جذابیت از دست رفته

بهانه این نوشته با همین سؤالات کلید خورده اما سرانجامش محدود به یافتن پاسخ به این پرسش‌ها نمانده، چرا که پاسخ این پرسش‌ها را نمی‌توان تنها در اعداد و ارقام و آمارهای اعلام شده جست.

همان‌قدر تفاخر به تعداد بالای حضور دانشجویان خارجی در ایران سطحی‌نگری است که در همین رابطه در ورطه خودتحقیری بیفتیم. چندی پیش آماری در فضای مجازی دست به دست می‌شد مبنی بر حضور چند ده هزارنفری دانشجوی خارجی در ایران، آماری که باعث قرائت‌های متفاوتی از این حضور شده‌ بود.

برخی کاربران فعال فضای مجازی این تعداد را باعث افتخار و به نوعی به کیفیت بالای نظام آموزش عالی ایران نسبت می‌دادند و معتقد بودند جامعه ایرانی عادت دارد خوبی‌های خودش را نبیند! و در مقابل عده‌ای معتقد بودند مقایسه این تعداد با موج مهاجرت نخبه‌ها از ایران از اساس اشتباه است و دلیل این حضور را به نوعی تجارت دانشجو می‌دانستند که در همه جای دنیا معمول است.

هر چند رد این بحث‌ها به مسائلی فراتر از میزان حضور دانشجویان خارجی در ایران کشیده شده اما سؤال این است که میزان حضور دانشجویان خارجی در ایران چقدر است؟ از این حضور به ایران چه سودی می‌رسد و بررسی آماری این تعداد افراد چه نتایجی به همراه دارد؟ آیا حضور دانشجوی خارجی را باید به کیفیت نظام آموزش عالی و جذابیت دانشگاه‌های ایران نسبت بدهیم؟ یا بحران صندلی‌های خالی و کمبود دانشجویان ایرانی به نوعی در افزایش این حضور موثر بوده‌است؟ گام اول آگاهی از تعداد آنهاست و خب طبق معمول آمارهای متفاوت و متناقض بسیاری پیش روی ماست. تازه‌ترین این آمار مربوط به اظهارنظر معاون وزیر آموزش عالی است که دو ماه پیش گفته‌بود «هم‌اکنون بیش از ۱۰۰هزار دانشجوی خارجی از ۱۱۹کشور جهان در دانشگاه‌های کشور تحصیل می‌کنند.»

نزدیک‌ترین زمان به اعلام این آمار مربوط به دو سال پیش است، زمانی که عبدالحمید علیزاده، مدیرکل وقت امور دانشجویان غیرایرانی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری گفته‌بود: «۴۰هزار دانشجوی غیرایرانی در ۴۳مرکز دانشگاهی در حال تحصیل هستند.» اما چند ماه بعد و در اسفند همان سال منیعی، معاون وقت پژوهشی موسسه‌ پژوهش و برنامه‌ریزی آموزش عالی در نشست «دانشجویان بین‌الملل: چالش‌ها و موانع جذب» این تعداد را ۲۱هزار نفر عنوان کرده‌است! اما هاشم داداش‌پور، رئیس سازمان امور دانشجویان ۱۰۰هزار دانشجوی خارجی را از ۱۱۹ملیت مختلف معرفی کرده‌است. هر چند در ظاهر این تنوع قومیتی میان ۴۰هزار دانشجو جالب توجه است اما آمارهای رسمی نشان می‌دهد ۹۵درصد از دانشجویان بین‌المللی حاضر در ایران از شش کشور افغانستان، عراق، لبنان، سوریه، چین و پاکستان می‌آیند و دوسوم این دانشجویان هم افغانستانی هستند. با این حساب تنها ۵‌درصد باقیمانده شامل ۱۱۹ ملیت مختلف شده‌اند! بسیاری از کشورها در آموزش عالی به اعتبار در رشته خاصی شهرت دارند. همین است که بسیاری از دانشجویان برای اعتبار مدرک اخذ شده کشور مقصد و دانشگاه آن کشور را انتخاب می‌کنند اما در ایران چه رشته‌هایی برای دانشجویان خارجی مشغول به تحصیل جذابیت بیشتری داشته‌است؟ در رتبه‌بندی رشته‌ای زبان فارسی، پزشکی، حقوق، مهندسی عمران و حسابداری در صدر فهرست محبوب‌ترین رشته‌های دانشجویان خارجی در ایران‌ هستند. آخرین آمارهای تفکیک شده درباره رشته‌های مورد علاقه این دانشجویان مربوط به مهر ۱۳۹۷ است و نشان می‌دهد ۴۷درصد دانشجویان خارجی در رشته‌های علوم انسانی، ۲۳درصد در علوم مهندسی، ۱۶درصد در علوم پزشکی و ۶‌درصد در علوم پایه تحصیل می‌کنند.