قورباغه‌هایی که ابوعطا می‌خوانند

صحبت از کتاب‌هایی است که بدون مجوز منتشر می‌شوند، نه آن دسته کتاب‌ها که پیش از انقلاب یا در خارج از کشور منتشر شده‌اند و حالا به صورت افست تکثیر می‌شوند و پای ثابت بساط کتابفروشان خیابانی هستند. آفت جدید صنعت نشر، شبه‌کتاب‌هایی است که مجوز نشر و توزیع ندارند، به صورت دیجیتالی چاپ شده و در شبکه‌های اجتماعی معرفی و به مشتریان عرضه می‌شوند. این شبه‌کتاب‌ها ناشر رسمی ندارند، متعلق به نویسنده یا مترجم مطرح و شناخته‌شده‌ای نیستند و به عبارتی هیچ‌کس مسؤولیت محتوای آنها را نپذیرفته است اما از آنجا که با شکل و شمایل کتاب به دست مخاطبان می‌رسد، این تصور برای خیلی‌ها وجود دارد که لابد اطلاعاتش درست و علمی و قابل اتکاست یا اگر والدین کتاب‌ها را در دست فرزندانشان ببینند به خیال این‌که کتاب نمی‌تواند بد باشد، حساسیتی درباره محتوای آن نشان نخواهند داد. محتوایی که این کتاب‌ها در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند، این‌که چطور منتشر و عرضه می‌شوند در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته و از آن مهمتر به مواجهه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در قبال نقض واضح قانون و انتشار کتاب بدون مجوز نیز پرداخته‌ایم.
کتاب‌های بدون مجوز چه موضوعاتی دارند؟
آفت جدید صنعت نشر از حس کنجکاوی مخاطبان سود می‌برد و تلاش در وسوسه کردن افراد کم اطلاع دارد. بیشتر کتاب‌های بدون مجوز، موضوعات کنجکاوی‌برانگیز و ملتهب دارند که مخاطب را برای خواندن و دانستن بیشتر قلقلک می‌دهند اما لزوما اطلاعاتی که درباره این موضوعات در اختیار مخاطبان قرار می‌دهند، درست و علمی نیست چون اساسا این کتاب‌ها برای کاسبی طراحی شده‌اند و به هیچ مرکز و نهادی پاسخگو نیستند. از جمله موضوعات مورد توجه برای تولید کتاب‌های بدون مجوز می‌توان به این موارد اشاره کرد:
*عرفان‌های نوظهور از جمله عرفان‌ حلقه، عرفان‌های کیهانی و سرخپوستی و... از جمله موضوعاتی هستند که در موردشان کتاب بدون مجوز تولید می‌شود.
*کتاب‌هایی درباره مرگ، موجودات فضایی و ناشناخته‌های دیگری که بشر همواره درباره آنها کنجکاو بوده از دیگر تولیدات بدون مجوز هستند.
*موضوعات حساس مثل آموزش مسائل جنسی به کودکان و نیز کتاب‌های در حوزه روان‌شناسی و سبک زندگی که شاید جای آنها در تولیدات رسمی صنعت نشر خالی باشد و در نبود کتاب‌های علمی و اصولی و دارای مجوز، نمونه‌های غیرعلمی و بدون مجوز منتشر و در دسترس مخاطبان قرار می‌گیرند.

چطور می‌شود این کتاب‌ها را شناسایی کرد؟
آنهایی که اهل کتاب هستند، حتی از تصویر جلد هم می‌توانند بفهمند یک کتاب چقدر معتبر است اما خواننده‌هایی که ممکن است با قواعد و عرف بازار نشر چندان آشنا نباشند بد نیست بدانند:
*در کتاب‌های بدون مجوز، اسم ناشر ذکر نمی‌شود چون ناشر معتبر ندارد یا اگر اسم ناشر در کتاب منتشر شده، حتما جعلی است و ناشر مذکور  وجود خارجی ندارد یا اگر وجود دارد، احتمالا روحش از انتشار چنین کتابی بی‌خبر است.
*کتاب‌های بدون مجوز معمولا به‌عنوان اثر ترجمه عرضه می‌شوند چون ترجمه‌ها برای برخی افراد وسوسه‌برانگیزتر هستند و در ضمن می‌توان کتاب را به نویسنده‌ای نسبت داد که در آن سوی جهان زندگی می‌کند و روحش هم خبر ندارد که در ایران کتابی به اسم او ساخته شده است.
*کتاب‌های بدون مجوز اگر نام مترجم یا مؤلف داشته باشند، بدون تردید این اسامی ساختگی هستند و شما با یک جست‌وجوی اینترنتی می‌توانید در این باره مطمئن شوید.
*کتابفروشی‌ها کتاب‌های مجوزدار را می‌فروشند پس کتاب‌های بدون مجوز در کتابفروشی‌ها پیدا نمی‌شوند و صرفا به صورت آنلاین به مخاطبان عرضه می‌شوند.

چرا کتاب‌های بدون مجوز نخریم؟
وسوسه دانستن درباره برخی موضوعات شاید خیلی قابل کنترل نباشد اما هیچ‌کس تردیدی ندارد که باید برای دانستن سراغ منابع درست و مورد اعتماد رفت. اگر به هر دلیل برخی موضوعات برای شما اهمیت دارند که ممکن است کتابی درباره آن موضوعات در بازار کتاب موجود نباشد، می‌توانید سراغ صفحات رسمی متخصصان و کارشناسان مورد اعتماد بروید یا در سایت‌های معتبر اینترنتی حتی به زبان انگلیسی اطلاعاتی کسب کنید چرا که حتی یک ترجمه دست و پا شکسته به کمک دیکشنری آنلاین، اطلاعات درست‌تری در اختیار شما قرار می‌دهد تا کتابی که توسط سوداگران و دلالان منتشر و عرضه می‌شود.
منتشرکنندگان کتاب‌های بدون مجوز، قرار نیست به هیچ نهادی پاسخگو باشند، بنابراین می‌توانند اطلاعات نادرست منتشر کنند، احتمالا کیفیت ترجمه‌هایشان مطلوب نیست و البته این کتاب‌ها سیستم توزیع و عرضه کتاب را دور می‌زنند و در نتیجه می‌‌توانند به صنعت نشر، حتی بسیار اندک، صدمه بزنند.

چرا دولت برخورد قانونی نمی‌کند؟
نمی‌دانیم! این پاسخی است که بعد از دو هفته تلاش برای ارتباط با مسؤولان دولتی، حاصل شده‌است. ماجرا از این قرار است که در بند ۱۲ مصوبه اصلاحی «اهداف، سیاست‌ها و ضوابط نشر کتاب» که مصوب سال ۱۳۸۹ در شورای‌عالی انقلاب فرهنگی است، ذکر شده:
مسؤولیت اجرای سیاست‌ها و ضوابط به‌عهده وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است و سایر دستگاه‌ها موظفند در این خصوص با وزارتخانه مزبور همکاری و هماهنگی کنند. همچنین وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی موظف است با همکاری دیگر نهادهای ذی‌صلاح از چاپ و توزیع کتاب‌های فاقد مجوز رسمی جلوگیری و با ناشر این‌گونه کتاب‌ها، برخورد قانونی کند و چنانچه لازم باشد آنها را به مراجع قضایی نیز معرفی کند. یک ناشر که علاقه‌مند نیست به نام او اشاره کنیم، به جام‌جم می‌گوید: چند سال قبل کتاب شعری از یک شاعر که در آن زمان اسم و رسمی به هم زده بود، گرفتیم و این کتاب مجوز هم گرفت و در آستانه انتشار بود. در این فاصله شاعر یاد شده به‌دلایلی خبرساز شد و از ارشاد با ما تماس گرفتند و گفتند که کتاب این شاعر را منتشر نکنید. وقتی گفتیم که این کتاب مجوز گرفته و در آستانه چاپ است، به ما گفتند این کتاب نباید منتشر شود. ما یعنی وزارت ارشاد بازار را «رصد» می‌کنیم و اگر کتاب منتشر شود، برخورد می‌کنیم. پس مشخص است که ارشاد می‌تواند اگر دوست داشت بازار را رصد کند و اگر بازار کتاب‌های بدون مجوز را رصد نمی‌کند، احتمالا اهمیت موضوع را درک نکرده است.
کاملا روشن است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این باره مسؤولیت دارد اما متاسفانه تلاش‌های ما برای گفت‌وگو با محمد الهیاری فومنی، مدیرکل دفتر توسعه کتاب بی‌‌نتیجه مانده و حتی سؤالات ارسال شده برای ایشان هم بعد از یک هفته پیگیری، بدون پاسخ ماند!

اتحادیه ناشران چه کرده‌است؟ 
تولید و فروش کتاب‌های بدون مجوز آن هم در حد سفارش مشتریان، شاید برای صنعت نشر موضوع خیلی مهمی نباشد و لطمه بزرگی به ناشران و کتابفروشان وارد نکند اما حتما مجوزهای صادر شده از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را زیر سؤال می‌برد و جایی، کسی باید در مقابل این قانون‌شکنی قدمی بردارد. برخی ناشران درباره این روش جدید قاچاق کتاب اصلا اطلاعی ندارند و هومان حسن‌پور، رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران هم که در دسترس نیست. محمود آموزگار، نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران درباره این آفت تازه در صنعت نشر با جام‌جم گفت‌وگو می‌کند اما در مقام یک ناشر نه به‌عنوان نایب‌رئیس اتحادیه. او معتقد است پاسخ سؤالات ما درباره تبعات چاپ کتاب‌های بدون مجوز را رئیس اتحادیه باید پاسخ بدهد اما در مقام ناشر آن را خطر جدی نمی‌داند.
آموزگار می‌گوید: درباره‌اش شنیده بودم و گاهی تبلیغاتی در فضای مجازی به چشمم خورده است. در وهله اول وظیفه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است که با این مساله برخورد کند چون در این مورد بحث مجوز نشر و توزیع، مطرح است که به مواد ۲ و ۱۰ ضوابط نشر مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی برمی‌گردد.
نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره این آفت در صنعت نشر کشور توضیح می‌دهد: در شرایط فعلی با یک بازار آشفته و درهم مواجه هستیم که دو علت می‌تواند داشته باشد؛ یا قوانین اجرا نمی‌شوند یا رقابت‌های نادرستی بین حلقه‌های مختلف صنعت نشر از جمله ناشران، کتابفروشان، توزیع‌کنندگان و... در حال رخ دادن است. تعداد زیاد ناشران باعث می‌شود، ظرفیت عرضه و فروش برای تمام آثاری که چاپ می‌شود فراهم نباشد برای همین ناشر به فروش مستقیم با تخفیف روی می‌آورد و از ظرفیت آنلاین هم به این منظور بهره می‌گیرد اما این شیوه به زیان کتابفروش و توزیع‌کننده است.
به اعتقاد آموزگار در چنین فضای آشفته‌ای ممکن است هر بار نوع تازه‌ای از تخلف را شاهد باشیم. او تاکید می‌کند: اتحادیه برای اعمال قوانین مصوب مجلس و قوانین صنف باید اقدامات لازم را انجام دهد و زمینه‌ای فراهم کند که قوانین به صورت آیین‌نامه‌های صنفی در اتاق اصناف و سازمان صمت مصوب شود و امکان اجرا پیدا کند.
آموزگار در حالی از بایدها و نبایدها در اتحادیه صحبت می‌کند که گویی خودش عضو اتحادیه نیست اما بعد از یادآوری این موضوع که خودش عضو مهمی از اتحادیه به‌حساب می‌آید، دست روی یک مساله قدیمی در ساختار اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران می‌گذارد و توضیح می‌دهد: اتحادیه گام‌هایی برداشته است اما تا اندازه‌ای می‌تواند وارد عمل شود چون کتاب و نشر یک موضوع ملی است و ضوابط و مقررات آن باید در سراسر کشور اجرا شود در حالی که اتحادیه‌ در شهر تهران هم به اندازه کافی قدرت اجرایی ندارد.
این عضو اتحادیه اضافه می‌کند: از بالای پل چمران به بعد زیر مجموعه اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران نیست یا همین‌طور که می‌دانید در برخی شهرها و مناطق، افراد برای درخواست مجوز فعالیت به‌عنوان ناشر یا کتابفروش مجبور هستند به اتحادیه‌های همگن مراجعه کنند. از چنین اتحادیه‌ای نمی‌توان توقع داشت که مقررات تصویب کند.
آموزگار امیدوار است که رسانه‌ها بتوانند در این زمینه قدمی بردارند و زمینه را برای تشکیل اتحادیه ناشران و کتابفروشان سراسر کشور فراهم کنند. او باز هم در تشریح وضعیت آشفته‌ای که در نبود اتحادیه سراسری ایجاد شده، یادی می‌کند از کتابفروشی اوستا در پاکدشت ورامین که در نبود اتحادیه ناشران و کتابفروشان برای دریافت جواز کسب، به اتحادیه میوه‌ و تره‌بار مراجعه کرده چرا که همگن‌ترین اتحادیه‌ موجود بوده‌است.
نایب‌رئیس اتحادیه ناشران و کتابفروشان تهران معتقد است: هیچ‌وقت برنامه‌ای برای ایجاد یک اتحادیه سراسری وجود نداشته اما اتحادیه تهران در این باره اعلام ضرورت کرده است چون همین اتحادیه نصفه و نیمه تهران و قم، توانسته‌اند بازوی اجرای مساعدی برای دولت در پیشبرد قوانین و مقررات و برخورد با مسائل حوزه نشر باشند.
این عضو اتحادیه ناشران و کتابفروشان درباره طرح مسائل و موضوعات صنعت نشر از جمله انتشار کتاب‌های بدون مجوز با مسؤولان دولتی می‌گوید: اتحادیه همیشه تلاش کرده مسائل را به مسؤولان انتقال دهد و تا امروز از هر فرصتی استفاده می‌کنیم که موضوعات را چه با مسؤولان صنعت معدن تجارت، چه مسؤولان اتاق اصناف یا حتی مدیران وزارت فرهنگ و ارشاد مطرح کنیم. ما تلاش می‌کنیم اما این که تلاش‌مان حتما مورد توجه قرار بگیرد، موضوع دیگری است.