جای خالی حماسه دفاع مقدس در علوم انسانی

به نظر می رسد که رساترین، عارفانه ترین و عاشقانه ترین حدیث درباره ی شهادت، حدیث قدسی زیر باشد که مرحوم ملامحسن فیض کاشانی در کلمات مکنونه خود آورده است.

قال الله تبارک و تعالی: مَن طَلَبَنی، وَجَدَنی و مَن وَجَدَنی، عَرَفَنی و مَن عَرَفَنی، أحَبَّنی و مَن أحَبَّنی، عَشِقَنی و مَن عَشِقَنی، عَشِقتُهُ. و مَن عَشِقتُهُ، قَتَلتُهُ و مَن قَتَلتُهُ، فَعَلَیَّ دیَتُهُ و مَن عَلَیَّ دیَتُهُ، فأنا دیَتُهُ«

«آن کس که مرا طلب کند مرا می یابد، آن کس که مرا یافت مرا می شناسد، آن کس که مرا دوست داشت به من عشق می ورزد، آن کس که به من عشق ورزید من نیز به او عشق می ورزم، آن کس که من به او عشق بورزم کشته ام می شود و آن کس که کشته ام شود خون بهایش بر من واجب است و آن کس که خون بهایش بر من واجب است پس من خودم خون بهایش هستم.»

با وجود آیات متعدد و روایات فراوان و سرمایه جاودان شیعه در برخورداری از واقعه عاشورا، در استفاده از فرهنگ شهادت کار چندانی صورت نگرفته است، شاید به این دلیل که در طول تاریخ همواره حکومت ها به دست پادشاهان و خلفاء جور بوده و جنگ های آنها بدون اذن معصوم یا نائب آن انجام صورت گرفته است لذا کشته شدگان در آن جنگها را نمی توان با اطمینان شهید نامید، لذا در علوم اسلامی مانند عرفان، فقه، تفسیر و غیره چندان به ابعاد و زوایای شهادت پرداخته نشده است، به عنوان مثال در عرفان اسلامی که به موضوعاتی مثل تبیین انسان کامل و لقاء الله با ابزار دل، مجاهده، تصفیه و تهذیب در باطن پرداخته شده یا مراحل سیر و سلوک سالک الی الله ترسیم شده، به شهادت که یکی از سریع ترین راه های رسیدن به خداوند است توجهی نشده است، به نظر می رسد که دلیل این غفلت همان باشد که گفته شد، بزرگان عرفان نظری از قرن دوم تا زمان محی الدین عربی و از ایشان تا ملاصدا و بعد از ملا صدا انقلاب اسلامی ایران، نوعا در زمان حکومت های جور می زیسته اند و نه تنها فاصله گرفتن عرفا از حاکمیت ها امری طبیعی بود، که اصلا زمینه بروز شهادت در میدان جنگ چندان مسیور نبوده است، البته شهادت در غیر میدان جنگ، همیشه بوده و هست و خواهد بود، تا آنجا که می بینیم در طول تاریخ ۱۰۰۰ ساله تاسیس حوزه های علمیه فقط پنج نفر از علماء به عنوان شهداء پنجگانه مطرح اند، از شهید اول که کتاب شریف لمعه دمشقیه را به درخواست آخرین حاکم سربداران در خراسان در طول یک هفته نوشت و با سعایت علماء اهل سنت دمشق، به دستور حاکم وقت با شمشیر کشته شد و بعد او را به دار کردند، بعد سنگسار کردند و در نهایت جسد او را سوزاندند، تا شهید خامس که شهید آیت الله محمد باقر صدر بود که در سال ۱۳۵۹ به دست صدام به شهادت رسید.

این عدد را مقایسه کنید با پنج شهید محراب که در سالهای آغازین انقلاب به شهادت رسیدند! بنابراین یکی اتفاقات عرفانی مهمی که بعد از انقلاب افتاد این بود که درهای باغ شهادت به روی عاشقانی که تمایل داشتند با سرعت بیشر و زمان کمتر مراحل سیر و سلوک را طی کنند گشوده شد و لذا جا داشت که موضوع فرهنگ شهادت و شروط و ابعاد عرفانی آن در کتب عرفان نظری که پس از انقلاب به رشته تحریر در آمده پررنگ تر ترسیم شود که متاسفانه چنین اتفاقی نیفتاده است، هر چند که تک نگاشته های متعددی مانند عرفان و حماسه آیت الله جوادی آملی به رشته تحریر در آمده که در جای خود در خور تقدیراست، خلاصه این این کتاب این است که دو مقوله عرفان و حماسه همواره در طول تاریخ از یکدیگر جدا نگاه داشته شده تا یک دست صدا نداشته باشد؛ زیرا معرفتی که با حماسه و خروش همراه نباشد و به جای آن خمودی و افسردگی جانشین صولت و نفوذ شده باشد هرگز راه به جایی نخواهد برد.

از سوی دیگر به دلیل ترورهای اول انقلاب و شهادت هزارن نفر در هشت سال دفاع مقدس، مباحث فقهی مربوط به شهادت تا حدودی از محجوریت خارج شد و مسائل مستحدثه فراوانی پاسخ داده شد که قبل از انقلاب زمینه ظهور نداشتند مقام معظم رهبری در ضمن بیان خاطره ای در این مورد می فرماید:

ابراز خوشحالی امام از لباس نظامی آیت‌الله خامنه‌ای

در سال پنجاه و نه بنده از این لباس های فرم سربازی یا بسیجی می پوشیدم زیر قبا می آمدم تهران. از مناطق جنگی که غالبا در آن سال آن جا بودم. هر دفعه می آمدم می رفتم خدمت امام گزارشی عرض می‌کردم. اوّلین باری که با این لباس که البته رویش قبا پوشیده بودم رفتم خدمت ایشان. ایشان شدیداً متاثر شدند، یک روزی بود که این لباس- لباس جندی خلاف مروّت محسوب می شد. اگر عالمی لباس جندی- می پوشید پشت سرش نماز نمی شد خواند خلاف مروّت بود. از کتب فقیهه هم مثال زدند برای خلاف مروّت به لباس جندی. امّا امروز روحانیت اسلام افتخار می کند که این لباس را می پوشد شدیداً ایشان متاثر شدند و ابراز خشنودی و خوشحالی کردند حقیقت همین است. آن جندها واقعش هم این بود که پوشیدن لباسشان خلاف مروّت، بلکه خلاف عدالت بود. اما جند امام زمان لباسش از همه کس مناسبتر برای ماست، که ادّعای این را داریم . کوسش را زدیم که ما لشکر امام زمانیم.

 با وجود این، به نظر می رسد آنقدر که دفاع مقدس باعث رشد و تحول در علومی مانند علوم نظامی و پزشکی ایران شد در فقه وعرفان نشده است، اینک سرمایه عظیم هشت سال دفاع مقدس به عنوان گنجینه ای پر بها در دست محققین قرار دارد، باید این گنجینه تبدیل به رشته ها و گرایش های علم انسانی و اسلامی شود تا مورد استفاده عموم قرار گیرد، مدیریت جهادی، تربیت جهادی، عرفان جهادی و...

خاطره اولین سفر به مناطق جنگی

سالها پیش به همراه صدها نفر از جوانان کرجی به اردوی راهیان نور در منطقه جنوب رفتم، این اولین تجربه من از مناطق جنگی بود، آخرین برنامه گردهمایی در دو کوهه برگزار شد که جنبه اختتامیه داشت، راویان جوان دوره دیده، در کل سفر، مشغول روایت گری بودند به عنوان حسن ختام از من خواستند حدیثی بگویم و دعایی کنم!

گفتم اجازه بدهید من نکته ای عرض کنم، مطالبی که در مورد فرهنگ جبهه به ما گفته شد مانند این بود که یک واعظ و یا مداح، در بیان فرهنگ عاشورا بگوید: می دانید تیری که به گلوی حضرت علی اصغر خورد چند سانتیمتر بود؟ آیا می دانید برد کمان حرمله چقدر بود؟ قیمت یک نیزه در کوفه چند درهم بود؟ وغیره، ما که دانشجوی نظامی یا کارشناس جنگ نیستیم که از تقسیم دو کوهه بین ارتش و سپاه گفتید، یا از میزان نیزارهای منطقه و غیره! برای من طلبه این مهم است که بدانم چگونه جوانی مثل زین الدین می توانست در عرض دو هفته از تعدادی چاقوکش و جوان شرور، عده ای جوان پاک نماز شب خوان بسازد که آرزوی شهادت داشته باشند، چگونه در جبهه یک بسیجی ساده به جایی می رسید که یکی از شاگردان مرحوم قاضی می گفت: من نور استادم را در چهره بعضی از این بچه های ۱۴ یا ۱۵ ساله بسیجی می بینم؟! و حضرت امام دعا می کرد: خدا مرا با بسیجیانم محشور کن! اینها برای ما مهم بود که متاسفانه کسی از این حقایق سخن نگفت.

خلاصه این که ارزش فرهنگ جبهه و حوادث دفاع مقدس همچون  شمش های طلاست، ولی متاسفانه ما از آنها به عنوان سنگ ترازو استفاده می کینم، بدتر این که گاهی برخی از روایان دفاع مقدس، چنان افسوس شهدا را می خورند که شنونده گمان می کند که گویا خون آنها به هدر رفته و انقلاب هم از دست رفته است! غافل از این که به برکت خون همین شهیدان است که امروز حکومت ۱۰ کشور از کشورهای آمریکای لاتین که زمانی حیات خلوت آمریکا بود، گرایش ضد آمریکایی دارند، در قم از ۱۳۰ کشور طلبه داریم، در اربعین ۲۲ میلیون زائر از نزدیک به ۱۰۰  کشور راهپیمایی می کنند و...