عرش معلی

در تاریک و روشنای همان دید محدودش اولین نشان معشوق را در تار و پود فرش‌هایی می‌بیند که روزگاری قدمگاه زائران بوده و رنگ به رنگی که انتهایش کشیده شده به کتیبه‌های داخل حسینیه و باریکه نوری روی قرمز لاکی فرش افتاده. بعدها که چشمش بازتر می‌شود، لابد رنگ و رخ حسینیه را بهتر می‌بیند و هر ورق از دلش با صدای مداح نقش می‌بندد. کتیبه‌ها برایش خاطره می‌شود و آرام‌آرام قلبش با یک خاندان انس می‌گیرد. بی‌خود نیست که این چند سال، هر کسی دنبال این است که تکه‌ای از فرش حرم را قاب بگیرد و روی دیوار خانه‌اش بگذارد. قلب هر کدام‌مان در تکه‌ای از آن است. فرش ظاهر است و باطن همان دل ماست که در خانه‌شان ماندگار شده‌است. حسینیه برای خیلی‌ها یادآور همین عاشقی در گذر زمان است که روز به روز پررنگ‌تر شده و نسل به نسل منتقل می‌شود. همین حال و هوا وقتی در قاب جادو نقش می‌بندد، تصویر را ماندگارتر می‌کند. «حسینیه معلی» را باید ازجمله برنامه‌هایی دانست که تصویر این عاشقی را بیشتر از قبل به مخاطب یادآوری می‌کند. حالا فصل سوم حسینیه معلی در آستانه اعیاد شعبانیه روی آنتن رفته‌است. این فصل به گفته عوامل این برنامه قرار است شکل و شمایل متفاوت‌تر و شادتری داشته‌باشد. شروع فصل سوم بهانه‌ای شد تا با تهیه‌کننده و مجری آن گفت‌وگو کنیم.

نخستین‌بار که برنامه حسینیه معلی روی آنتن رفت، ایام عزاداری اباعبدا...الحسین(ع) بود و این برنامه حال و هوایی غم‌آلود داشت؛ غمی که در صدای ذاکران اهل‌‌بیت(ع) طنین‌انداز می‌شد و در دکور هم مشهود بود. ابتدا حسینیه معلی در شبکه سه برپا شد تا ۱۵ شب محرم، ذاکرانی از جای جای ایران را گردهم آورد تا برای سیدالشهدا‌(ع) نوحه‌خوانی کنند و با بیان آنچه در شهر و روستایش در این ایام در ذکر شجاعت و حقانیت امام سوم شیعیان می‌خوانند، دل مخاطبان سراسر ایران را از قاب شبکه سه سیما به کربلا پرواز دهند. البته این تمام آن چیزی نیست که در این برنامه رقم خورد؛ تماشاگران هم حضور داشتند و به ‌جز شرکت‌کنندگان، از مادحین و ذاکرین بنام اهل‌‌بیت(ع) هم در این برنامه در جایگاه مجمع‌الذاکرین تکیه زدند. سعید حدادیان، مهدی سلحشور، سیدمجید بنی‌فاطمه، مهدی رسولی و محمد صمیمی از این جمله بودند که در بخشی از برنامه با مخاطبان همراه شدند و برخلاف تصوری که ممکن است از حضور این نوحه‌خوانان حرفه‌ای ایجاد شود، قصدشان داوری نبود بلکه با هدف همنوایی و گاهی راهنمایی دیگر نوحه‌خوانان برنامه را همراهی کردند.

بازنمایی ظرفیت‌های مذهبی

این برنامه جنبه رقابتی ندارد و صرفا برای انتقال توانایی‌های عاشقان حسینی به تصویر کشیده شده‌است. فصل سوم برنامه حسینیه معلی از ابتدای ماه شعبان حوالی ساعت ۲۲ و ۱۵ دقیقه از شبکه سه سیما پخش می‌شود. ‌در فصل جدید حسینیه معلی که همزمان با اعیاد شعبانیه روی آنتن می‌رود، حجت‌الاسلام مصطفی کرمی به همراه ذاکران اهل‌‌بیت‌‌(ع)احمد واعظی، عبدالرضا هلالی و مهدی رسولی در جایگاه میز ذاکران این برنامه حضور خواهند داشت. برنامه حسینیه معلی در فصل گذشته به‌دلیل نوآوری‌هایی که داشت، توانست با مخاطبان ارتباط بگیرد. از سعید ستودگان، تهیه‌کننده برنامه که در این فصل هم با همین سمت حسینیه معلی را با فضایی تازه راهی آنتن کرده‌است، می‌پرسیم در این فصل برنامه چه ویژگی‌ها و تازگی‌هایی برای حفظ ارتباط با مخاطبان دارد. او در پاسخ به جام‌جم می‌گوید: فصل اول و دوم حسینیه معلی با توجه به این که در ماه محرم و صفر پخش می‌شد محورهایش این بود که هم به اقامه عزای حضرت سیدالشهدا در این دو ماه بپردازد و هم ظرفیت‌ها و ذخیره‌های عظیم مداحی در نقاط مختلف کشور را بازنمایی کند. وظیفه داشتیم آیین‌های عاشورایی و میراث عاشورایی را احیا کنیم. همچنین اگر هنوز میراثی در باب عزاداری محرم و صفر انجام می‌شود و مردم از آن اطلاعی ندارند را نشان دهیم. با همین محورها ولی با این تغییر که محوریت فصل جدید جشن، شادی و سرور اهل‌‌بیت(ع) است و بهترین ایام برای بازنمایی آیین‌های مذهبی شاد و مولودی‌خوانی‌ها در نقاط مختلف ایران و جهان ایام ماه شعبان است که این برنامه روی آنتن می‌رود.

ستودگان ادامه می‌دهد: محور ما به جای عزاداری تعزیم شعائر ایام عاشورایی، مولودی‌خوانی و جشن‌های مذهبی و بازنمایی آیین‌های شادی در اعیاد مذهبی است.

این تهیه‌کننده درباره تغییر ترکیب اعضای میز ذاکران و انتخاب آنها هم توضیح می‌دهد: تاکید می‌کنم که در برنامه اصلا داور نداریم. این یک مسابقه مداحی نیست. ذاکران بزرگوار تشریف می‌آورند و نقطه‌نظرات خود نسبت به اجراهای مختلف و همچنین نکاتی که لازم است بیننده برنامه در مورد آن اجرا بداند را می‌گویند.
وی می‌افزاید: ما با توجه به هر فصل و مقتضیاتی که پیش می‌آید، تصمیم می‌گیریم در میز ذاکران تغییری داشته یا نداشته‌باشیم. همان‌طور که در فصل دوم توفیق نداشتیم در خدمت حاج سعید حدادیان باشیم و حاج مهدی سلحشور تشریف آورد، در فصل سوم تصمیم بر این شد که حاج مهدی رسولی دوباره در جمع ما باشد و آقای واعظی، هلالی و کرمی هم تشریف بیاورند. به قدری ذخایر عظیمی در حوزه مداحی و هیئات کشور داریم که انتخاب میان آنها و دعوت‌شان جهت حضور در برنامه بسیار سخت است.

۱۵ قسمت با ۷۵ اجرا

از ستودگان می‌پرسیم در زمان طراحی فصل اول حسینیه معلی پیش‌بینی می‌کردند برنامه تا این اندازه دیده شود. او پاسخ می‌دهد: از همان طراحی اولیه با توجه به این که می‌دانیم وضعیت خواهان مداحی و کسانی که مخاطب برگزاری مراسم مذهبی در ایران هستند زیاد است، مطمئن بودیم برنامه مورد استقبال قرار می‌گیرد. به همین دلیل تلاش کردیم هر چه می‌توانیم ایده را پخته‌تر کنیم تا بتوانیم جامعیت بیشتری به برنامه دهیم.

ستودگان می‌گوید: به جرات می‌توانم بگویم، ما برای راه‌اندازی حسینیه معلی به تمامی بزرگان و صاحب‌نظران عرصه هیات و مداحی مراجعه کردیم، نظرات را جویا شدیم و بی‌ملاحظه تمامی نکات گفته شده را رعایت کردیم، شاید علت اقبال همگانی به حسینیه معلی همین باشد.

این تهیه‌کننده ادامه می‌دهد: وقتی از گوشه و کنار کشور، مناظق دور و نزدیک پدران و مادران برای ما پیام می‌فرستند که فرزند ما بعد از دیدن حسینیه معلی علاقه ویژه به مداحی و ستایشگری اهل‌بیت پیدا کرده و قصد کرده در این مسیر قدم بردارد، مسئولیت ما هم در حسینیه معلی سخت‌تر می‌شود و از خود ائمه معصومین می‌خواهیم که ما را در این مسیر ثابت قدم نگه دارند.

وی درباره تعداد شرکت‌کنندگان فصل جدید هم بیان می‌کند: این فصل که به‌تازگی پخش آن شروع شده ۱۵ قسمت است. در هر قسمت پنج شرکت‌کننده حضور دارند و در مجموع شاهد ۷۵ اجرا خواهیم بود. برخی از اجراها به صورت فردی و برخی اجراها به صورت گروهی است.

ستوگان می‌افزاید: چند ماه پیش در شبکه سه فراخوان دادیم تا کسانی که تمایل دارند حضور پیدا کنند. تعداد بسیار زیادی برای‌مان ویدئو فرستادند و ما با توجه به کیفیت اجراها و طراحی برنامه از این عزیزان دعوت کردیم.
ستودگان در مورد هدف برنامه با توجه به دوری از فضای رقابتی توضیح می‌دهد: ما حسینیه هستیم و هیأت برگزار می‌کنیم. یک هیأت تلویزیونی هستیم که می‌تواند به وسعت ۸۵ میلیون ایرانی باشد. هدف‌مان تعزیم شعائر و همچنین احیای میراث عزاداری و برگزاری مراسم مخصوص ایام مذهبی و اهل‌بیت است.

انعکاس کلام نور

تعداد برنامه‌های مذهبی که به کلیشه تبدیل شدند کم نیست اما حسینیه معلی نشان داد می‌شود در فضای برنامه‌های مذهبی هم خلاقیت داشت. از این تهیه‌کننده می‌پرسیم چه شد که به این نوآوری رسیدید؟ او پاسخ می‌دهد: همه همکاران ما در بخش‌های مختلف سازمان صداوسیما و دوستان برنامه‌ساز زحمت می‌کشند. زحمات همه از نگاه صاحبان اصلی این دستگاه یعنی حضرت سیدالشهدا(ع) و حضرت صدیقه طاهره (س)پنهان نخواهد بود. هر‌کس یک گوشه کار را گرفته‌است. ما تلاش کردیم رنگ و لعابی تازه به این فضا بدهیم؛ به همین دلیل وارد برگزاری این نوع از حسینیه شدیم. به هر حال هیچ‌کدام ناقض کار دیگری نیستیم. ما فقط سعی کردیم کلام نور اهل‌بیت‌(ع) است را به شیوه‌ای تازه و موثر منعکس کنیم.

وی درباره رخدادهای تازه و غافلگیری مخاطبان در این فصل می‌گوید: بنای ما بر غافلگیری نیست. بنای ما فقط عرض ارادت و نشان دادن ارادتمندی مردم در تیپ‌های مختلف با آیین‌های گوناگون خدمت اهل‌بیت است. این‌که افراد چطور خود را خاکسار اهل‌بیت می‌دانند و چگونه برای شادی دل حضرت زهرا‌(س) و اهل‌بیت‌(ع) فعالیت می‌کنند را بازنمایی می‌کنیم. در این فصل حسینیه معلی اجراهای آیینی از نقاط مختلف کشور داریم؛ مثل جنوبی‌ها، اصفهانی‌ها، شیرازی‌ها، مشهدی‌ها، ترک‌ها و... از کشورهای دیگر هم در برنامه حضور پیدا کردند. ستودگان درباره دلیل تغییر مجری هم بیان می‌کند: حامد سلطانی در فصل اول و دوم حسینیه معلی به ما لطف کرد و حضور داشت.

او دوباره به اجرای برنامه‌های اجتماعی برگشت. الان برنامه اعجوبه‌ها را روی آنتن دارد که جزو پربیننده‌ترین برنامه‌های شبکه سه و تلویزیون است و از لحاظ حرفه‌ای صلاح نبود هم این برنامه و هم «اعجوبه‎‌ها» را اجرا کند. تصمیم بر این شد که از حضور بزرگوار دیگری استفاده کنیم؛ آقای اکبرنژاد از مجریان باسابقه شبکه سه است و زحمت اجرا را به ایشان دادیم.

موج تازه در برنامه‌های مذهبی

همان‌طور که اشاره شد، حسینیه معلی برنامه‌ای با هدف ترویج فرهنگ روضه‌خوانی، نوحه‌خوانی و هیات‌داری است که فصل سوم آن به‌تازگی روی آنتن رفته‌است. در فصل قبل، اجرای حامد سلطانی حال و هوای یک حسینیه را تکمیل کرده‌بود. فصل جدید اما تغییراتی نسبت به قبل دارد. از دکور و حال و هوای برنامه گرفته تا مجری. احمد اکبرنژاد سکاندار جدید برنامه در فصل جدید است. او تاکنون اجراهای مختلف زنده‌ای داشته و اجرای برنامه‌های مذهبی را هم به‌خوبی مدیریت می‌کند. اکبرنژاد به بازتاب فصل تازه حسینیه‌معلی امیدوار است. او کلیت برنامه را یک موج تازه برای برنامه‌های مرتبط با ولادت‌های اهل‌‌بیت‌‌(ع)می‌داند و معتقد است که مخاطب با آن ارتباط برقرار خواهد کرد. به بهانه بررسی چالش‌های اجرای چنین برنامه‌ای، با او گفت‌وگو کردیم.
احمد اکبرنژاد، مجری فصل جدید حسینیه معلی درخصوص تغییرات فصل جدید و اضافه شدن او به عنوان مجری جدید، به جام‌جم می‌گوید: اجراهایی که من انجام می‌دهم، اکت زیادی دارد و به شکل شاد است. برای اولین بار است که یک برنامه برای ولادت اهل‌‌بیت‌‌(ع)در تلویزیون کار شده که کاملا با یک ساختار بزرگ رسانه‌ای توانسته به لایه‌های عمیق‌تر یعنی شهرها و استان‌ها برود تا رسم و رسوم آنها را در ارتباط با اهل‌‌بیت‌‌(ع) به مخاطب ارائه کند. این مسأله در تاریخ تلویزیون بی‌سابقه است. در فصل قبل روال هیات که در عزاداری اهل‌‌بیت‌‌(ع) شاهد هستیم را می‌دیدیم اما در این فصل، به‌کلی متفاوت است. درواقع فصل قبل یک حسینیه تلویزیونی داشتیم که با حضور مداحان، حال و هوای هیات‌ها را شاهد بودیم.

احیای سنت مداحی استان‌ها

وی ادامه می‌دهد: تاکنون شاهد بودیم که بیشتر برنامه‌ها برای ولادت اهل‌‌بیت(ع)، با حال و هوای خواندن مداح و صحبت یک کارشناس بود. هیچ‌وقت چیزی شبیه این فصل جدید حسینیه معلی نداشتیم که یک برنامه ترکیبی مذهبی، یک ریتم شاد داشته‌باشد و همزمان حرمت حسینیه و اهل‌‌بیت(ع) هم رعایت شود. مثلا در این فصل گروهی از خوزستان روی صحنه می‌آوریم که نوعی پایکوبی سنتی چند صدساله برای ولادت امیرالمومنین(ع) دارند که به مخاطب حس گناه نمی‌دهد و شادی ولادت را منتقل می‌کند. جنس شادی در ولادت اهل‌‌بیت(ع) همین است.

اکبرنژاد تصریح می‌کند: در این فصل برای اولین بار سراغ مداحانی از گیلان، مازندران یا اصفهان و محله‌های جنوب ایران رفتیم که صدها سال است سنت مداحی به بیان و زبان خاص را در میان خود دارند، با لهجه‌های خود مداحی می‌کنند و به خاطر ریتم شاد، طنز و مطایبه هم در اشعار خود دارند. در عین حال، فضای دست زدن و تشویق کردن حضار و مهمانان اجرا را جذاب می‌کند. حتی شعرخوانی‌ها حال و هوای متفاوتی دارد که مردم کمتر دیده و شنیده باشند؛ اشعاری که هم در آن شادی اظهار ارادت است و هم طنز در محتوای خود دارد. همچنین موسیقی خاصی برای برنامه ساخته شده که به کار کمک می‌کند.

نمونه استراتژی برنامه دینی

وی ادامه می‌دهد: از اتفاق‌های خوب فصل جدید این است که ما از قدیم برخی اتفاق‌های خوب زندگی‌مان را در مناسبت‌های مذهبی رقم می‌زدیم. تلاش کردیم در فصل جدید حسینیه‌معلی، این اتفاق را به تصویر بکشیم. مثلا یک عروسی را در حسینیه برگزار کنیم که حال و هوای شاد داشته‌باشد و در عین حال به مردم نشان دهیم که می‌توانند در حال و هوای سالم و شاد، چنین مراسم‌هایی را برگزار کنند که هم شعرخوانی‌های زیبا برای عروسی داشته‌باشند و هم مدح اهل‌‌بیت(ع) در آن بیان شود. بعد معنوی فصل جدید با فرش‌های حرم امام رضا(ع) است. من در اجرایم هم این‌‌بیت(ع) را می‌خوانم که «فرش حرمت عرش معلی است/ پرواز در این حرم چه زیباست» و تلاش داریم حس معنوی را منتقل کنیم.

اکبرنژاد درخصوص دکور برنامه و تفاوت آن با فصل قبل می‌گوید: دکور هم حال و هوای شادی دارد که انتخاب رنگ طلایی عامدانه بود و ترکیب آن با لوستر طلایی و ترکیب فرش حرم، حال و هوای نو و تازه‌ای دارد. در عین حال تلویزیون‌هایی را در پشت دکور محراب‌ها داریم که وقتی به یکی از بزرگوارانی که ولادت‌شان است اشاره می‌شود، تصویری از حرم مربوطه پخش می‌کنیم تا حس خوبی به مخاطب منتقل ‌کند.

وی عنوان می‌کند: یکی از زیبایی‌های این فصل این است که مخاطب هیچ دوربینی نمی‌بیند، چون به شکل مخفی کار شده و مخاطب خودش را در حسینیه احساس می‌کند. به غیر از سلام و خداحافظی مجری، هیچ کس به دوربین نگاه نمی‌کند. در واقع ما در حال خودمان در حسینیه معلی هستیم و دوربین‌ها هم آن را به مخاطب منتقل می‌کند. سال‌ها قبل رهبری در دیدار با مدیران رسانه‌ملی یک جمله گفته‌بودند که «برای برنامه‌های دینی استراتژی داشته‌باشید». به نظرم این کار مصداق همان استراتژی است که یک برنامه بر اساس آن ساخته شود.

رشد مخاطب در فصل جدید

مجری برنامه حسینیه معلی عنوان می‌کند: استراتژی همین است که تیم برنامه ماه‌ها به استان‌های مختلف رفته و با جلساتی که گذاشته، افرادی را پیدا کرده‌ که کارهای محلی و آیینی برای اهل‌‌بیت‌‌(ع) انجام می‌دهند و آن را به شکل گلچین در قالب برنامه آماده می‌کنند. به نظرم این برنامه می‌تواند موجی تازه برای برنامه‌های مرتبط با ولادت‌های اهل‌‌بیت(ع) ایجاد کند. تا قبل از این همیشه گفته می‌شد چرا عزای ما بیشتر از شادی‌مان برای اهل‌‌بیت(ع) است و این موضوع می‌تواند فضای چنین برنامه‌هایی را به کلی تغییر دهد. البته این‌که عزای ما بیشتر از شادی است به دلیل بزرگ بودن حجم مصیبت‌های اهل‌‌بیت(ع) است. با این حال دلیل نمی‌شود که برای ولادت‌های مختلف برنامه درست نداشته‌باشیم. من فصل قبل را هم می‌دیدم.

اکبرنژاد می‌گوید: به‌نظرم فصل جدید مخاطب بیشتری را هم خواهد داشت، چون کار جدیدی است. در مجموع به نظرم این برنامه سر و صدای بیشتری خواهد کرد، زیرا حال و هوای جدیدی را در ولادت اهل‌‌بیت(ع) ایجاد کردیم و لایه‌های مختلفی از این آیین را در اقوام مختلف نشان داده‌ایم. به همین علت تصورم این است که بازتاب زیادی داشته‌باشد.

وی تاکید می‌کند: حسن برنامه این بود که خودم بچه هیاتی هستم و در این فضا بزرگ شده‌ام. شعرهای زیادی حفظ هستم که به من کمک می‌کند شعری را متناسب با آیتم‌های برنامه بیان کنم اما این نکته را باید بگویم که قرار است مجری فقط اتصال‌دهنده بخش‌ها در این برنامه باشد. من از سال ۱۳۷۹ برنامه زنده اجرا می‌کنم و دیده شده‌ام. قرار نیست در این برنامه خیلی دیده شوم و می‌خواهم افرادی که در محله‌‎های مختلف کار می‌کنند، دیده شوند. برای همین پلاتوهایم کوتاه است و ذاکرین اهل‌‌بیت(ع) هم به شکل ناظر حضور دارند. معنای داوری را در این برنامه نداریم، چون همه برای اهل‌‌بیت(ع) بهترین هستند. ذاکرین فقط نظر خودشان را بیان می‌کنند. قسمت‌های فصل جدید را وقتی ببینید، متوجه خواهید شد که به‌ هیچ‌وجه در برنامه رقابت نیست. ممکن است از تجربه‌ای که ذاکرین دارند، نظرشان را بگویند، جزئیات بیشتری از آنها بپرسند و درنهایت پیشنهادی را مطرح کنند. آنچه برای من در این کار جذاب بود، یکی مداحی با لهجه در ولادت اهل‌‌بیت(ع) بود و یکی هم کارهای گروهی بود که گروه‌هایی از نقاط دور ایران می‌آمدند و متوجه می‌شدیم در استان‌های مختلف آیین‌های جمعی برای اهل‌‌بیت(ع) دارند. کل ۱۵قسمت ضبط شده و پخش آن ادامه خواهد داشت.

نوشین مجلسی ‌و سپیده اشرفی و زینب علیپور‌طهرانی‌ - گروه رسانه

روزنامه جام جم