چهارراه فرهنگی چهارگاه

اما آنچه مسلم است، بنا بر دیدگاه ادوارد بارنت تایلور (جامعه‌شناس، انسان‌شناس و فرهنگ‌شناس شهیر قرن نوزدهم میلادی) فرهنگ، مجموعه پیچیده‌ای از دانش‌ها، باورها، هنرها، قوانین، اخلاقیات، عادات و هرچه که فرد به‌عنوان عضوی از جامعه خویش فرامی‌گیرد، است که ذیل آن، هر منطقه از هر کشوری می‌تواند فرهنگ متفاوتی با دیگر مناطق آن کشور داشته باشد.

خرده‌فرهنگ‌های بومی در یک قاب
ایران اسلامی که اساسا در حوزه تمدنی تکیه بر مبانی فرهنگی از هر نوع شناخته‌شده دارد و به اندازه‌ای در حوزه فرهنگ غنی است که مورد توجه جهانیان قرار گرفته با همین تعریف تایلور از فرهنگ که به نظر می‌آید جامع‌ترین تعریف نسبت به سایر تعاریف برای فرهنگ است و البته کم‌وبیش مخالفان و منتقدینی نیز دارد، تبلور واقعی همه ابعاد فرهنگی را داراست که در موقعیت‌های مناسبتی (دینی و مذهبی یا باستانی) هرکدام از این ابعاد تجلی عینی به خود می‌گیرند. علاوه بر یک کلان فرهنگ خاص و اختصاصی که منحصر به حوزه تمدنی ایران است و در گونه‌های مختلف ادبی، موسیقی و رسوم و باورها و انواع هنرها خود را مطرح کرده، جای‌جای نقاط جغرافیایی ایران دارای خرده‌فرهنگ‌های بومی منحصر به خود است که در اشکال و قالب‌های مختلف متناسب با فرارسیدن ایامی چون ماه مبارک رمضان یا ایام محرم یا ایام عید نوروز خود را ظاهر و به نسل‌های بعد منتقل می‌کند. یکی از این فرهنگ‌های ثابت و پایدار در ایران، همنشینی شب‌های ماه مبارک رمضان و دیدوبازدیدهای ایام عید نوروز است که امسال این دو در تطابق زمانی به هم رسیده‌اند و جلوه‌های زیبایی از آمیختگی فرهنگ دینی و ملی را تجلی ساختند که ازجمله از این جلوه‌گاه‌ها، شبکه چهار و برنامه وزین «چهارگاه» است که قالب جدیدی از برنامه‌های گفت‌وگومحور را برای مخاطبان فرهیخته این شبکه رونمایی کرد.

راهی برای رسیدن به اذان
چهارگاه،ویژه‌برنامه سحرگاهی در ماه مبارک رمضان است که از بامداد سه‌شنبه ۲۲ اسفند و همزمان با اولین سحر ماه رمضان، از ساعت ۳ و ۳۰ دقیقه بامداد تا هنگام اذان صبح روی آنتن می‌رود و تکرار آن نیز حدود ساعت ۹ پخش می‌شود.  محمداسماعیل آذر استاد شعر ایرانی تحت عنوان مجری، حسام‌الدین سراج استاد آواز ایرانی، حسن بلخاری استاد زیبایی‌شناسی و متین رضوانی پژوهشگر حوزه موسیقی ایرانی کارشناسان ثابت این برنامه هستند که به تناسب موضوع هر شب مهمانی از استان‌های مختلف نیز به این جمع در زمانی مشخص اضافه می‌شوند و مبتنی بر فرهنگ بومی در حوزه‌های شعر، موسیقی، مناجات، ادعیه، تعزیه و ... به گفت‌وگوی تخصصی، پژوهشی و تحقیقی می‌پردازند و لحظه‌های بسیار سرشاری از خلق معنا و مفهوم نسبت به حوزه فرهنگ در این ساعات و دقایق خلق می‌شود که سحرگاه‌ها را برای مخاطبان خاص این شبکه جذاب می‌کند تا با وجودی پر از شناخت به لحظات معنوی اذان صبح برسند.
 
زیبایی‌های حقیقت وجود آیین‌ها
وسعت آیین‌های زیبای موجود در استان‌های مختلف و ادعیه و رسوم مختص رمضان به حدی است که به‌رغم اختصاص زمان حدود سه‌ساعته به این موضوعات در شب‌های متوالی ماه مبارک رمضان، بازهم به نظر می‌رسد که لایه‌های تاریخی این سنت‌ها و توجه‌های معنوی در ماه مبارک رمضان ناشناخته باقی مانده و به همین دلیل هر شب با کشف‌های زیبایی از حقیقت وجود و وجوه و خاستگاه این آیین‌ها روبه‌رو می‌شویم که چهارگاه را به معنای واقعی تبدیل به یک برنامه فرهیخته‌محور کرده است.همنشینی اساتید ادبیات، موسیقی، پژوهش، فلسفه، زیباشناسی و تاریخ در کنار هم غیر از آن‌که اضلاع منفصل فرهنگ را به هم متصل می‌کند، شکل واحدی از فرهنگ را نیز در این برنامه به نمایش گذاشته که هر بیننده مشتاق را به شعف و برانگیختگی و افتخار می‌رساند. تیتراژ آغازین چهارگاه که با آواز زیبای حسام‌الدین سراج به تناسب هر برنامه مدخل شوق‌برانگیز این برنامه است با نمایی باز از عمارت تاریخی عین‌الدوله (نگارخانه برگ) خبر از ورود باشکوه مخاطب به دنیای فرهنگ ایرانی را در ابعاد مختلف حتی در حوزه معماری و طراحی بومی ابنا و اماکن تاریخی می‌دهد که اگر اندکی تامل و همراهی صورت بگیرد دیگر مخاطب، شبکه تلویزیون را تغییر نخواهد داد که هیچ، بلکه از شب‌های بعد مخاطب ثابت این برنامه خواهد شد.
 
از ادبیات تا فلسفه
وجه بررسی ادبی و تاریخی وصورت حاضر موضوعات طرح‌شده،مثل تعزیه یا مناجات‌خوانی وادعیه‌خوانی و...که اغلب به تناسب حضور مهمانان دعوت‌شده از جغرافیای مختلف ایران موضوعیت پیدا می‌کنند، وجه غالب چهارگاه است که ضمن آن‌که نظرات کارشناسی کارشناسان حاضر در حوزه تاریخ و ادبیات را به همراه دارد به فلسفه پیدایش و روند شکل‌گیری و دامنه تکثری آن نیز توجه خاص می‌شود و لایه‌های گفتاری و کارشناسی دکتر حسن بلخاری بر جذابیت و غنای برنامه صدچندان می‌افزاید.علاوه بر ریتم معمول برنامه در شب‌های ماه مبارک رمضان، شب‌های قدر و شب‌های شهادت مولا علی(ع) و شب ولادت امام‌حسن مجتبی(ع) ازجمله شب‌هایی بود که چهارگاه را از سایر برنامه‌های موجود تلویزیون متمایز کرد و به‌ویژه، سحرگاه‌بودن آن نیز باعث شد که از سنت معمول توجه به موضوع سوگواری و مناجات و شب‌زنده‌داری بتوانیم خارج شویم و با درک جدیدی از این آیین‌ها و رسوم و اعمال ــ که می‌تواند تعمیم به اندیشه و تفکر و دقت داشته باشد ــ رفتار و گفتار پیشه کنیم. توجه به زیباشناختی ابعاد فرهنگی آیین‌های رمضانی وهمین‌طور توامان‌ساختن وجوه نظری و عملی این آیین‌ها در فرهنگ کلی ایرانی و خرده‌فرهنگ‌ها از رویکردهای جدی و شاخص‌های گفتاری کارشناسان برنامه است که وقتی با مصادیق ادبی و موسیقایی نیز همراه می‌شود، سحرهای رمضان را برای هر دل بیداری که پای در حقیقت وجودی ماه مبارک رمضان گذاشته شیرین و به‌یادماندنی می‌کند.

نوع جدیدی از برنامه‌سازی
ایجاد پیوند و اتصال معنادار بین مناجات با آواز و موسیقی با ارجاع به پژوهش‌ها در این برنامه، تهیه‌کننده را به سمتی سوق داده تا در ۳۰ شب ماه مبارک رمضان، ۳۰ مهمان متفاوت از اساتید و هنرمندان ۳۰ استان کشور را روبه‌روی قاب و دوربین شبکه چهار بنشاند که به این ترتیب در محتوا و شکل و فرم اجرای هر شب، تغییراتی را به‌وجود می‌آورد. دامنه گسترده مخاطبان شبکه چهار که شامل اساتید و دانشجویان و فرهیختگان است به شکل آشکاری فرهیخته‌محوری چهارگاه را در محتوا و فرم تحت تاثیر قرار داده و به‌صورت ملموس نوعی جدید از برنامه‌سازی را شاهد هستیم که توانسته مخاطبان خاص را به خود جلب و موجبات دلگرمی آنها را فراهم کند.