ثروتی که آب می‌رود

ایران با داشتن منابع طبیعی به ارزش ۲۷.۳تریلیون دلار، در میان کشور‌هایی است که بزرگ‌ترین منابع طبیعی را در جهان دارند. پدیده فرونشست زمین از جمله تهدیداتی است که این منابع را به شکل آشکاری تهدید می‌کند. یکی از اصلی‌ترین دلایلی این امر برداشت غیرمجاز از آب‌های زیرزمینی است. این موضوع تنها تهدید ثروت ایران نیست و حالا به شکل معناداری به مناطق مسکونی هم رسیده است. جایی که بسیاری از آن با عنوان هولناک «زلزله خاموش» یاد می‌کنند. مناطقی از شهر اصفهان و کرمان از جمله مناطق مسکونی هستند که پیامد‌های این فرونشست در آن قابل مشاهده است. به گواه آمار‌ها تعداد چاه‌های عمیق مجاز در ایران ظرف ۱۵‌سال گذشته ۴۰‌درصد و تعداد چاه‌های نیمه‌عمیق ۵۰‌درصد بیشتر شده، اما میزان آب برداشتی از چاه‌ها ۱۵‌درصد کاهش یافته است. آمار‌های منتشر شده در سالنامه‌های آماری مرکز آمار نشان می‌دهد، طی ۱۵‌سال تعداد چاه‌های عمیق از حدود ۱۶۵‌هزار حلقه در سال ۱۳۸۵ به بیش از ۲۰۹‌هزار حلقه در سال ۱۴۰۰ افزایش یافته است. اما با توجه به کاهش سطح آب‌های زیرزمینی، میزان آب برداشتی از حدود ۳۶‌میلیارد مترمکعب در سال به کمتر از ۳۰‌میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. از سوی دیگر تعداد چاه‌های نیمه‌عمیق نیز در این ۱۵‌سال از حدود ۴۶۰‌هزار حلقه چاه به حدود ۶۷۶‌هزار حلقه رسیده است. با وجود این حجم آب برداشتی از چاه‌های نیمه‌عمیق حدود یک میلیارد مترمکعب کمتر شده است. این آمار، تنها مربوط به چاه‌های مجاز است. طبق گزارش‌های آماری صنعت آب و برق وزارت نیرو، تنها در سال ۱۴۰۱ تعداد ۱۲‌هزار و ۳۰۷‌حلقه چاه غیرمجاز در سراسر کشور پر و از برداشت ۴۲۳‌حلقه چاه غیرمجاز دیگر، جلوگیری شده است. با این اوصاف می‌توان تصور کرد که تعداد چاه‌های عمیق و نیمه‌عمیق فعال در کشور و میزان آب برداشتی، به‌مراتب بیش از این است. بررسی آمار منطقه‌ای چاه‌های مجاز نشان می‌دهد، استفاده از چاه‌های عمیق در فلات مرکزی به پدیده‌ای رایج و متداول تبدیل شده است، چنان‌که در سال آبی ۱۴۰۰ ــ ۱۳۹۹ استان‌های فارس، اصفهان و کرمان در صدر استان‌هایی با بیشترین تعداد چاه‌های عمیق قرار دارند، به‌گونه‌ای که یک‌سوم کل چاه‌های عمیق ایران در این سه استان قرار دارند. این آمار در میزان فرونشست زمین به تفکیک استان‌ها هم کاملا آشکار است.