تماشای تاریخ در کوچه‌های ایران

در آستانه عید نوروز وتعطیلات بهاره فرصت خوبی مهیاست تا این‌بار سری به مساجد تاریخی و بازارهای کهن وقلعه ودژها بزنیم تاباتورق صفحات تاریخ درکوچه‌پس‌کوچه شهرها ودیدن هویت فرهنگی وتاریخی وزیبایی‌های این سرزمین شگفت‌زده شویم.

نگین فیروزه بناهای اسلامی
از برجسته‌ترین جاهای دیدنی تبریز، مسجد کبود این شهر است. مسجد کبود تبریز با معماری بسیار زیبا و منحصربه‌فردش، متعلق به قرن نهم هجری قمری و باقیمانده از دوران پادشاهی قراقویونلوها است و در یکی از کهن‌ترین و تاریخی‌ترین محله‌های شهر قرار دارد.گرچه تبریز پایتخت فرمانروایی قراقویونلوها بوده است، مسجد کبود تنها اثر تاریخی باقیمانده از این دوره تاریخی به‌شمار می‌رود. این بنا را به دستور سلطان جهانشاه، فرمانروای مقتدر قراقویونلوها ساخته‌اند. با دقت در جزئیات بنا و نگاره‌های داخل مسجد کبود، می‌توان بخشی از هویت، تاریخ و تمدن اسلام در تبریز کهن را دید. مسجد کبود یکی از چهار مسجد تزیین‌شده با کاشیکاری‌های آبی در جهان به‌شمار می‌رود. نام مسجد کبود نیز براساس رنگ نمای این بنا انتخاب شده است.معماری زیبای مسجد کبود را می‌توان نمونه‌ای قابل‌توجه از معماری اسلامی ایران دانست. کاشی‌های معرق فیروزه‌ای و لاجوردی، نقش‌ونگارهای اسلیمی و طراحی نوین هندسی، از خصوصیات برجسته در معماری مسجد کبود است. 

ناشناخته‌ای به‌نام جبلیه
بسیاری از دیدنی‌های کرمان را بناهای تاریخی تشکیل می‌دهند که از دوره‌های مختلف تاریخی در این خطه به یادگار مانده‌اند. یکی از این بناها در شرق شهر جای گرفته است و با نام‌های گنبد جبلیه، گنبد گبری، گنبد زیگ و گنبد گنج شناخته می‌شود.درباره تاریخچه و دلایل ساخت گنبد جبلیه نمی‌توان با قطعیت سخن گفت. برخی معتقدند که این مکان آتشکده یا مقبره یکی از زرتشتیان بوده است و برخی دیگر اعتقاد دارند مزار سیدمحمد تباشیری است. البته مطلب اخیر را در بعضی کتب تکذیب کرده‌اند.برخی احتمال داده‌اند که گنبد جبلیه با قدمتی که به اواخر دوره ساسانی برمی‌گردد، اوایل اسلام تعمیر و مرمت شده‌ است. البته حالت دیگری نیز وجود دارد و آن این‌که در اوایل اسلام، با الهام از معماری ساسانی بنا شده است. 

بقعه ۱۲ امام و شکوه معماری
بقعه۱۲امام یزد، یکی از قدیمی‌ترین و بااهمیت‌ترین بناهای تاریخی این شهر به‌شمار می‌رود. این بقعه به دوره سلجوقی و قرن یازدهم میلادی برمی‌گردد و با ویژگی‌های معماری و تاریخی خود، توجه بسیاری از گردشگران و محققان را جلب کرده است.بقعه۱۲امام در دوره‌ای از تاریخ ایران ساخته شد که هنر و معماری اسلامی به اوج خود رسید و این بنا یکی از نمونه‌های آن روزگاران است. این بقعه به سبک معماری آرامگاهی ساخته شده و دارای یک گنبدخانه به شکل مربعی است که طول هر ضلع آن ۱۱متر است. بااین‌حال،طول اضلاع ازنظر داخلی به ۸.۲۵متر می‌رسد.این گنبدخانه روی سازه‌ای هشت‌ضلعی قرار دارد که نقش مهمی درانتقال ازمربع به گنبد مدور ایفا می‌کند.این ویژگی، یکی ازنمونه‌های برجسته معماری دوران سلجوقی است.

گرمابه‌ای به قدمت ۶۰۰سال
موزه گرمابه پهنه یا گرمابه حضرت، ازجمله بناهای تاریخی ساخته‌شده در سال ۸۶۵ هجری قمری با قدمتی نزدیک به ۶۰۰ سال ازجمله اماکن تاریخی و دیدنی استان سمنان محسوب می‌شود.یکی‌ از قسمت‌های‌ جالب‌توجه‌ این‌ حمام‌ سردر زیبا و کاشیکاری‌شده‌ آن ‌است‌. در بالای‌ در ورودی‌، اشعاری‌ به‌ خط‌ نستعلیق‌ خوانا و ماهرانه نوشته‌ شده است. حمام پهنه مشتمل‌ بر سه‌ قسمت‌ رختکن یا سر بینه‌، گرمخانه‌ و خزانه‌ است‌ و در مساحت تقریبی یکهزار مترمربع در شمال‌غربی تکیه پهنه ساخته و دو در ورودی آن برای ورود آقایان و خانم‌ها پیش‌بینی شده است. در مردانه دارای دو صفه بوده و از سه طرف دارای کاشیکاری است. در بالای در کتیبه‌ای از کاشی به رنگ سفید بر زمینه لاجوردی وجود دارد و در بالای آن کاشی‌های زردرنگ در دو لچک و به‌صورت یک نیم‌دایره به چشم می‌خورد. در دو طرف در تصویر دو سرباز قاجار کاشیکاری شده است که در آن جمله «عمل زین‌العابدین سمنان ۱۳۳۰» به چشم می‌خورد.

شاهدژ، قلعه شاه‌دزد
قلعه شاهدژ نهبندان به‌عنوان بزرگ‌ترین قلعه تاریخی شرق کشور برای علاقه‌مندان به فرهنگ، تاریخ و تمدن ایران‌ از اهمیت بسیاری برخورداری است. در مورد علت انتخاب نام شاهدژ برای این قلعه نظرات مختلفی ارائه شده است. به گفته اهالی نهبندان، نام این قلعه شاه‌دزد است و صاحب آن را فردی به نام شاه‌دزد می‌دانند که با زال، پدر رستم،هم‌دوره بود.اوحتی زال را خراج‌گزار خود کرده بود. قلعه شاهدژ نهبندان شامل دو محوطه است. محوطه اول متشکل از بناهایی است که با ملاط ساخته می‌شوند و ارتفاع و استحکام بیشتری نسبت به سایر بناها دارند. این بناها به‌اصطلاح شاه‌نشین قلعه محسوب می‌شدند و محوطه دوم متشکل از بناهای بدون ملاط است که ارتفاع کمتری دارند و برای سکونت فداییان و سربازان مدافع قلعه مورد استفاده قرار می‌گرفتند. قسمت اعظم قلعه شاهدژ از نوع دوم است. در این قسمت معابر و کوچه‌های متعددی در میان فضاهای معماری قرار دارند.