نگاه ابزاری؛ آفت اشتغال زنان

خسته بود، اما چاره‌ای نداشت. دو سالی بود که پدرش را از دست داده بود و باید هزینه‌های مادر و سه خواهر و برادر دیگرش را تامین می‌کرد. در همین افکار غرق بود که کارفرمایش بیرون آمد و به ظاهرش گیر داد که بیشتر به خودش برسد. هر ماه مجبور بود بخشی از حقوقش را صرف خرید لباس و لوازم آرایش بکند.

از ابتدا در آگهی استخدام هم این مورد ذکر شده بود که علاوه بر مجرد بودن، داشتن ظاهری آراسته برای این مجموعه بسیار مهم است. این برش کوتاهی از شرایط برخی از دختران و زنان جوانی است که به گونه‌های مختلفی در برخی از محیط‌های کاری مورد سوء استفاده قرار می‌گیرند. گویی معیار اغلب کارفرمایان برای استخدام نیرو یا دست کم نخستین معیار‌ها برای استخدام نیرو مجرد بودن، خانم بودن و داشتن ظاهری آراسته است.

آگهی‌های استخدامی که فارغ از مهارت و توانمندی زنان، فقط به سن و ظاهر آنان اهمیت داده می‌شود. از طرفی اغلب کارفرمایان خواهان استخدام نیرو‌هایی بدون حاشیه و با کمترین درگیری و دغدغه غیرشغلی هستند تا فعالیت حرفه‌ای و شغلی در اولویت نیرو قرار گیرد و از این رو به دنبال نیروی مجرد می‌گردند و از آنجا که جلب رضایت زنان برای استخدام با حقوق پایین راحت‌تر از مردان است، اقدام به جذب نیروی زن می‌کنند.

آنچه در برخی از آگهی‌های مربوط به استخدام در اپلیکیشن‌های نیازمندی‌های اینترنتی یا سایت‌های درج آگهی کاریابی دیده می‌شود؛ استخدام «خانم مجرد با روابط عمومی بالا» است که این روزها، بسیار با آن مواجه هستیم. این در حالی است که زنان باید بر اساس تخصص، ظرفیت و توانمندی شان وارد بازار کار شوند و کارفرمایان به آنان نگاه ابزاری و جنسیتی نداشته باشند و اگر این اتفاق رقم بخورد فرقی نمی‌کند که ۲۰ یا ۳۰ سال سن داشته باشند. البته بیشتر این موارد را در بعضی از شرکت‌های خصوصی شاهد هستیم که حتی زیرمجموعه قانون وزارت کار نیستند و حقوق و مزایای کارمندان بر اساس وزارت کار محاسبه نمی‌شود. مسائل اینچنینی نیازمند نظارت و توجه بیشتر دستگاه‌های مرتبط و متولی است.

نگاه ناعادلانه به زنان در برخی از مشاغل

مطالعات نشان داده است که در اکثر شرکت‌های چند ملیتی نسبت بین کارمندان زن و مرد نابرابر است. زنان به شدت مورد تبعیض قرار می‌گیرند و مردان در هنگام استخدام همیشه در مقایسه با زنان برتری دارند. سمیه گلپور، رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور و مدرس دانشگاه با اشاره به چالش‌های اشتغال زنان به «جام جم» می‌گوید: «مطابق با اصول قانون اساسی فارق از نگاه جنسیتی در حوزه‌های مختلف و همه مسائلی که به به حقوق شهروندی آن بازمی گردد نگاه ناعادلانه و در برخی مواقع نگاهی مساوی را در محیط‌های کاری شاهد هستیم. در بین مرد و زن نباید هیچ تفاوتی در حوزه اشتغال باشد. این فضا را باید دولت برای حضور زنان در اجتماع آماده کند. از آنجا که امر مدیریت معیشت خانواده بر عهده مرد است، بر طبق قاعده فقهی و شرعی، اصولا فضای کار برای آقایان فراهم‌تر است.»

گلپور بر این باور است که اشتغال رسمی زنان در کشور به مراتب کمتر از آقایان است، اما جامعه آماری ما نشان دهنده این است که زنان چندین برابر فضا‌های رسمی کار می‌کنند و متاسفانه آمار دقیقی از زنان شاغل غیررسمی نداریم و زنان شاغلی هم که در این آمار هستند شاید به نوعی درگیر مشاغل اداری، دفتری و منشی گری و اپراتوری هستند. 
 
نقش کمرنگ مهارت و تخصص زنان در اشتغال

وقتی سهم زنان از بازار کار ایران تنها حدود ۱۵ درصد است یعنی عرصه کاریابی برای زنان خیلی کوچک است و آن‌ها ناچار به تن دادن به برخی از مسائل برای امرار معاش هستند. گلپور در این خصوص خاطرنشان می‌کند: «دانش و مهارت افزایی در بین زنان بالا رفته است و از همین رو باید در پست‌های مدیریتی و سطوح بالاتر دولتی از این پتانسیل استفاده شود. عدم حضور زنان شاخص، با سواد و دارای مهارت منجر به ایجاد چنین معضلات و پس لرزه‌هایی در حوزه استخدام آنان می‌شود. بسیاری از آنان در خط تولید کارگاه‌ها و کارخانه‌ها و در سطح اپراتور و حسابدار و منشی مشغول هستند. زنان به جهت صداقت و لطافتی که در کار دارند، اهل مشاجره نیستند و به دلیل حفظ آبروی خود، شاید در بسیاری از مواقع مجبور می‌شوند علی رغم میل باطنی شان و برای اینکه شغل خود را از دست ندهند، آن آزار و اذیت را بپذیرند.»

تهمینه سبحانی شاد, [۱۱/۲۸/۲۰۲۳، ۱:۴۷ PM]«ما باید در سطوح بالاتر کرامت اشتغال زنان را به معنای واقعی حفظ کنیم؛ به عنوان مثال در بسیاری از شورا‌ها و معاونت‌ها در کشور، منصوبین به افراد هستند که در آن شغل خاص ورود پیدا می‌کنند که صرفا تخصص و مهارت افراد در آن نقشی ندارد. سیاست گذاری اگر اشتباه باشد، زیر پوسته اشتغال شهر همین فرایند آزار و اذیت را زنان را به شکل‌های وحشتناک تری خواهید دید. نگاه جامعه غیرجنسیتی است، اما در نگاه حاکمیتی این موضوع نیست.» این را سمیه گلپور، رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور می‌گوید. باید ظرفیت‌های اساسی برای حضور بانوان در عرصه‌های مختلف تصمیم گیری و تصمیم سازی بیشتر شود چراکه حضور بیشتر زنان در رده‌های بالای مدیریتی باعث ایجاد درک مشترک نسبت به مسائل آنان می‌شود. 

عدم نظارت صحیح بر آگهی‌های استخدام

نگاه ابزارگونه به زن در برخی محیط‌های کاری وجود دارد. این مدرس دانشگاه ضمن بیان این مطلب که چنین نگاه ابزاری و آگهی‌های استخدامی، معضل جهانی است و مختص یک یا دو کشور نیست، می‌گوید: «در صنعت پول سازی که بر مبنای جنسیت باشد، نگاه به زن ابزاری است. اکثر این نگاه‌های منفی و شیطانی در مجموعه‌های خصوصی رخ می‌دهد. برای رونق گرفتن مجموعه، از یک خانم زیبارو و یا جوان استفاده می‌شود چرا که کارفرمایان صرفا نگاه اقتصادی به آن مجموعه دارند و آن خانم را ویترین مناسبی برای کسب و کار خود می‌داند.» 

وی تصریح می‌کند: «۴۳ سال از استقرار و پیروزی ایران اسلامی می‌گذرد. قوانین و آیین نامه‌های خوبی در حوزه نظارت وجود دارد. اگر مجموعه‌ای طبق قوانین مرتبط بر کار فعالیت می‌کند، دولت موظف به نظارت است و اگر تخلفی انجام می‌شود، عدم نظارت صحیح است. تبلیغات به صورت علنی هستند و چرا این جرات در این فضا و این آگهی‌ها وجود دارد و نظارتی نیست؟ این مورد جزء وظایف وزارت کار است. چه بسا در صورت نظارت صحیح، شاهد کمتر شدن این مسائل هستیم.»

گلپور معتقد است که حضور زنان در جامعه کاری و حتی خانم‌هایی که در چنین فضا‌هایی کار میکنند هم از چتر حمایت اجتماعی، حقوق و دستمزد و بیمه محروم هستند و در همین پایتخت کشور شاهد زنانی هستیم که از حداقل حقوق‌ها برخوردار نیستند.

دستمزد پایین بسیاری از زنان در مشاغل و تن دادن به مسائل مختلف

سمیه گلپور، رئیس کانون عالی انجمن‌های صنفی کارگران کشور و مدرس دانشگاه می‌گوید: دیدگاهی که در کشور در حوزه زنان وجود دارد، کرامت دادن به زن است. یعنی در حوزه‌های مختلفی همجون فرهنگی، سیاسی، اجتماعی و... فضای مناسبی را برای آنان فراهم کنیم. زمانی که از این نگاه دور می‌شویم، تن دادن آنان به مسائل مختلفی در محیط‌های کاری را شاهد هستیم. البته حضور بیشتر زنان در مشاغل گوناگون به سبب تامین معاش خود و خانواده است. عدم اجرای قوانین اسلامی و نشان ندادن ارزش و کرامت زن در سطح جامعه، بعد‌ها در زندگی مشترک هم، به گونه‌های مختلف بروز پیدا می‌کند. زنان مجبور می‌شوند در بسیاری از مواقع با مبالغ و حقوق‌های اندک وارد محیط کار شوند و متاسفانه به شرایطی تن دهند که مسائل دیگر آنان را هم به نوعی تامین کند. از طرفی در کشور، نهاد‌های نظارتی در خصوص حضور مردان و زنانی که مورد سوءاستفاده قرار می‌گیرند، وجود ندارد. چه بسا دولت حق ندارد فقط در خصوص مالیات ها، جریمه‌هایی را برای مشاغل در نظر بگیرد بلکه نظارت در خصوص حضور کارمندان در محیط‌های کاری، مخصوصا برای زنان نیز باید وجود داشته باشد.