در محضر بزرگان، خواجه نصیرالدین طوسی

بی شک خواجه نصیرالدین طوسی را می‌توان یکی از پر درخشان‌ترین ستارگان آسمان علم و ادب ایران دانست که منشا خدمات متنوعی در حوزه‌های مختلف ریاضی، فیزیک، نجوم، فلسفه، اخلاق و ... بوده که به تعدادی از آن‌ها به شرح زیر اشاره می‌شود:
- ساخت رصد خانه بزرگ مراغه و کتابخانه مرکزی آن با بیش از ۴۰۰۰۰ جلد کتاب نفیس
- برای اولین بار مثلثات (علم احجام و هندسه را در کنار علم اعداد و ارقام) را به عنوان یک شاخه جدید ریاضی در علم مطرح نمود.
- ارائه جداول بسیار دقیقی از حرکت سیارات و اصلاح نجوم بطلمیوسی
- شواهدی است که نشان می‌دهد خواجه در ارائه نظریه خورشید مرکزی کوپر نیک نقش اساسی داشته است.
- استفاده از ساعت آفتابی برای رصد کردن سیارات از ابتکارات علمی خواجه بود.
- استخراج و جمع آوری آراء و دیدگاه‌های کلامی شیعه در کتابی به نام تجرید الاعتقاد برای اولین بار.
- تقریر قریب ۴۰ اثر نفیس در حوزه‌های مختلف علمی اعم از اخلاق ناصری، زیج ایلخانی، اساس الاقتباس، تجرید الاعتقاد و ...
ابو جعفر محمد بن حسن طوسی (۵۷۹-۶۷۲ ق) شاعر، فیلسوف، متکلم، فقیه، ستاره شناس، پزشک، عارف، ریاضی دان و معمار ایرانی است که به نام‌هایی هم، چون نصیر الدین، استاد البشر، همه چیزدان و محقق طوسی ملقب بوده و ابن خلدون او و فخرالدین رازی را بزرگ‌ترین دانشمندان ایرانی دانسته است.
زندگی پر از فراز و نشیب او الهام بخش تاریخ نگاران بسیار بوده است. او که علوم دینی و عقلی را نزد پدرش و حکمت طبیعی و منطق را نزد دائی پدرش (نصیرالدین عبدالله حمزه) آموخت و به دست ایشان به لباس عالمان دین در آمد و زان پس ملقب به نصیرالدین شد. به توصیه دایی به مدرسه سراجیه نیشابور رفت و نزد سراج الدین قمری درس خارج فقه و اصول را فرا گرفت و اشارات ابن سینا را نزد استاد فرید الدین داماد نیشابوری (شاگرد امام فخر رازی) و طبابت و کتاب قانون بوعلی را نزد قطب الدین مصری شافعی و حکمت و ادبیات و شعر را نزد عطار نیشابوری تلمذ نمود و راهی شهر‌های ری و اصفهان و قم و ... گردید و از محضر بزرگانی هم، چون علامه حلی، کماالدین موسلی، ابن ادریس حلی، ابن زهره بهره‌ها جست.
خواجه در زمان حمله مغول به ایران نزد ناصرالدین محتشم قهستان در قلعه کوه قائن اخلاق ناصری را تالیف کرد و سپس به فرقه اسماعیلیه پیوست و حدود ۲۶ سال در قلعه‌های آنان (به خصوص قلعه الموت) به سر برد و با حمله هولاکوخان به قلعه الموت (۶۳۵ ه) که باعث پایان فرمانروائی اسماعیلیان کرد به مشاورت و وزارت هولاکوخان در آمد و ضمن فراهم نمودن مسلمان شدن مغول ها، نقش به سزائی در تسخیر بغداد و سرنگونی عباسیان داشت.
خواجه کوشید تا با پاسخ به انتقادات متکلمین اشعری هم، چون محمد غزالی و فخر رازی، از فلسفه مشاعی دفاع کند و با شرح و بسط آراء فلسفی ابن سینا باعث احیاء و قوت آن شود. کتاب تجرید الاعتقاد وی الهام بخش شکوفائی مکتب فلسفی اصفهانی میرداماد و مکتب متعالیه ملا صدرا بوده است.
به پاس سال‌ها خدمات ارزشمند خواجه نصیرالدین طوسی یک دهانه آتش نشانی ۶۰ کیلومتری در نیم کره جنوبی کره ماه و یک ستاره توسط ستاره شناس روسی نیکلای استفانویچ و هم چنین رصد خانه تبریز و رصد خانه شامخای در جمهوری آذربایجان به نام ایشان نامگذاری شده و این در حالی است که روز ۵ اسفند که مصادف با سالروز تولد خواجه نصیرالدین را به نام روز مهندس در تقویم کشور اختصاص داده اند.