آسیب‌های واقعی، زندگی‌های نمایشی

دکترموسوی‌چلک، مؤلف، پژوهشگر و رئیس انجمن مددکاری ایران در گفت‌وگو با جام‌جم از متغیر‌های زیادی به‌عنوان امر تاثیرگذار بر تجرد قطعی و همچنین افزایش طلاق و تغییر شکل خانواده در جامعه گفت و اثرگذاری غیرمستقیم اما واقعی فضای مجازی را به‌عنوان یکی از همین متغیرها معرفی کرد و غیرقابل‌انکار دانست.

افزایش آگاهی، یک متغیر اصلی 
در دهه‌های گذشته بافت فرهنگی و خرده‌فرهنگ‌های هر اقلیم از کشور این تاکید را داشتند که جوانان از سنین معینی به بعد تشکیل خانواده بدهند. به همین نحو فرزندآوری نیز با شاخص‌های معینی در جامعه پیش می‌رفت اما ازیک دهه گذشته با افزایش کاربران فضای مجازی ورسوخ فرهنگ ونگاه‌های مختلف در دل خرده‌فرهنگ‌های پیشین شاهدنوعی پس زدن این خرده‌فرهنگ‌ها و جایگزینی آن با ظواهر سبک زندگی غربی هستیم. البته این امر در کلانشهر‌ها مشهودتر است اما به‌دلیل رسوخ معیارهای تازه‌ای برای زندگی مشترک شاهد رشد این مقوله در استان‌ها و شهرستان‌های کوچک نیز هستیم. دکتر موسوی‌چلک افزایش اگاهی به‌عنوان یک متغیر اصلی را در این زمینه تعیین‌کننده تلقی می‌کند: «ببینید در امر تجرد قطعی نمی‌توانیم افزایش کاربران فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را به‌عنوان مسأله اصلی یا حتی به‌عنوان تقویت‌کننده این موضوع در‌نظر بگیریم. به‌نظر می‌رسد هم در بحث تجرد قطعی و هم در مقوله رشد فزاینده طلاق و تغییر شکل خانواده‌ها در جامعه به‌ویژه در کلانشهر‌ها رشد نوعی از آگاهی سبب افزایش آمار در این دو مقوله شده است. خب حالا سؤال اینجاست که این آگاهی از کجا آمده و درست در پاسخ به این سؤال است که پای فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به این موضوع باز می‌شود.»
   
بی‌خبری، تاب‌آوری را به دنبال داشت 
دکتر چلک می‌گوید در گذشته نوعی از بی‌خبری سبب تاب‌آوری بیشتر در زندگی مشترک بوده و البته بسیاری از زوجین نیز از حقوق خود اطلاعی نداشتند. فضای مجازی باعث شد آگاهی زوج‌ها بالا برود و با کمک شبکه‌های اجتماعی از ظواهر زندگی دیگران باخبر باشند‌. در واقع همین امر باعث شد تا ازدواج‌ها با سختی بیشتری همراه شود. در گذشته برای این موضوع وسواس وجود نداشت اما اکنون بسیاری از کسانی که در تجرد قطعی به‌سر می‌برند، می‌گویند به‌دلیل افزایش آگاهی از زندگی دیگران، انتخاب همسر برای‌شان تبدیل به امری دشوار شده و ترجیح‌شان این است که با انتظاراتی که دارند در تنهایی به سر ببرند.
   
تابوشکنی در فضای مجازی 
رئیس انجمن مددکاری ایران می‌گوید با ظهور شبکه‌های اجتماعی و ایجاد گفت‌وگو و ارتباط اقشار مختلف جامعه با هم، تابوی طلاق در جامعه ایرانی شکسته شد: «ببینید در گذشته، منظور من گذشته دور نیست، درهمین دهه ۷۰ موضوع طلاق در خانواده‌ها پنهان نگاه داشته می‌شد. زوج‌ها و خانواده‌های‌شان علاقه‌ای به مطرح کردن این موضوع یا صحبت درباره دلایل آن نداشتند. اما با گسترش فضای مجازی، آدم‌ها به صورت ناشناس نظرات‌شان را ‌اره زندگی مشترک و طلاق مطرح می‌کردند. بسیاری از افراد پس از آن به‌سادگی درباره تجربه متارکه‌‌شان صحبت می‌کردند. ادامه این روند باعث شد تابوی بسیاری از تجربه‌ها در فضای مجازی و پس از آن در ارتباطات واقعی شکسته شود.» موسوی‌چلک اعتقاد دارد کاربران شبکه‌های اجتماعی ممکن است در درازمدت انتظارات غیرواقعی از زندگی مشترک پیدا کنند و مدام در مقام مقایسه بدون قضاوت‌های درست و واقعی و متناسب با زندگی فعلی‌شان باشند: «نکته حائزاهمیت در مورد تأثیر شبکه‌های اجتماعی بر آسیب‌های اجتماعی این است که این روند به‌صورت ناگهانی رخ نمی‌دهد و امری زمانبر است؛ یعنی کاربران بدون این‌که برای‌شان محسوس باشد از کسانی که با آنها در ارتباط هستند، تأثیر می‌گیرند. در مورد مسأله تاب‌آوری، تحمل کردن، حل مسأله و بسیاری موارد دیگر در فضای مجازی کمتر می‌شنویم، به‌جای آن موارد دیگری که تناسبی با زندگی واقعی ندارد مطرح می‌شود. البته همه آموزش‌ها مخرب نیستند اما عمده توصیه‌ها در فضاهای مجازی گرایش به روان‌شناسی زرد دارند. ما به همه افراد نمی‌توانیم توصیه‌های مشابهی داشته باشیم. فرق کار علمی و امر سطحی در همین است.»
   
مقایسه واقعیت با دنیای مجازی 
این جامعه‌شناس در ادامه به تأثیر آگاهی برگرفته از فضای مجازی در زمینه افزایش حس مقایسه و احساس درماندگی، ناکافی‌بودن و عقب‌افتادگی از اجتماع می‌پردازد و می‌گوید: «شما تا از چیزی اطلاع نداشته باشید نمی‌توانید وارد قیاس شوید. فضای مجازی این موضوع را برای کاربران به‌سادگی مهیا کرده است. کاربران ظواهرزندگی دیگران را در قالب پست‌های مجازی، عکس‌ها، روایت‌ها و تجارب می‌بینند و به‌صورت ناخودآگاه و بعضا با نوعی دلخوری و آگاهی شروع به مقایسه زندگی خود با فرد دیگری می‌کنند. ادامه این روند اثرات مخربی را با خود به همراه دارد. من لازم است که دوباره این تاکید راداشته باشم که همچنان عامل اقتصادی و سختی معیشت و برآورده نشدن انتظارات معیشتی و ضروری باعث افزایش تجرد، بی‌میلی جوانان به ازدواج و همچنین افزایش طلاق و جدایی زوج‌هاست؛ یعنی متهم ردیف اول همین اوضاع اقتصادی نابسامان و نبود حمایت برای افزایش ازدواج است اما این اوضاع با قیاس نامتناسب و غیرواقعی خود با زندگی دیگران تشدید می‌شود و فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی تسهیل‌کننده این امر هستند.»
   
بهبود شرایط اقتصادی، ناجی خانواده‌هاست
دکتر چلک اشاره به تجرد قطعی میانسالان وافزایش طلاق درجامعه امروز،ادامه می‌دهد: «تغییر برخی سیاست‌ها و افزایش حمایت‌ها بسیار پرزورتر از فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی می‌تواند ظهور و بروز پیدا کند. تسهیل‌گری در امر ازدواج و بهبود شرایط اقتصادی تأثیر مستقیم‌تری در خانواده‌های امروزی ما خواهد داشت. با مدرن شدن جوامع،تغییر شکل خانواده‌ها و مواردی مانند طلاق و تجرد قطعی گریز‌ناپذیر است اماهمچنان براین باورهستم که بهبود وضعیت اقتصادی می‌تواند تا حدود زیادی بار آسیب‌های اجتماعی در خانواده‌ها را کاهش دهد و پایگاه خانواده را برای افراد در زندگی شخصی‌شان حفظ کند.»