تعمیرات سد شبانکاره،مرگ هزاران ماهی در رودخانه شاپور

دراین فیلم‌ها نواری از ماهی‌هایی که بدون آب تلف شده‌اند، روی بستر سنگی رودخانه ردی از غم و اندوه بر جای گذاشته‌اند و اندک آبزیانی که شانس کمتری داشته‌اند، به آب گودالی کم‌عمق پناه آورده‌اند تا بار دیگر شانس خود را برای حیات مجدد امتحان کنند، اما آنها هم ماندگار نیستند؛ چون از قرار معلوم قطعی آب از سمت سد چند روزی ادامه خواهد داشت. 
مطالعات سد شبانکاره در سال ۱۳۵۳ آغاز و عملیات اجرایی آن حدود دو دهه بعد روی رودخانه شاپور شروع شد. سرانجام این سد که حالا با نام شهید رئیسعلی دلواری شناخته می‌شود، با هدف تأمین آب موردنیاز کشاورزی، کنترل سیلاب، تولید انرژی در سال ۱۳۸۴ آبگیری و دو سال بعد به بهره‌برداری رسید.در گذشته «آب» حق مردم بود و میرآب‌ها با رعایت حقابه‌های تاریخی و طبیعی، از سراب تا پایاب هر جریان آب ‌طبیعی مانند چشمه و رودخانه را تنظیم و مدیریت می‌کردند تا این‌که آب دولتی و کالایی شد و جریان‌های آبی، کارکرد طبیعی خود را از دست دادند و به محل مناقشه‌ای بی‌پایان بین دولت و مردم تبدیل و در نهایت دستگاه‌های دولتی متولی امر شدند. وزارت نیرو با نگاه کالایی به آب و سازمان محیط‌زیست با نگاه حفاظتی به زیست‌بوم‌ها، دچار اختلافات شدیدی بوده و در این میان «محیط‌زیست و جانوران و حیواناتش» متضرران اصلی هستند. از سال‌های گذشته و با قطع جریان آب خروجی از سد شهید رئیسعلی دلواری و خشکی رودخانه شاپور، مرگ زیستمندان این رودخانه به یک تراژدی تکراری تبدیل شده است. افزون‌ بر نابودی حیات زیست‌بوم این رودخانه، تعادل اکولوژیکی تالاب حله که مقصد نهایی این رودخانه به‌شمار می‌آید نیز تحت ‌تاثیر قرار گرفته است. این درحالی‌است که در یک ماه گذشته حداقل سه نوبت گزارش‌های مردمی و عکس و فیلم‌هایی مبنی‌ بر قطع جریان آبی و خشکی کامل رودخانه شاپور در شبکه‌های اجتماعی منتشر و نقل محافل شده است.
 
خشکی خاطرات مردم کنار  رودخانه
جواد باقرزاده از روستانشینانی است که در نزدیکی رودخانه سکونت دارد. او خود را نگهبان میراثی می‌داند که از نیاکانش به یادگار مانده و به جام‌جم می‌گوید: «با خشکی رودخانه شاپور انگار درخت عمرمان خشک شده است.» 
او با چشمانی پر ازاشک و آه و حسرتی که ازعمق وجودش نشأت می‌گیرد با دست به بستر رودخانه اشاره می‌کند و با صدای بغض‌آلود ادامه می‌دهد:«برای ما روستاییان وساکنان این منطقه، رودخانه شاپور مثل مادر است. در این ماه دو بار به رودخانه رفتم و هر دو بار جریان آب قطع بود؛ نه از رود جاری خبری بود و نه از ساکنان رود که در زلالی آب آن زیبایی خلقت خداوند را به رهگذران پیشکش می‌کردند. جز مرگ، نیستی و خشکی خبر دیگری نیست. کاری از دست‌مان برنمی‌آمد، فقط با گوشی تلفن چند عکس و فیلم گرفتیم و آن را در فضای ‌مجازی و شبکه‌های اجتماعی منتشر کردیم تا بلکه فریاد‌رسی پیدا شود و به داد این زبان‌بسته‌ها برسد، چون آنها نه بالی دارند که پرواز کنند، نه پایی که فرار را بر قرار ترجیح دهند.»
 
مرگ را پایانی نیست
محمدکریم بارگاهی، فرهنگی بازنشسته‌ای است که این روزها تنها دلمشغولی‌اش سرک‌کشیدن به خاطرات دوران تعلیم و تعلم است. او که در کلاس درس دیروزش به دانش‌آموزان از مخاطرات شنا در رودخانه وحشی شاپور هشدار می‌داد، امروز تنها نظاره‌گر رودی است که فقط نامی از آن باقی مانده و روزهای تلخ و شیرینی که در پستوی حافظه‌اش آن را هر روز مرور می‌کند و می‌گوید: «در روزهای پایانی مردادماه، عکس‌هایی از بستن آب رودخانه شاپور در پایین‌دست سد شهید رئیسعلی دلواری در فضای ‌مجازی منتشر شد و پنج روز بعد یعنی سوم شهریور با جمعی از دوستان به رودخانه شاپور رفتیم. صحنه‌هایی که دیدیم باورکردنی نبود. خشکی رودخانه و تلف‌شدن آبزیان در کف رودخانه، دل هر رهگذری را به درد می‌آورد. مجددا در ۲۴ شهریورماه از رودخانه بازدید داشتم و این ‌بار شرایط از قبل هم بدتر بود. این مشاهدات فقط در ۲۰۰متر از طول این رودخانه بود، در حالی‌که این رودخانه در پایین‌دست سد بیش از ۵۰ کیلومتر طول دارد. اگر در هر۲۰۰ متر چنین فاجعه‌ای رخ داده باشد، خدا می‌داند چه بلایی بر سر آبزیان کل رودخانه آمده است.»
بارگاهی تاکید می‌کند: «آب سد معمولا در دو مقطع قطع می‌شود؛ یکی از اواسط اسفندماه تا اواخر فروردین سال بعد که زمان تخم‌ریزی آبزیان این منطقه است که با کاهش و کم‌کردن آب، محیط‌زیست مناسب جهت تخم‌گذاری آبزیان از بین می‌رود و همچنین صیادان سودجو و ناآگاه از فرصت کاهش آب استفاده و آبزیان خصوصا ماهیان را صید می‌کنند. دوم هم اوایل شهریور تا اواسط مهرماه است که زمان برداشت خرمای نخلستان منطقه آبپخش بوده که آب رودخانه را به‌طور کامل قطع و خشک می‌کنند. این کار نابودی، گندیده‌شدن وفاجعه زیستی آبزیان این رودخانه رابه همراه دارد.آبخیزداری می‌تواند درزمان برداشت خرما،در ورودی جوی آب در شمال پل سعدآباد را ببندد، نه این‌که دریچه‌های آب راروی موجودات رودخانه قفل کند.این رودخانه کم‌بارشی و خشکسالی زیادی به خود دیده،ولی هرگزبه‌طورطبیعی خشک نشده وهمیشه وجودش رابرای تمام موجودات کنار خودش روان می‌داشته است.»

حافظ مردم و زیست‌بوم منطقه
مسئولان شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر با رد ادعای اهالی پایین‌دست سد و فعالان محیط زیست معتقدند وجود سد باعث حفظ پایداری فرآیند آبیاری نخیلات و زراعت پایاب سد و تعادل زیست‌محیطی اراضی و منابع طبیعی در پایین‌دست و جلوگیری از وقوع فجایع بزرگ در محدوده زندگی بومی‌ها شده و انتشار هرگونه اخباری مبنی بر قطع جریان آب را ناصحیح اعلام می‌کنند. معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر به جام‌جم می‌گوید: «با توجه به میانگین بارندگی فوق‌العاده پایین در سنوات اخیر و رو‌ به خشکی بودن رودخانه شاپور در بالادست سد رئیسعلی دلواری، نبود این سد افزون بر خشکی دائم این رودخانه در بازه زمانی شش الی هفت ماه نخست سال، به خشک‌شدن نخلستان‌های آبپخش، کلل و حله و از بین رفتن کشاورزی در شبانکاره منجر می‌شد و آبی برای توزیع به‌عنوان آب شرب در مناطق پیرامونی این سد وجود نداشت.» مهندس عبدالطیف عباسی ادامه می‌دهد: «سالانه حدود ۲۲۰ میلیون مترمکعب آب از سد برای آبیاری نخیلات و زراعت شبکه‌های مختلف پایین‌دست و محیط زیست و تالاب حله رهاسازی می‌شود. از سوی دیگر برای حفظ روند رهاسازی این حجم از آب، تمامی اجزای هدیرومکانیکال و ابزار دقیق سد به کارکردی صحیح و دقیق نیاز دارند و در کل ایام سال به‌طور تجمعی حدود ۱۰ الی ۱۵ روز به‌دلیل تعمیرات و سرویس این ادوات، سد بسته می‌شود. امسال نیز فقط در شهریورماه در دو مرحله، مرحله اول پنج روز و مرحله دوم هم پنج روز آب کاهش پیدا کرده و کاملا بسته نیست و برای صحت‌سنجی این مسأله، از فعالان محیط زیست استان برای بازدید میدانی دعوت می‌کنیم. در حال حاضر به‌دلیل تعمیرات اشاره‌شده، خروجی سد رئیسعلی دلواری برای مدت محدودی کاهش یافته، اما همچنان حدود ۵۰۰ هزار لیتر در ثانیه رهاسازی آب برای تامین حقابه‌های زیست‌محیطی صورت می‌پذیرد.» به گفته معاون حفاظت و بهره‌برداری شرکت آب منطقه‌ای استان بوشهر، در حال حاضر بیش از ۵۰ پمپ به‌صورت غیرمجاز روی رودخانه شاپور نصب شده و آبی را که سهم محیط زیست است، به‌صورت غیرقانونی برداشت می‌کنند و برای آبیاری باغ و کشت‌های غیرمجاز مصرف می‌شود. با وجود پیگیری‌های مکرر جهت جمع‌آوری این موتورپمپ‌ها، همچنان این اتفاق ادامه دارد.