سفر به تهران دهه پنجاه در یک کمدی سیاسی و تاریخی

داستان زیرخاکی درباره فریبرز (با بازی پژمان جمشیدی) است که در پی گنج و عتیقه، به حفاری در زمینهای مختلف مشغول است. اما دست روزگار، پای فریبرز را به سیاست باز میکند. اتفاقاتی باعث میشود او به طور تصادفی توسط ساواک بازداشت و شکنجه شود. فریبرز خبر ندارد، اما او در مسیر اتفاقات بزرگی قرار میگیرد و ...همان طور که از این خلاصه داستان مشخص است، سریال زیرخاکی قصهای فانتزی و مخاطبپسند دارد. آنچه بستر اصلی ایجاد طنز و همچنین مفاهیم اجتماعی و تاریخی این سریال شده، تضاد شخصیت محوری داستان با موقعیتهای سیاسی و امنیتی است که در آن گرفتار میآید. اینکه یک فرد ساده و عامی و بیارتباط با فعالیتهای انقلابی، تبدیل به سوژه مهمی برای دستگاه امنیتی وقت میشود، موتور محرکه طنز در این سریال است.ساختار زیرخاکی به گونهای طراحی و ترسیم شدهاست که قبل از هر چیز، موجب جلب توجه و جذب رضایت عموم مردم از هر قشر و سنی میشود. اما با این حال، نمیتوان ارزشهای محتوایی این سریال را نیز نادیده گرفت. زیرخاکی در عین اینکه یک سریال سرگرمکننده و مفرح است و میتواند دقایقی مخاطب را به خنده وادارد، اما اطلاعات تاریخی و سیاسی مهمی هم دارد.اصلیترین ارزش محتوایی زیرخاکی، بازسازی سالهای میانی دهه ۵۰ است. طوری که نسلهای قبل میتوانند خاطرات آن دوران را با این سریال مرور کنند و نسل جدید هم با شکل و شمایل جامعه در آن عصر آشنا شوند. حساسیت و وسواس سازندگان زیرخاکی تا حدی بوده که حتی در جزئیترین چیزها نیز به واقعیت وفادار ماندهاند. یکی دیگر از علل دشواری بازسازی محلههای جنوب تهران اواسط دهه ۵۰ در این سریال، تعدد لوکیشنهای سریال است. اگر مکانهایی که این سریال در آنها به تصویر کشیده شدهاست به یک یا دو خیابان یا منطقه محدود میشد، کار سادهتر بود. اما همانطور که میبینیم، صحنههای این سریال در نقاط مختلف تولید شدهاست. همین هم باعث شده تا فضاسازی صورت گرفته در آن، باورپذیرتر باشد.این سریال به حضور مستشاران و نظامیهای آمریکایی در ایران نیز میپردازد اما به ساواک به طور ویژه پرداخته است. صحنههای شکنجه و آزارهای غیرانسانی افراد بیگناهی که به اشتباه یا به دلیل یک انتقاد ساده به زندان افتادهبودند، واقعیت را درباره دستگاه امنیتی رژیم پهلوی به خوبی نشان میدهد.با این حال، بازنمایی این صحنهها با لحنی طنزآمیز منجر به تلطیف متن سریال شدهاست.یکی دیگر از ویژگیهای خاص سریال زیر خاکی روایت دوران انقلاب از زاویه نگاه مردم است. اغلب سریالهایی که درباره انقلاب یا عصر پهلوی ساخته شدهبودند، فعالیت گروهکها، مبارزان یا سیاستمداران را در بر میگرفتند. اما زیرخاکی به زندگی مردم عادی در آن زمان پرداخته است. این بار، محور یک سریال انقلابی، خانوادهای است که از قضا هیچ نسبتی با مبارزه و فعالیت سیاسی ندارند اما به طور ناخواسته به متن انقلاب کشانده میشوند.