاش می‌کنند مطالبه از مسیر و مدیر مناسب صورت گیرد. خوشبختانه، با نگاه دغدغه‌مند مدیران وصدور مجوزهای حمایتی، چندین برنامه مطالبه‌گر در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی وحتی سیاسی تولید شده که نتیجه‌اش پاسخگویی مدیران به رسانه وجامعه وافزایش رضایتمندی مخاطبان ازرسانه‌ملی است.
احمدی در اشاره به ساختار تحقیقی برنامه خود عنوان کرد: در این برنامه، اتاق سردبیری در تعیین شاکله و مسیر مطالبه نقش محوری دارد چراکه از اتاق‌های تحقیقات، فکر و سناریو تشکیل شده و محتوای نهایی به دست مجری را تحت نظارت مدیریت شبکه، مدیر گروه تهران و شهروندی شبکه تهران، از این فرآیند دقیق تولید می‌کند. در اتاق فکر، براساس رصد رسانه‌ای، ابعاد موضوعی مطالبه را بررسی و تحلیل می‌کنیم. در اتاق تحقیقات، سابقه فرد مورد مطالبه (مانند گفته‌ها، قول‌ها و زمان عمل به آنها) کاوش می‌شود تا نه‌تنها مطالبه‌گری بلکه پیگیری مداوم موضوعات را ممکن سازیم.
وی با بیان این‌که «رمز موفقیت یک برنامه مطالبه‌گر، بازخواست مستقیم یک مدیر روی آنتن نیست» اضافه کرد: برنامه مطالبه‌گر نباید صرفا به‌عنوان بازخواست مدیران دیده شود بلکه پیگیری قول‌ها و تعهدات مدیران (پیش از انتصاب یا در دوران مدیریت) باید ارکان اصلی آن باشد؛ در تهران ۲۰، هر قولی که مدیری روی آنتن می‌دهد با بازه زمانی مشخص همراه است و مستقیما پیگیری می‌شود. به‌طور خلاصه، در این برنامه سالانه حدود ۱۵ پرونده مطالبه‌گر ثابت از سوی ۶۰ مدیر و مسئول، از میز برنامه تا حصول نتیجه مورد بررسی و پیگیری قرار می‌گیرد. احمدی با اشاره به ملاک موفقیت برنامه‌های مطالبه‌گر، بیان کرد: معیار اصلی موفقیت برنامه‌های مطالبه‌گر، شناخت دقیق موضوع، شناسایی مسئول مستقیم مربوط و حفظ بی‌طرفی بدون خصومت، حب و بغض یا «یقه‌گیری» است؛ برنامه تلویزیونی نباید صرفا بازخواست مدیر باشد بلکه برنامه‌ساز به‌عنوان نماینده مطالبات مردم، به مسئول دعوت‌شده (در حوزه‌هایی مثل مجلس، دولت و مدیریت شهری) می‌گوید: این مطالبه مردمی در دوران مدیریت شما مطرح شده است؛ تاکنون چه اقدامی انجام داده‌اید، چه برنامه‌ای در پیش دارید و چه زمانی به نتیجه می‌رسیم؟
سردبیر این برنامه افزود: اغلب مهمانان دعوت‌شده تنها بخشی از ماجرا را نمایندگی می‌کنند، بنابراین پرونده‌های مطالبه‌گر در برنامه بر پایه پیگیری سلسله‌وار پیش می‌روند؛ مثلا از مدیر یک بخش شهری می‌پرسیم چرا کاری انجام نشده و اگر بگوید مسئولیت با بخش دیگری از دولت است، مهمان بعدی مدیر مرتبط می‌شود. در تجربیات تهران ۲۰، گاهی سه تا چهار مدیر فقط برای یک موضوع واحد دعوت شده‌اند. رمز موفقیت این برنامه‌ها، پیگیری مداوم تا دستیابی به نتیجه است، نه محدود شدن به یک مدیر خاص که ممکن است نتیجه‌ای در بر نداشته باشد.
این تهیه‌کننده تلویزیون دربرشمردن راهکارهای بهبود مطالبه‌گری در تلویزیون گفت: برنامه‌ساز مطالبه‌گر نباید به دیده‌شدن در شبکه‌های اجتماعی بسنده کند بلکه مأموریت اصلی‌اش پیگیری مداوم موضوع تا نتیجه است، حتی اگر لازم باشد با چندین مسئول گفت‌وگو کند؛ دیده‌شدن مجازی نباید فریبنده باشد و برنامه‌ساز را به توهم پایان کار برساند، البته نباید با هدف دیده‌شدن یکدیگر را تخریب کنیم، زیرا همه با مأموریت تعریف‌شده مسئولیت داریم، کاهلی برخی می‌تواند موضوع مطالبه باشد اما اگر مسئولی بگوید تا اینجا مسیر را طی کرده و بقیه بر‌عهده مدیر دیگری است، وظیفه برنامه‌ساز ادامه زنجیره تا انتهاست. این رویکرد اعتماد مخاطب به رسانه را افزایش می‌دهد و آن را اصولی و قابل اعتماد می‌سازد، حتی اگر با چالش‌ها و مخاطراتی همراه باشد؛ زیرا خواسته‌های مردم اساس سناریو و تولید برنامه مطالبه‌گر است.
وی چالش اصلی دربرنامه‌های مطالبه‌گر راپاسخگونبودن برخی‌ازمسئولان دانست‌وادامه داد:هرچه‌جایگاه مسئولیت حساس‌تر باشد، حجم مطالبات مردمی بیشتر شده و پاسخگویی و ایستادگی پای مطالبه‌گری ضروری‌تر می‌شود؛ در پرونده‌هایی که پیگیری کرده‌ایم،مسئولان مختلف ازپاسخگویی طفره رفته‌اند، بنابراین باابزارهای جایگزین مانندهشتگ تهران۲۰، روزنامه تهران۲۰،گزارش روزوپرونده روز،مطالبه‌گری رااززوایای دیگروغیرمستقیم ادامه می‌دهیم،یعنی موضوع را در بسترهای مختلف مطرح کرده، مسئولیت ارگان مربوط را برجسته می‌کنیم و حضور کارشناس، مدیر یا مسئول را مطالبه می‌کنیم.
مطالبه‌گری انعکاس صدای خاموش جامعه
پیگیری مطالبات کارگران نیشکر هفت‌تپه از موضوعات «زمانه» در هفته‌ای که گذشت بود. سید مجید اکرمی، تهیه‌کننده این برنامه درباره مهم‌ترین اقتضائات برنامه‌های مطالبه‌گر گفت: در مدیریت کلان، ملاحظه‌گری و مصلحت‌سنجی به امری فردی و سلیقه‌ای تبدیل شده که در برخی موضوعات، پیگیری آزادانه‌تری را ممکن می‌سازد اما در دیگر موضوعات دست‌مان را می‌بندد. هرچند از دیدگاه برنامه‌ساز، این ملاحظات ممکن است بجا نباشد. یکی دیگر از چالش‌های اصلی، جلوگیری از قضاوت اشتباه و درک کامل موضوع مطالبه است. پس تا اطلاعات کامل نداشته باشیم، نباید وارد بحث شویم تا قضاوت نادرست یا حرفهای احساسی، جلوی انعکاس دقیق مطالبه را نگیرد.
اکرمی درمورد نقش اتاق فکرها در موفقیت مطالبه‌گری برنامه‌های تلویزیونی ادامه داد: متناسب با هر سوژه آرایش اتاق فکر هم باید تغییر کند. یعنی اگر سوژه‌ای درباره کارگران پتروشیمی یا سوژه‌ای در مورد کارگران نیشکر هفت‌تپه است، اتاق فکر تفاوت‌هایی خواهد داشت. حداقلش این است که خبرنگار میدانی که هر کدام را از نزدیک دیده، جایگاهی برای بیان حرف‌ها و حقایق رخ‌داده داشته باشد. به همین دلیل، طبیعتا این نوع برنامه‌سازی با دیگر برنامه‌سازی‌های عادی تفاوت محتوایی پیدا می‌کند.
این تهیه‌کننده درباره میزان موفقیت زمانه در امر مطالبه‌گری، عنوان کرد: گاهی فقط یک تلنگر برای باز کردن بحث کافی است اما گاهی باید تا آخر خط برویم تا مطالبه به نتیجه برسد؛ هرچند کار یک یا دو سال و یک برنامه تنها نیست. از منظر اثرگذاری کوتاه‌مدت، برنامه «زمانه» موفق بوده. زیرا صدای عده‌ای کمترشنیده‌شده را به مخاطبان منتقل کرده. مثلا در موضوع پرستاران جزو معدود برنامه‌های تلویزیونی بودیم که به آن پرداختیم، یا کارگران پتروشیمی اعتصاب‌کننده بعدا از «زمانه» و صداوسیما تشکر کردند. حتی فیلم هم موجود است. با این بازخوردها، می‌توان گفت در حد توان، صداهای خاموش را به مراجع امر رسانده‌ایم. هرچند ممکن است بگویند از جایی به بعد تأثیرگذار نبوده اما امیدواریم توانسته باشیم در گستره حداقلی مخاطبان، دلگرمی ایجاد کنیم.
اکرمی بیان مجری را از ارکان اساسی در برنامه مطالبه‌محور معرفی و عنوان کرد: اگر مطالبه‌گری را به عنوان فرآیندی کلی ببینیم، بیان مطالبه توسط مجری ستون فقرات برنامه مطالبه‌گر است. یعنی درست و کامل توضیح دهد چه اتفاقی افتاده و چطور باید از وضعیت موجود به مطلوب برسیم. دربرنامه«زمانه»،این تبیین عمدتا بر عهده مجری است اما برای تسهیل و درگیری بصری مخاطب، در بخش پرونده‌خوانی از کلیپ‌های گرافیکی استفاده می‌کنیم تا فقط به بیان کلامی بسنده نشود.
صدای مردم در حنجره سیما
بهروز تشکر با سابقه اجراهای مختلف در برنامه‌های مطالبه‌گر رادیو و تلویزیون درباره تجربه تعامل با مخاطبان در چنین برنامه‌هایی گفت: تعامل با مخاطب همیشه برای من از محورهای اصلی اجرای برنامه‌های مطالبه‌گر بوده است. وقتی برنامه‌ای با چنین رویکردی اجرا می‌شود، مخاطب فقط شنونده نیست بلکه شریک مسأله است. تجربه نشان داده زمانی که مردم احساس کنند صدایشان شنیده می‌شود و پرسش‌ها واقعی است، مشارکت و همراهی بیشتری پیدا می‌کنند. در این مسیر، شفافیت، صداقت و پیگیری سه عامل اساسی است. باید مسأله را روشن و بی‌پرده مطرح کرد، با زبانی قابل فهم با مردم صحبت کرد و از همه مهم‌تر، بعد از طرح موضوع آن را رها نکرد. وقتی مردم می‌بینند یک مطالبه از مرحله طرح به پیگیری و پاسخ رسیده، اعتمادشان به رسانه و مجری تقویت می‌شود.
مجری برنامه‌هایی چون «صدای شهر»،«تهران۲۰»و«پرسشگر»شرایط حاکم برجامعه رابر نحوه اجرا جهت مطالبه‌گری مؤثر دانست و ادامه داد: بی‌تردید، یکی از عوامل مؤثر بر اجرا در برنامه‌ای با محوریت مطالبه‌گری، شرایط اجتماعی و فرهنگی حاکم بر جامعه است. زمانی که جامعه دچار التهاب یا بی‌اعتمادی است، نوع طرح مسائل باید دقیق‌تر و حساب‌شده‌تر باشد. حتی انتخاب واژه‌ها و لحن مجری اهمیت پیدا می‌کند. از سوی دیگر، سطح پاسخگویی مسئولان نیز در روند مطالبه‌گری اثر دارد. گاهی مسئولان آماده پاسخ نیستند و از گفت‌وگو فرارمی‌کنند واینجاست که نقش مجری پررنگ‌تر می‌شود. باید با احترام، استدلال و پافشاری،مسیر گفت‌وگو رابه سمت پاسخگویی برد. درمجموع، فضای جامعه، حساسیت‌ها و محدودیت‌های رسانه‌ای است که تعیین می‌کند مطالبه‌گری چگونه شنیده شود و چقدر اثرگذار باشد اما اصل صداقت و پیگیری باید همیشه حفظ شود.
وی در بیان مهارت‌ها و ویژگی‌های مجری در طرح مطالبات اضافه کرد: در اجرای برنامه‌های مطالبه‌گر، پرسشگری دقیق و عمیق، مهم‌ترین مهارت است. پرسش باید با عبور از سطح کلیشه، مسئول را ناچار به ارائه پاسخ واقعی کند. تحقیق و آمادگی پیش از برنامه نیز اهمیت زیادی دارد.چون اگر مجری موضوع را به‌خوبی نشناسد، در میدان گفت‌وگو آسیب‌پذیر می‌شود. از سوی دیگر، مجری باید با تسلط کامل بر مدیریت گفت‌وگو و فضای زنده در لحظه تصمیم بگیرد و مسیر برنامه را حفظ کند. صداقت، بی‌طرفی و اخلاق حرفهای از ویژگی‌های ضروری چنین مجریانی است. زیرا مخاطب به‌سرعت تشخیص می‌دهد که او دغدغه‌مند است یا صرفا نقش بازی می‌کند.
تشکر در اشاره به ارزیابی موفقیت در چنین برنامه‌هایی عنوان کرد: نباید تصور شود در مطالبه‌گری، فقط میزان رضایت مخاطب اهمیت دارد. معیار اصلی برای من، تأثیر واقعی برنامه در جامعه است؛ این‌که آیا مسئولی پاسخ داده، اقدامی صورت گرفته یا حداقل بحثی در فضای عمومی شکل گرفته است. بازخورد مردم و مشارکت آنها در ادامه موضوع نیز نشانه مهمی است. اگر سوژه‌ای که در برنامه مطرح شده، درافکار عمومی زنده بماند و رسانه‌های دیگر هم به آن بپردازند، یعنی برنامه توانسته مسیر درستی را طی کند. در نهایت، موفقیت واقعی زمانی است که چنین برنامه‌هایی بتوانند فرهنگ پرسشگری و مسئول‌طلبی را در جامعه تقویت کنند.
این مجری تلویزیون با بیان تجربیاتی که در برنامه‌های مطالبه‌گر داشته، ادامه داد: در طول سال‌ها اجرا، برنامه‌هایی بوده‌اند که در آنها مطالبه به‌درستی طرح و پیگیری شده است. در یکی از دوره‌های اجرای تهران ۲۰، گفت‌وگوهایی داشتیم با مسئولانی که کمتر در معرض پرسش مستقیم قرار گرفته بودند. همان برنامه‌ها نشان داد اگر گفت‌وگو با آمادگی و احترام پیش برود، حتی سخت‌ترین مهمان هم مجبور می‌شود پاسخ واقعی بدهد. از آن تجربه‌ها آموختم که مؤثرترین مطالبه‌ها، آنهایی هستند که به زندگی روزمره مردم گره خورده‌اند؛ موضوعاتی ملموس که مردم نتیجه‌اش را حس می‌کنند. همچنین به این باور رسیدم که استمرار، مهم‌ترین اصل در مطالبه‌گری است. اگر برنامه‌ای صرفا یک‌بار مسأله‌ای را مطرح کند و بعد رها شود، اثرش کوتاه‌مدت خواهد بود اما اگر پیگیری ادامه یابد و مخاطب ببیند رسانه همراه اوست، اعتماد و اثرگذاری واقعی شکل می‌گیرد.
تشکر در پایان این گفت‌وگو تأکید کرد: مطالبه‌گری رسانه‌ای، یعنی صدای مردم بودن، نه نمایش دغدغه‌ها. مردم امروز به‌خوبی تشخیص می‌دهند چه کسی از سر دلسوزی حرف می‌زند و چه کسی برای دیده‌شدن. رسانه وقتی در مسیر مردم حرکت کند، مردم هم در مسیر رسانه می‌مانند.
سناریوی چارچوب‌مند مطالبه‌گری در تلویزیون
مجتبی احمدی، تهیه‌کننده وسردبیر تهران۲۰ که ازشبکه تهران روی آنتن می‌رود،گفت: برنامه‌های تلویزیونی با مأموریت‌ها و ایده‌های مشخصی طراحی و تولید می‌شوند و بسته به شبکه، زمان پخش، نوع مخاطب و ساختار تولید، برخی به سمت مطالبه‌گری در حوزه‌های مختلف هدایت می‌شوند.باگسترش رسانه‌های جانبی درکنار رسانه‌ملی،ضرورت تقویت مطالبه‌گری پیش آمد. بنابراین، رسانه‌ملی نگاهی جدی‌تر به مطالبات مردمی داشته و مطالبه‌گری را با ادبیاتی مشخص، چارچوب‌دار، سناریو‌محور و قاعده‌مند طراحی شد.
وی ادامه داد: در گذشته، مطالبه‌گری مجریان اغلب خودجوش ومحدود به اعتبار شخصی‌شان بوداما درحال حاضر اتاق‌های سردبیری سناریوهای آماده و از پیش تعیین‌شده برای مطالبه در حوزه‌های مختلف تهیه می‌کنند و تحقیقات میدانی و علمی انجام می‌دهند و در این راستا، پیگیری موضوع از مسئول مربوطه دیگر هیجانی نیست بلکه بر پایه سناریوی دقیق و معتبر در چارچوب قواعد رسانه‌ملی استوار است و برنامه‌سازان تلاش می‌کنند مطالبه از مسیر و مدیر مناسب صورت گیرد. خوشبختانه، با نگاه دغدغه‌مند مدیران وصدور مجوزهای حمایتی، چندین برنامه مطالبه‌گر در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی وحتی سیاسی تولید شده که نتیجه‌اش پاسخگویی مدیران به رسانه وجامعه وافزایش رضایتمندی مخاطبان ازرسانه‌ملی است.
احمدی در اشاره به ساختار تحقیقی برنامه خود عنوان کرد: در این برنامه، اتاق سردبیری در تعیین شاکله و مسیر مطالبه نقش محوری دارد چراکه از اتاق‌های تحقیقات، فکر و سناریو تشکیل شده و محتوای نهایی به دست مجری را تحت نظارت مدیریت شبکه، مدیر گروه تهران و شهروندی شبکه تهران، از این فرآیند دقیق تولید می‌کند. در اتاق فکر، براساس رصد رسانه‌ای، ابعاد موضوعی مطالبه را بررسی و تحلیل می‌کنیم. در اتاق تحقیقات، سابقه فرد مورد مطالبه (مانند گفته‌ها، قول‌ها و زمان عمل به آنها) کاوش می‌شود تا نه‌تنها مطالبه‌گری بلکه پیگیری مداوم موضوعات را ممکن سازیم.
وی با بیان این‌که «رمز موفقیت یک برنامه مطالبه‌گر، بازخواست مستقیم یک مدیر روی آنتن نیست» اضافه کرد: برنامه مطالبه‌گر نباید صرفا به‌عنوان بازخواست مدیران دیده شود بلکه پیگیری قول‌ها و تعهدات مدیران (پیش از انتصاب یا در دوران مدیریت) باید ارکان اصلی آن باشد؛ در تهران ۲۰، هر قولی که مدیری روی آنتن می‌دهد با بازه زمانی مشخص همراه است و مستقیما پیگیری می‌شود. به‌طور خلاصه، در این برنامه سالانه حدود ۱۵ پرونده مطالبه‌گر ثابت از سوی ۶۰ مدیر و مسئول، از میز برنامه تا حصول نتیجه مورد بررسی و پیگیری قرار می‌گیرد. احمدی با اشاره به ملاک موفقیت برنامه‌های مطالبه‌گر، بیان کرد: معیار اصلی موفقیت برنامه‌های مطالبه‌گر، شناخت دقیق موضوع، شناسایی مسئول مستقیم مربوط و حفظ بی‌طرفی بدون خصومت، حب و بغض یا «یقه‌گیری» است؛ برنامه تلویزیونی نباید صرفا بازخواست مدیر باشد بلکه برنامه‌ساز به‌عنوان نماینده مطالبات مردم، به مسئول دعوت‌شده (در حوزه‌هایی مثل مجلس، دولت و مدیریت شهری) می‌گوید: این مطالبه مردمی در دوران مدیریت شما مطرح شده است؛ تاکنون چه اقدامی انجام داده‌اید، چه برنامه‌ای در پیش دارید و چه زمانی به نتیجه می‌رسیم؟
سردبیر این برنامه افزود: اغلب مهمانان دعوت‌شده تنها بخشی از ماجرا را نمایندگی می‌کنند، بنابراین پرونده‌های مطالبه‌گر در برنامه بر پایه پیگیری سلسله‌وار پیش می‌روند؛ مثلا از مدیر یک بخش شهری می‌پرسیم چرا کاری انجام نشده و اگر بگوید مسئولیت با بخش دیگری از دولت است، مهمان بعدی مدیر مرتبط می‌شود. در تجربیات تهران ۲۰، گاهی سه تا چهار مدیر فقط برای یک موضوع واحد دعوت شده‌اند. رمز موفقیت این برنامه‌ها، پیگیری مداوم تا دستیابی به نتیجه است، نه محدود شدن به یک مدیر خاص که ممکن است نتیجه‌ای در بر نداشته باشد.
این تهیه‌کننده تلویزیون دربرشمردن راهکارهای بهبود مطالبه‌گری در تلویزیون گفت: برنامه‌ساز مطالبه‌گر نباید به دیده‌شدن در شبکه‌های اجتماعی بسنده کند بلکه مأموریت اصلی‌اش پیگیری مداوم موضوع تا نتیجه است، حتی اگر لازم باشد با چندین مسئول گفت‌وگو کند؛ دیده‌شدن مجازی نباید فریبنده باشد و برنامه‌ساز را به توهم پایان کار برساند، البته نباید با هدف دیده‌شدن یکدیگر را تخریب کنیم، زیرا همه با مأموریت تعریف‌شده مسئولیت داریم، کاهلی برخی می‌تواند موضوع مطالبه باشد اما اگر مسئولی بگوید تا اینجا مسیر را طی کرده و بقیه بر‌عهده مدیر دیگری است، وظیفه برنامه‌ساز ادامه زنجیره تا انتهاست. این رویکرد اعتماد مخاطب به رسانه را افزایش می‌دهد و آن را اصولی و قابل اعتماد می‌سازد، حتی اگر با چالش‌ها و مخاطراتی همراه باشد؛ زیرا خواسته‌های مردم اساس سناریو و تولید برنامه مطالبه‌گر است.
وی چالش اصلی دربرنامه‌های مطالبه‌گر راپاسخگونبودن برخی‌ازمسئولان دانست‌وادامه داد:هرچه‌جایگاه مسئولیت حساس‌تر باشد، حجم مطالبات مردمی بیشتر شده و پاسخگویی و ایستادگی پای مطالبه‌گری ضروری‌تر می‌شود؛ در پرونده‌هایی که پیگیری کرده‌ایم،مسئولان مختلف ازپاسخگویی طفره رفته‌اند، بنابراین باابزارهای جایگزین مانندهشتگ تهران۲۰، روزنامه تهران۲۰،گزارش روزوپرونده روز،مطالبه‌گری رااززوایای دیگروغیرمستقیم ادامه می‌دهیم،یعنی موضوع را در بسترهای مختلف مطرح کرده، مسئولیت ارگان مربوط را برجسته می‌کنیم و حضور کارشناس، مدیر یا مسئول را مطالبه می‌کنیم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گوناگون
گفت و گو
مهدی مذهبی معتقد است پیوند میان هنر، هویت و فضای شهری، محور اصلی وظایف سازمان زیباسازی شهر تهران است
فراتر از یک رویداد هنری، آیینی برای انتقال مفاهیم فرهنگی و ملی
رئیس کنفدراسیون صادرات ایران در گفت‌وگو با «جامجم»:
کلید توسعه صادرات در داخل است
حمیدرضا حسینی معتقد است تاریخ بهارستان بازتابی از فراز و فرود سیاست و فرهنگ ایران در ۲ سده اخیر بوده است