روایت نسل‌جوان مستندساز از مفاخر ایران

در ماه‌های گذشته، مجموعه چونان سرو بــا درونمایــه مســتند زندگــی مفاخــر ایــران زمیــن بــه تهیه‌کنندگــی ایــن فیلمســاز پرســابقه و کارگردانـی مستندســازان جــوان از شـبکه‌مسـتند پخش می‌شود. نسخه ویژه ناشنوایان مجموعه مستند «چونان سرو» هم از بیست و یکم آبان ساعت ۱۸ و ۳۰ دقیقه روی آنتن شبکه مستند رفته است. این مستندساز در هر یک از مستند‌هایی که ساخته موضوعات متفاوتی را دستمایه قرار داده است؛ به همین دلیل هر یک از ساخته‌هایش رنگ و لعاب خودش را دارد و درصدد است دست روی سوژه‌هایی بگذارد که بتواند بخشی از فرهنگ ایران را به تصویر بکشد. به بهانه پخش این اثر به سراغش رفتیم و با او درباره مستند چونان سرو به گفتگو نشسته‌ایم.

مجموعه چونان سرو به اعتقاد منتقدان و مخاطبان موفقیت‌آمیز بوده و به‌واسطه مؤلفه‌های فراوان توانسته با اقبال خوبی مواجه شود، با این‌حال خود شما به‌عنوان تهیه‌کننده این مجموعه، خروجی چونان سرو را چطور می‌بینید؟

این مجموعه به نظر من پرداخت خوبی داشت و به‌همین دلیل توانست با استقبال مخاطبان روبه‌رو شود. من در جریان شکل‌گیری این پروژه، کارگردانان جوان را دعوت به همکاری کردم. هدفم این بود که ساخت هر قسمت به دست یک کارگردان جوان سپرده شود تا ببینیم دیدگاه آن‌ها نسبت به تاریخ، فرهنگ و ادبیات سرزمین‌مان چگونه است. وقتی تحقیق کلید‌خورد هرکدام ازاین کارگردانان برای‌شان جذاب شد که بیش از پیش درباره این مفاخر فرهنگی هنری ایران بدانند به بیان ساده‌تر مشتاق شدند تا دراین زمینه تحقیقات وسیعی انجام دهند.
درست است که ما کارگردانان پیشکسوت خوبی داریم؟ ولی من براین باور بودم که ورود کارگردانان نسل جوان به این پروژه، اتفاقات خوبی را به همراه خواهد داشت. چون همان‌طور که اشاره کردم دید نسل جوان فرق می‌کند و آن‌ها به گونه دیگری به مباحث فرهنگی هنری نگاه می‌کنند. همین مساله موجب شد این کارگردانان جوان، برای ساخت هرکدام ازاین مستندها، پا را فراتر از دایره زوایای ادبی و هنری این شخصیت‌ها بگذارند و تلاش کنند تا دوربین‌شان را به بطن زندگی مفاخر فرهنگی ببرند و زندگی جزء به جزء این شخصیت‌ها را در قاب این مستند‌ها تصویر کنند. آنچه درباره مستند چونان سرو اهمیت دارد این که هرکدام ازاین چهره‌ها، مثل باقی آدم‌های عادی زندگی کردند، اما چه ویژگی باعث شد تا نام آن‌ها در تاریخ، فرهنگ و ادبیات ایران جاودانه شود. این موضوعی بود که سعی کردیم هنگام ساخت هر قسمت به آن تاکید داشته باشیم. به عقیده من این اتفاق رخ داد و نتیجه‌اش هم خوب بود. مهم‌تر این‌که شبکه مستند هم در این مسیر ما را همراهی کرد. من به‌عنوان تهیه‌کننده این مجموعه که سال‌هاست درعرصه مستند فیلم هم می‌سازم، به کارگردانان نسل جوان اعتماد دادم و اعتماد کردم و خوشحالم خروجی این اعتماد قابل قبول بوده است. چندان که هرچه از پخش دریافت کردم، نظر‌ها را مثبت دیدم و حتی دست‌اندرکاران شبکه مستند به این مساله اشاره داشتند که: حیف است اگر ساخت فصل‌های بعدی این مجموعه ادامه پیدا نکند.

آشنایی عامه مردم با زندگی شخصیت‌هایی که در چونان سرو گنجانده شده‌اند را می‌توان یکی دیگر از مؤلفه‌های این اثر قلمداد کرد. فکر می‌کنید با ساخت این مجموعه پیوندی که می‌بایست به لحاظ اندیشه و تامل نسبت به این مفاخر فرهنگی از سوی مردم ایجاد شود صورت گرفته‌است؟

بله! به عنوان مثال، بعضی از مردم تا قبل از آن‌که مستند زندگی دکترمحمدحسین مبین پخش شود او را نمی‌شناختند و نمی‌دانستند او چه خدمت ارزنده‌ای در باباباغی تبریز انجام داده است و این مستند باعث شد مردم با شخصیت این پزشک فداکار بیشتر آشنا شوند. تاکید من در مستندسازی همیشه بر مستند پرتره بوده و هست. درسال‌هایی که در اتریش تحصیل می‌کردم درحیطه مستند پرتره فعالیت داشتم و وقتی به ایران برگشتم هم همین مسیر را با ساخت مستند پرتره شخصیت‌هایی، چون مرتضی ممیز، علامه قزوینی و... ادامه دادم.

در جریان ساخت چونان سرو، مهم‌ترین توصیه شما به کارگردانان جوان چه بود؟

این‌که وقتی می‌خواهند درباره زندگی هرکدام از این مشاهیر تحقیق کنند، باید بر اساس مستندات باشد نه این که نگاه شخصی‌شان را به مستند وارد کنند. تاکیدم بر این بود که به جای نگاه شخصی به زندگی این افراد، به شخصیت و آنچه که این افراد واقعا بوده‌اند توجه کنند و در مرحله بعد، می‌توانند روش کارگردانی خودشان را تعریف کنند. همین‌طور هم شد و هر قسمت از این مجموعه با تحقیقات مستدل و مستند ساخته شد. خوشبختانه درحال حاضر هم قسمت‌های دیگر این مجموعه در حال ساخت است.

قسمت‌های بعدی این مجموعه به زندگی کدام‌یک از مفاخر فرهنگی و هنری اختصاص خواهد داشت؟

چون در حال حاضر، کارگردانان جوان در مرحله تحقیق قرار دارند، تا زمانی که جواب تحقیقات را به شکل مکتوب نخوانم و از نتیجه آن مطمئن نشوم نمی‌توانم به این سوال جواب بدهم. به‌خصوص که بار‌ها پیش آمده مدت‌ها روی زندگی یک شخصیت تحقیقاتی صورت گرفته است، ولی درنهایت به این نتیجه رسیده‌ایم که زندگی آن شخصیت به لحاظ کمبود اسناد و متریال، مناسب یک مستند تصویری نباشد.

خود شما به‌عنوان تهیه‌کننده که سرپرستی چونان سرو را هم برعهده داشتید، فکر می‌کنید از بین قسمت‌های مجموعه، زندگی کدام یک از مشاهیر، به هزار و یک دلیل توانسته با اقبال بیشتری از سوی مردم روبه‌رو شود؟

هرآنچه که شنیده و دریافت کرده‌ام، مستند زندگی شهریار (الدوز سایاراق)، مستند زندگی دکتر‌محمدحسین مبین، مستند زندگی ملک‌الشعرای بهار و مستند زندگی علامه قزوینی از جمله قسمت‌های پرطرفدار این مجموعه از سوی مردم بوده است. البته باقی قسمت‌ها هم بازخورد مثبتی داشته، ولی این قسمت‌ها بیشتر مطرح شده‌اند.

شما به این مساله اشاره کردید که کمبود اطلاعات، معمولا فیلم‌های مستند را با چالش مواجه می‌کند و می‌خواهم از شما بپرسم این مساله مشخصا درباره ساخت زندگی هرکدام ازاین مشاهیر به چه شکل بوده است، چون به‌هرحال، گاه ممکن است خانواده یا بازماندگان این مشاهیر در زمینه ساخت مستند، مایل به همکاری نباشند یا حتی خود آن‌ها از دنیا رفته باشند و مستندات دقیق و جامعی درباره زندگی مشاهیر وجود نداشته باشد.

این معضل همیشه سر راه مستندسازی بوده است. درست است که فرهنگ مکتوب وجود دارد، ولی کلا فرهنگ تصویری ما همیشه با کمبود فیلم‌های آرشیوی مواجه بوده است. به‌خصوص این‌که فیلم‌های آرشیوی به آن شکلی که باید در شاخه‌های مختلف، درست جمع‌آوری نشده و اغلب مواقع، اطلاعاتی که به دست می‌آید تکراری است. این نقیصه، مشکلات زیادی را برای فیلمسازان مستند ایجاد می‌کند. درمجموع در حوزه مکتوبات دسترسی بیشتری وجود دارد، ولی از نظر آرشیو فقیر هستیم.

با وجود آن‌که ایده شکل‌گیری چونان سرو متعلق به شما بوده، اما سخاوتمندانه ترجیح دادید تا به جای آن‌که خودتان کارگردانی این مجموعه را به‌عهده بگیرید، کارگردانان نسل جوان دراین زمینه به تجربه‌آزمایی بپردازند و از زاویه دید خودشان زندگی این مفاخر را روایت کنند، امروز که فصل اول این مجموعه به پایان رسیده است فکرمی‌کنید کارگردانان جوان چقدر توانسته‌اند به‌عمق زندگی این چهره‌ها هنگام ساخت مستند نزدیک شوند؟

خوب می‌بینم و ارزیابی من مثبت است! باید قبول کنیم که نسل جوان امروز، بیشتر از هر زمان دیگر باید فرصت تجربه‌اندوزی در این حوزه‌ها را داشته باشد. به همین دلیل معتقدم باید از جوانان دعوت کرد و آن‌ها را در پروژه‌هایی از این دست شرکت داد. وقت آن رسیده که نسل جوان، تاریخ و فرهنگ و زندگی مشاهیر را برای ما تعریف کنند، چون پیشکسوتان دراین زمینه، کار خود را کرده‌اند. نکته جالب این‌که کارگردانان نسل جوان برای ساخت قسمت‌های این مجموعه، به نقاط ناخوانده درباره این مشاهیر اشاره کرده و زندگی این چهره‌ها را از منظر ادبی، تاریخ‌شناسی، جامعه‌شناسی، روان‌شناسی و... مورد واکاوی قرار داده‌اند. چون اساسا نگاه نسل جوان فرق می‌کند و از دل این نگاه نو می‌توانیم شاهد اتفاقات خوبی درعرصه مستندسازی باشیم. خاطرم هست، یکی از بزرگان جامعه‌شناس سال‌ها پیش به این مساله اشاره کرد که: باید با جوانان ارتباط‌مان نزدیک‌تر شود. امروز باوجود اینترنت، می‌بینیم که جوانان در جا‌هایی از ما جلوتر هستند و دسترسی‌ها بیشتر شده است. حالا این‌که چگونه این دسترسی را آنالیز و تحلیل کنند موضوع دیگری است، اما آنچه مهم است این که باید به جوانان بها داد، چون نگاه‌شان خیلی جذاب است و بدون جمله‌بندی‌های پیچیده حرف‌شان را می‌زنند.

آیا در حال حاضر مشغول ساخت فیلم تازه‌ای هستید؟

من اصولا فیلمسازی هستم که دیربه دیر فیلم می‌سازم، یعنی هر پنج شش سال یک‌بار. الان دو موضوع فعلا در مرحله کاوش قرار دارد و اگر زمان مناسبی باشد حتما به جزئیات این کار‌ها اشاره خواهم کرد.

روزنامه جام جم