قلم نویسنده «فولاذ» روان، سلیس و گویاست

کتاب فولاذ تقریبا کم‌غلط است و ویرایش خوبی دارد. با این‌که راویان کتاب متعدد هستند، نویسنده توانسته با قلم سلیس و روان خود، داستان یکدستی ارائه کند. پرداخت کتاب خوب است. گرفتن ۵۰ مصاحبه کار سختی است، محمدعلی قربانی حتما توانسته اعتماد خانواده شهید را جلب کند. او نه‌تنها با اعضای اصلی خانواده، حتی با اقوام دورتر نیز مصاحبه‌هایی گرفته‌ است.
تصور می‌کنم اگر مصاحبه مادر شهید در ابتدای کتاب می‌آمد بهتر بود، ورود با حادثه منا خیلی خوب است، ولی وقتی خواننده راجع به حادثه منا می‌خواند، خیلی تحت‌تاثیر فضا قرار می‌گیرد. قلم خوب نویسنده هم که روایت عالی از این فاجعه را ارائه کرده و وقتی خواننده این بخش را مطالعه می‌کند، بیشتر دنبال این فاجعه است تا دنبال شهید. اگر روایت اول از زبان مادر شهید بود، وزن کتاب تغییر می‌کرد. نکته دیگر مربوط به مصاحبه‌هایی است که با افراد نزدیک شهید در زمان حادثه انجام می‌شود. می‌بینیم وزن داستان آنجایی که راجع به شهید رکن‌آبادی است با شهید فولادگر یکی می‌شود، همان اندازه که از شهید رکن‌آبادی می‌گوید، از شهید فولادگر هم حرف می‌زند، ضمن این‌که ما از خود فاجعه منا روایت دقیقی نداریم و نویسنده خیلی منظم و واقع‌گرایانه و فارغ از سوگیری‌های سیاسی، روایت واقعی از حادثه منا ارائه کرده‌است.
به‌‌نظر من این کتاب هنوز دیده نشده و فکر می‌کنم در آینده دیده شود و مورد استناد قرار گیرد، به این علت که ناگفته‌های فراوانی از بعضی نهادها و فعالیت‌های ایران در سایر کشورها دارد که در کتاب‌های دیگر گفته نشده‌است.
ای کاش نویسنده بعضی از واژه‌ها و مفاهیم را گویا و معادل‌سازی می‌کرد، چراکه برخی خواننده‌ها نسبت به این کلمات آگاهی ندارند. البته در برخی واژه‌ها این اتفاق افتاده که به‌نظرم در این موارد هم باید استناد‌هایی قائل می‌شد. در نگاه کلی هیچ سکته، پرش و حفره‌ای در متن نمی‌بینیم که روایت اول را با روایت دوم بی‌ربط نشان دهد. نویسنده با قلم خود اینها را ورز داده و متنی سنجیده‌ را نوشته‌است. این نقدها هم البته سلیقه‌ای است، چراکه محمدعلی قربانی رویکرد ادبی دارد و من رویکرد تاریخی.

منبع: ضمیمه قفسه روزنامه جام‌جم