سید مرتضی آوینی یکی از نویسندگان برجسته و اثرگذار در تاریخ معاصر ایران است که ویژگی‌های خاصی در آثار و شخصیت خود داشت. آوینی نویسنده‌ای بود که نگاه معنوی و دینی خاصی به مسائل داشت. او تلاش می‌کرد تا در آثارش، مفاهیم انسانی و دینی را با زبانی ساده و صریح بیان کند و همواره در پی جلب توجه به معنویت و معانی عمیق انسانی و الهی بود. آوینی با استفاده از بیانی خاص و متفاوت، توانست مفاهیم پیچیده را به روشی قابل فهم برای مخاطب منتقل کند. او دراین مسیراززبان شعر،داستان ونقدهنری بهره می‌برد.آثار آوینی همواره نقدی اجتماعی وفرهنگی به وضعیت زمانه‌اش داشت. او در نقد مسائل اجتماعی و فرهنگی، از قدرت قلم و تفکر انتقادی خود استفاده می‌کرد و همواره در پی جلب توجه به آسیب‌های جامعه و ارائه راهکارهایی برای بهبود آن بود.سید شهیدان اهل قلم یکی از افرادی بود که هنر را در خدمت انقلاب اسلامی قرار داد. او در آثار خود تلاش می‌کرد تا انقلاب اسلامی را نه تنها از منظر سیاسی، بلکه از منظر فرهنگی و هنری نیز تحلیل کند. او به این باور داشت که هنر باید در خدمت جامعه و حقیقت باشد. او همواره در بیان حقیقت شجاع بود و از هیچ چیزی نمی‌ترسید. صداقت در نگارش و تفکر، یکی از ویژگی‌های برجسته او بود که باعث شد آثارش به طور ویژه تأثیرگذار باشند. آوینی نویسنده‌ای بود که آثارش در زمینه‌های مختلف مانند ادبیات، فلسفه، هنر و تاریخ همیشه ارزشمند داشته شده و مورد توجه قرار گرفته است؛ به همین خاطر تصمیم گرفتیم در این فرصت و به بهانه سی و دومین سالگرد شهادت او، مروری داشته باشیم بر چند عنوان از مهم‌ترین کتا‌ب‌های این هنرمند عاشق...
۱- فتح خون
واقعه کربلا حماسه‌ای پرشکوه و عاشقانه است که با گذشت قرن‌ها از وقوع آن همچنان دل‌های عاشقان جهان را با خود همراه می‌کند و گوشه‌ای از حقیقت انسان و عشق الهی را به آنها می‌نمایاند. فتح خون از معدود کتاب‌هایی است که توانسته در این راه موفقیتی به دست آورد و بخشی از تجلی عشق در عاشورا را روایت کند. کتاب فتح خون اثر شهید سید مرتضی آوینی در دو پاره ماجرای عاشورا را شرح می‌دهد. ماجراهای عاشورا از ماه رجب سال ۶۰ تا ماه محرم سال ۶۱ در بخش‌اول این کتاب به‌‌صورت مختصرتوصیف شده‌اند.هدف ازبیان وقایع عاشورادراین بخش‌ازکتاب نگاهی به شخصیت‌های واقعه کربلا و تغییر و تطوری است که در احوالات هر یک از آنها رخ می‌دهد. در پاره دوم کتاب فتح خون از دید راوی به تحلیل و واکاوی معنوی و روحانی این ماجراها پرداخته می‌شود. راوی که به نوعی نمایانگر طرز فکر آوینی است، با دیدی عارفانه به واقعه کربلا نگاه کرده است.
۲- توسعه و مبانی تمدن غرب
شهید مرتضی آوینی در این کتاب مفهوم توسعه را بررسی کرده و آن را در بستر تاریخ و اندیشه غرب ریشه‌یابی می‌کند. این کتاب به بررسی عمیق ریشه‌ها و اصول تمدن غربی پرداخته و نشان می‌دهد که چطور تمدن غرب مفهوم توسعه را بر پایه اومانیسم، سکولاریسم و مدرنیته بنا نهاده است. آوینی با نگاهی انتقادی، به تحلیل مبانی فلسفی، اجتماعی و فرهنگی این تمدن می‌پردازد و نقاط قوت و ضعف آن را به تصویر می‌کشد. او تناقضات و تضادهای موجود در مفهوم توسعه غربی را مورد بررسی قرار می‌دهد و به خوانندگان این امکان را می‌دهد که درک بهتری از پیامدهای مخرب این نوع توسعه برای بشریت و کره زمین داشته باشند. همچنین، این کتاب شامل تأملات فلسفی عمیقی است که مخاطبان را به تفکر درباره مفاهیم توسعه و پیشرفت وامی‌دارد. «اگر نبود که انسان میزان و معیار خویش را از آرمان و علت غایی حرکت خویش اخذ می‌کند، پرداختن به این مباحث هیچ ضرورت نداشت.»
۳- حلزون‌های خانه‌به‌دوش
کتاب «حلزون‌های خانه‌به‌دوش» دومین اثر ازمجموعه آثار شهید آوینی است که طی سال‌های ۱۳۶۸ و ۶۹ در ماهنامه سوره منتشر و توسط انتشارات واحه به چاپ رسیده رسیده است. آوینی در این کتاب «جریان روشنفکری و انقلاب اسلامی» را زیر ذره‌بین برد. این کتاب که مجموعه‌ای از مقالات آوینی پیرامون موضوع مذکور را در برگرفته، یکی از کتاب‌هایی است که در زمره پرمخاطب‌ترین آثار وی قرار می‌گیرد. مجموعه مقالاتی که برای انتشار در کتاب «حلزون‌های خانه به دوش» انتخاب شده، جستارهایی است که در سال‌های ۶۸ تا ۷۰ به قلم شهید آوینی به نگارش درآمده و محوریت اصلی آنها «جریان روشنفکری و انقلاب اسلامی» است. نخستین مقاله این کتاب، با عنوان«کدام عرفان؟» به تفاوت‌های میان عرفای حقیقی و عارف‌نمایان کاذب می‌پردازد و مقاله بعد که «روشنفکران و معاصر بودن» نام دارد، در پاسخ به پرسش مقاله‌ای به نگارش در آمده است که از مخاطبان سؤال کرده بود: «تلقی شما از معاصر‌بودن چیست؟»
۴- رستاخیز جان
این کتاب در مبانی فکری و فلسفی غرب مدرن کمی عمیق‌تر می‌شود و کاری در حوزه هویت و فرهنگ اسلامی است. آخرین مقاله شهید آوینی در همین کتاب با عنوان «یک یادداشت ناتمام در باب هویت» نگاشته شده که ناتمام مانده است. این یادداشت را شهید به دکتر رضا داوری‌اردکانی داده بود که بخواند و نظرش را بدهد؛ گفته بود این را بخوانید تا من بروم فکه و برگردم که شهادت نصیبش شد. مقالات کتاب در چهار بخش دسته‌بندی شده است. سه مقاله اول بخش نخست در نسبت ادبیات با حقایق و وقایع بیرونی و وابستگی و تعهد به آن‌هاست (تعهد بدون هرگونه بار ارزشی). در مقاله بعدی، آوینی مطالبی را درباره تاجیکستان (که آن روزها تازه از قید حکومت کمونیستی رها شده بود)، تمدن ایران، نوروز و برخی آداب و سنن ایران نگاشته و آخرین مقاله این بخش پاسخی است به ژاژخایی شخصی درباره خط فارسی. در بخش دوم، سه مقاله با موضوع فرهنگ و هویت گرد آمده که به جز مقاله آخری، نگاه تئوریک غالب است. و اما بخش سوم، سه‌گانه‌های زیبا درباره ویدئو و ماهواره است.
۵- فردایی دیگر
آوینی مقالات این کتاب را از بین نوشته‌های خود در سال‌های ۶۸ تا ۷۱ انتخاب کرده است. «فردایی دیگر» یکی از دو کتابی است که در زمان حیات آن شهید بزرگوار و زیر نظر خودش چاپ شده است. کتاب حاضر را می‌توان به دو بخش تقسیم کرد؛ بخش نخست، مجموعه سه مقاله است که به فلسفه غرب در وجوه گوناگون آن پرداخته و بخش دوم که چهار مقاله است و در آن، عالم اشراقی و دینی که در این عرصه از ادبیات جلوه‌گر است، تبیین شده است. در واقع بخش دوم کتاب به جایگاه شعر در عالم دینی اشاره دارد، به‌خصوص بخش عمده آن‌که متعلق به تأویل و تفسیر اشعار عرفانی امام‌خمینی(ره) است. مقالات بخش نخست کتاب عبارتند از: «راز سرزمین آفتاب»، «بشر در انتظار فردایی دیگر» و «آخرین دوران رنج» اما بخش دوم مجموعه چند مقاله درباره شعر است که عبارتند از: «راز و رمز»،«شعر و جنون»، «غزال غزل»، «یاد بهشت و نوحه انسان در فراق» و «ختم ساغر».
۶- آغازی بر یک پایان
«آغازی بر یک پایان» مجموعه‌ای از مقالات آوینی است که بیش‌تر وجهه‌‌نظر اعتقادی و سیاسی او را نشان می‌دهد و در چهار بخش تنظیم شده است. بخش اول حاوی نوشته‌هایی در سوگ حضرت امام‌خمینی (ره) و تبیین جایگاه ایشان در «تاریخ حیات باطنی انسان» است. بخش دوم مقالاتی درباره مبانی حکومت دینی و نظام ولایت فقیه، خصوصا در تقابل با نظم سیاسی غالب در عالم متجدد و غربی را در بر می‌گیرد. بخش سوم کتاب به فاجعه نسل‌کشی مسلمانان در بوسنی اختصاص یافته و تشکیل «امت متحد اسلامی» به‌مثابه راهی برای مواجهه با «سیطره نظم نوین آمریکایی بر جهان» پیشنهاد شده است. و بالاخره در بخش چهارم و پایانی کتاب، نگارنده انقلاب اسلامی را دلالتی تأویلی بر سپری‌شدن عصر تمدن غرب می‌داند. «بهاران از کجاست که روح روییدن و سبز شدن ناگاه در تن خاک مرده را پیدا می‌‌آید؟ و از کجاست که روح شکفتن ناگاه از تن چوب خشک چندین برگ‌های سبز و شکوفه‌های سفید و آبی و زرد و سرخ بر می‌آورد؟»
۷- آینه جادو
این کتاب سه‌جلدی است که مقالات آوینی در آن جمع‌آوری شده است. این مقالات در فاصله مهرماه ۶۷ تا ۶۹ نوشته شده و در فصلنامه سینمایی «فارابی» و ماهنامه هنری «سوره» چاپ شده‌اند. نگاه این کتاب را از آن لحاظ که دارای هویتی فلسفی و مذهبی نیز هست می‌توان بدیع و بی‌سابقه دانست. در بخشی از کتاب «آینه جادو» می‌خوانیم: «فیلم اگر جاذبه نداشته باشد، فیلم نیست.» آیا این سخن همان‌قدر که مشهور است، بدیهی است؟ پر روشن است که تا این نسبت بین فیلم و تماشاگر برقرار نشود، اصلا مفهوم فیلم و سینما محقق نمی‌گردد: تماشاگر باید تسلیم جاذبه فیلم شود، چرا که او با پای اختیار آمده است و اگر در این دام نیفتد، می‌رود. اگر فیلم جاذبه نداشته باشد، تماشاگری پیدا نمی‌کند و فیلم بدون تماشاگر، یعنی هیچ. پولی که برای بلیت پرداخت می‌شود نیز تأییدی است بر همین توقع… و اصلا شک‌کردن در این امر، شک‌کردن در مشهورات و مقبولات عام است».
۸- نامه‌ای به یک دوست قدیمی
این کتاب شامل مطالب خوش‌خوان و جذابی است که می‌تواند لایه‌های درونی‌تر نویسنده را به خوانندگان معرفی کند، شاید تاکنون تصویری رسمی و کلیشه‌ای از شهید آوینی ارائه‌شده باشد اما این کتاب می‌تواند وجوه متمایزی از تفکر او را انعکاس دهد. در بخش آغازین کتاب «نامه‌ای به یک دوست قدیمی» می‌خوانیم: «دوست من! سالهاست که از تو خبری ندارم؛ سه سال،چهار سال، نمی‌دانم. آخرین نامه تو آن بودکه به همراهش عکسی هم ضمیمه بود،از تووهمسر و فرزندانت. یک عکس کاملا خانوادگی اما من دیگر در جست‌وجوی جاودانگی نیستم؛ هستم اما می‌دانم که آن را در عکس نباید جست. این شــاید آخرین نامه‌ای باشد که برایت می‌نویسم. چه بگویم؟ ای‌کاش هنوز هم چیزی باقی‌مانده بود که من و تو را به هم پیوند دهد. دوست قدیمی من! اکنون که این نامه را می‌نویسم، روبه‌روی پنجره نشسته‌ام؛ همان پنجره‌ای که به‌یاد داری... و از این پنجره ستاره‌ای به من خیره شده است. برق به اینجا نیامده و نور فانوس هم از برق ستارگان نمی‌کاهد. فانوس را روشن نگه داشته‌ام که این نامه را بنویسم؛ اگرنه، نور فانوس هرچه باشد چشم را فریب می‌دهد.»
۹- گنجینه آسمانی
گنجینه آسمانی، گفتار متن فیلم‌های روایت فتح شهید آوینی است. به استثنای سه کتاب فتح خون، فردایی دیگر و اولین جلد آینه جادو که شهید آوینی، خــود در زمان حیات، مقالاتش راانتخاب و تدوین کرد،باقی آثار شهید، درواقع جمع‌آوری مقالاتی پراکنده درنشریات گوناگون است که بنا به تشخیص وسلیقه ناشرین مختلف دسته‌بندی ومنتشر شده است.پخش فیلم‌های مستند روایت فتح از تلویزیون در فروردین سال۱۳۶۵ آغاز شد و تقریبا بدون وقفه تا پایان جنگ درسال۱۳۶۷ ادامه یافت. دراین مدت گروه روایت فتح نزدیک به هفتاد برنامه تولید کرد. با اتمام جنگ وقفه‌ای دو سه ساله در کارگروه پیش آمد. دراواخر سال۱۳۷۰، گروه روایت فتح تشکیل شــد و شرایط را برای ساختن مجموعه‌های جدید فراهم کرد. کار تولید وپخش شش برنامه از اولین مجموعه با نام «شهری در آسمان» پایان یافته بودکه راوی فتح درجست‌وجوی قتلگاه فکه به شهادت رسید.کتاب حاضر گفتارمتن همه فیلم‌های روایت فتح را از اولین برنامه تا شهادت راوی فتح دربر می‌گیرد.
۱۰- تماشاگه راز
تماشاگه راز شامل مقاله، نقد و گفت‌وگو درباره سینمای دفاع‌مقدس اثر شهید سیدمرتضی آوینی است. در این کتاب سینمای دفاع‌مقدس از دیدگاه متفکر و فیلمساز مســلمانی ارائــه شده که تحصیلات آکادمیک ســینمایی ندارد، ســینما دغدغه اولیه‌اش نیســت و ضرورت‌های انقلاب اســت که او را به این مسیر می‌راند. از دیدگاه شهید آوینی، انقلاب اسلامی طرحی نو در عالم درمی‌اندازد که متناسب با آن، بسیاری از مبانی فرهنگی و هنری را باید از نو شـناخت و تعریف کرد. سینما نیز از همین منظر اســت که موردتوجه او قرارمی‌گیرد و به‌عنوان یکی ازمهم‌ترین و پیچیده‌ترین رســانه‌های برآمده از تکنولوژی در مورد آن به تفکر می‌پردازد. تفکری که بیش از آن‌که بر آموزه‌های کلاسیک مبتنی باشد، حاصل زیستن و به جان آزمودن فضایی است که با ظهور انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی پدید آمد.کتاب حاضر از سه بخش تشکیل شده است: ابتدا سه مقاله و یک گفت‌وگو را خواهید خواند که به تشــریح ویژگی‌های ســینمای مستند جنگی با محوریت مجموعه روایت فتح اختصاص دارد.
