مرور نقش‌آفرینی صد ساله حوزه علمیه قم در تاریخ معاصر

 وی همچنین دستاوردهای یکصد سال اخیر حوزه علمیه قم را مرور کرده و نقش این نهاد در خدمت به علم، فرهنگ و جامعه را مورد تأکید قرار داد. 

دانش‌بنیانی، محور اصلی حوزه علمیه

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر دانش‌بنیانی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های حوزه علمیه، خاطرنشان کرد که این نهاد از گذشته‌های دور مرکز تولید علوم مختلف بوده است.

وی توضیح داد که در گذشته، حوزه علمیه محل تدریس و تحقیق در علوم عقلی، نقلی و طبیعی بود، اما با تخصصی‌شدن علوم، این حوزه‌ها از یکدیگر تفکیک شدند. بااین‌حال، حوزه علمیه همچنان خاستگاه دانشمندان بزرگی بوده که در طول تاریخ نقش‌آفرینی کرده‌اند.

اخلاق و حکمت عملی در حوزه 

مدیر حوزه‌های علمیه کشور در ادامه به مؤلفه دوم حوزه علمیه یعنی اخلاق و حکمت عملی اشاره کرد و گفت که سنت‌های دیرپای اخلاقی و عبادی در قلمروهای مختلف، از ویژگی‌های بارز این نهاد است. وی تأکید کرد که بزرگان حوزه در بیش از هزار سال تاریخ این نهاد، در عرصه حکمت علمی پیشتاز بوده‌اند و چهره‌های برجسته‌ای در این مسیر ظهور کرده‌ و نقش مهمی در ارتقای جایگاه حوزه ایفا نموده‌اند.

بعد مردمی و اجتماعی

آیت‌الله اعرافی با اشاره به بعد مردمی و اجتماعی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابعاد حوزه علمیه، اظهار داشت که حوزه و روحانیت بدون مردم هیچ هویتی ندارند. وی افزود که حوزه از مردم برخاسته و همواره با آنها همراه بوده است. به گفته وی، پیوند عمیق عالمان بزرگ با توده‌های مردم و حس خدمتگزاری، از عناصر کلیدی تاریخ حوزه علمیه است. وی تأکید کرد که عالم دین تنها زمانی به معنای واقعی عالم است که با تواضع کامل خود را وامدار جامعه و مردم بداند.

استقبال ایران از معارف اسلام و تشیع

آیت‌الله اعرافی در ادامه به جایگاه ویژه ایران در پذیرش و ترویج معارف اسلامی پرداخت و گفت که ایران، چه در دوران باستان و چه در عصر حاضر، همواره پیشگام استقبال از اندیشه اسلامی و معارف الهی بوده است. وی افزود که ایران نه‌تنها پذیرای معارف اسلام و تشیع بوده، بلکه از همان قرون اولیه در تولید دانش دینی نیز پیشتاز بوده است. به گفته وی، ایرانیان با سابقه کهن و استعداد سرشار خود، پرچمدار تولید اندیشه دینی و گسترش معارف الهی شده‌اند.

نقش عالمان ایرانی فرهنگ منطقه

عضو فقهای شورای نگهبان با اشاره به نقش عالمان ایرانی در ساماندهی ادبیات عرب، زبان قرآن و دین اسلام، اظهار داشت که حتی در این عرصه نیز ایرانیان پیشگام بوده‌اند. وی افزود که حوزه‌های علمیه خارج از ایران مانند بغداد، حله، جبل‌عامل، کوفه و نجف همواره مملو از عالمان و متفکران ایرانی بوده و زعمای اصلی این حوزه‌ها ازجمله نجف، از میان عالمان بزرگ ایرانی برخاسته‌اند. وی همچنین تأکید کرد که در طول ۱۴۰۰ سال گذشته، حوزه‌های علمیه و مراکز بزرگ علمی در ایران شکل گرفته و نقش‌آفرینی کرده‌اند.

ریشه حوزه‌های علمیه

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به نقش تاریخی شهرهای قم، ری و بغداد به‌عنوان سه ضلع اصلی حوزه‌های علمیه در ابتدا، اظهار داشت که بعدها بسیاری از شهرهای ایران با تأسیس حوزه‌های علمیه به رشد و توسعه علمی، معنوی و فرهنگی دست یافته‌اند. وی افزود که حوزه علمیه قم در دوران بسیار سختی تأسیس شد. زمانی که قدرت‌های بزرگ جهانی در میانه دو جنگ جهانی، ایران و شرق را مورد طمع خود قرار داده و حکومت‌های دست‌نشانده را بر آنها حاکم کرده بودند.

بازتأسیس حوزه علمیه قم توسط آیت‌الله حائری

آیت‌الله اعرافی با اشاره به بازتأسیس حوزه علمیه قم در سال ۱۳۰۱ توسط آیت‌الله حائری، خاطرنشان کرد که این اقدام در کوران حوادث بزرگ ملی و منطقه‌ای و در زمانی که رضاخان با حمایت قدرت‌های بیگانه برای تغییر وضعیت ایران وارد عمل شده بود، صورت گرفت. وی تأکید کرد که آیت‌الله حائری با خردورزی و حکمت فراوان، این حوزه را در سخت‌ترین شرایط کشور پایه‌گذاری کرد، درحالی‌که حوزه علمیه قم دارای ۱۲ قرن سابقه تاریخی بود.

نقش امام‌ خمینی (ره) در تعالی حوزه 

امام‌جمعه قم در ادامه به نقش امام‌خمینی(ره) در تعالی حوزه علمیه قم به‌ویژه در نیم‌قرن اخیر اشاره کرد و گفت که این حوزه به مرکز تولید اندیشه انقلابی و فکر سیاسی متکی بر اندیشه اسلامی تبدیل شد. وی افزود که گرچه آیات عظام بروجردی و حائری گام‌های بزرگی در این مسیر برداشتند، اما نظریه و گفتمان انقلاب اسلامی از قم و با رهبری امام‌خمینی(ره) برخاست و این جریان با همراهی دانشگاهیان و حضور مردم، مبدأ تحولات عظیمی در ایران شد.

اهداف همایش 

آیت‌الله اعرافی با تشریح اهداف این همایش، اظهار داشت که حوزه علمیه قم در یکصد سال اخیر، ژرفای علوم اسلامی را عمق بخشیده و دامنه علوم در این دوره به‌طور چشمگیری گسترش یافته است. وی افزود که این همایش به‌دنبال نمایش گوشه‌هایی از تحولات علمی و گسترش دامنه علوم اسلامی است. وی همچنین از طرح تحولی مدیریت حوزه‌های علمیه خبر داد که در نمایشگاه جانبی همایش ارائه می‌شود و شامل درختواره علوم با صد قلمرو دانشی است که در حال اجرا هستند.

توجه به نیازهای معاصر

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با تأکید بر گسترش علوم اسلامی به‌ویژه با نگاهی به نیازهای معاصر، اظهار داشت که فقه در این دوره به ابواب نوین و جدید پرداخته و مباحث تطبیقی فقه و حقوق و علوم انسانی مورد توجه قرار گرفته است. وی افزود که در عرصه فلسفه نیز حوزه علمیه قم شاهد توسعه فلسفه به قلمروهای جدید و مباحث تطبیقی بوده و در حوزه کلام و مطالعات قرآنی نیز تولیدات فاخری ارائه شده است.

نقش حوزه علمیه قم در رشد زبان فارسی

آیت‌الله اعرافی به نقش حوزه علمیه قم در توسعه زبان فارسی اشاره کرد و گفت که انتقال معارف اسلامی به زبان فارسی در این حوزه به اوج خود رسید و چهره‌هایی مانند شهید مطهری این مسیر را دنبال کردند. وی افزود که عمده ذخایر فکری حوزه به زبان فارسی سامان یافته و این امر نقش مهمی در ترویج معارف اسلامی داشته است.

حضور بانوان در حوزه 

عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به حضور گسترده بانوان در حوزه علمیه قم، اظهار داشت که پس از انقلاب اسلامی، دروازه‌های علوم اسلامی به روی بانوان گشوده شد و امروزه به تعداد مراکز علوم اسلامی برادران، مراکز و مدارس برای بانوان نیز ایجاد شده است. وی افزود که نزدیک به ۵۰۰مدرسه علمیه بانوان در قم و سراسر ایران فعال است و این پدیده به خارج از کشور نیز گسترش یافته است.

امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر امتداد بین‌المللی حوزه علمیه قم، اظهار داشت که این حوزه، انوار علوم اسلامی را در جهان متجلی کرده و در بیش از صد کشور، جوانان و علما با بهره‌گیری از معارف قم، مراکز علوم اسلامی و انسانی را سامان داده‌اند. وی افزود که این امتداد بین‌المللی، یکی از ویژگی‌های بارز حوزه علمیه قم در عصر حاضر است.

ارتباط حوزه و دانشگاه

مدیر حوزه‌های علمیه کشور به ارتباط تاریخی حوزه و دانشگاه اشاره کرد و گفت که از زمان تأسیس دانشگاه تهران، زعمای حوزه به‌دنبال هم‌اندیشی با دانشگاهیان بوده‌اند. وی افزود که علامه طباطبایی و شهید مطهری نقش مهمی در پایه‌ریزی این تعامل داشتند و این همکاری امروزه به شکل نهادی نیز توسعه یافته است.

دستاوردهای همایش و تطورات دانشی

عضو فقهای شورای نگهبان با اشاره به دستاوردهای همایش یکصدمین سالگشت بازتأسیس حوزه علمیه قم اظهار داشت که بیش از ۳۰۰ محقق و پژوهشگر در این همایش مشارکت داشته و تاکنون ۲۵ جلد از آثار تکمیل شده است. وی افزود که تطورات دانشی در ۲۰ قلمرو علمی ارائه و ۳۰ ویژه‌نامه حوزوی و دانشگاهی نیز تولید شده است.

منشور روحانیت مقام معظم رهبری

آیت‌الله اعرافی از انتظار برای صدور منشور روحانیت توسط مقام معظم رهبری خبر داد و گفت که این منشور، نقطه‌عطفی در تطورات حوزوی و ارتباطات علمی حوزه با مراکز دیگر خواهد بود. وی افزود که این همایش با حضور و پیام مراجع تقلید و جمع کثیری از عالمان ایرانی و بین‌المللی برگزار می‌شود.

تحولات حوزه و نیازهای جامعه معاصر

مدیر حوزه‌های علمیه کشور با اشاره به تحولات حوزه در دوره اخیر، اظهار داشت که ۲۰ طرح راهبردی و صد طرح تحولی به تصویب رسیده و در مسیر اجرا قرار گرفته است. وی افزود که حوزه با نگاهی به نیازهای زمان و مکان، تولیدات بسیاری در عرصه‌های مختلف ازجمله فقه معاصر ارائه کرده است.

هوش مصنوعی و حوزه علمیه

آیت‌الله اعرافی با تأکید بر اهمیت هوش مصنوعی، اظهار داشت که این پدیده معادلات زندگی بشر را تغییر داده و حوزه علمیه قم در زمینه‌های فلسفه، فقه و اخلاق هوش مصنوعی مطالعات گسترده‌ای را آغاز کرده است. وی افزود که کاربست فرهنگی و دینی با ابزارهای هوش مصنوعی نیز در دستورکار حوزه قرار دارد.

در پایان، آیت‌الله اعرافی تأکید کرد که حوزه و دانشگاه باید گره‌گشای مشکلات معرفتی و معیشتی مردم باشند و حوزه علمیه قم همواره آماده همکاری با مسئولان کشور برای خدمت به نظام اسلامی است. وی همچنین از نقش محققان حوزوی و دانشگاهی در طرح‌هایی مانند بانکداری اسلامی خبر داد و بر ضرورت تعامل قوی میان نظام حوزوی، دانشگاهی و اجرایی تأکید کرد.