چرا گربه‌ ماهی علی دایی خبرساز شد؟

از دیدگاه علمی واقعیت این است که نامگذاری گونه‌های مختلف گیاهی و جانوری و از یک سو همین‌طور نامگذاری سیارک‌ها و اجرام آسمانی تازه کشف شده به نام منطقه‌ای که کشف در آن صورت گرفته یا به نام کاشف و همین‌طور در جهت احترام به نام‌آوران دانش و فرهنگ و اخیرا ورزش که مورد علاقه کاشفان هستند، رویه‌ای است که سال‌هاست به‌عنوان سنتی علمی در جهان شناخته می‌شود و ابدا اتفاق عجیبی نیست.

چنان‌که پیشتر در نامگذاری بسیاری از گونه‌های باکتریایی، بی‌مهرگان، خزندگان، مارها، ماهیان و... از نام‌های خلیج‌فارس، نام شهرها، رودها، مناطق مختلف کشور، شعرای مشهور ایرانی، پهلوانان اساطیری و همچنین قهرمانانی ملی و میهنی همچون امیرکبیر استفاده شده و همواره تحسین اهالی علم و دانشگاه را در پی داشته است.

با این حال از آنجا که این رویه در دنیای علم برای جامعه ما بسیار نامأنوس است، وقتی نتایج هشت سال تحقیقات مستمر یک گروه تحقیقاتی بین‌المللی متشکل از محققان ایرانی و آلمانی روی ماهیان خانواده سیسوریده در قالب یک مقاله در مجله علمی معتبر منتشر می‌شود و نام یکی از گونه‌ها به احترام علی دایی Glyptothorax alidaeii نامگذاری می‌شود با موجی از واکنش‌های منفی و طنز از سوی جامعه روبه‌رو می‌شویم.

این در حالی است که محققان مسلما هدفی جز احترام به نام بلند علی دایی در ورزش کشور نداشته‌اند. در این نامگذاری آنچه واضح است این است که محققان ما آنقدر مشغول کار دانشگاهی هستند که از جو واقعی استادیوم‌ها، حاشیه‌های روز فوتبالیست‌ها و نگاهی که متاسفانه در اعماق جامعه ما به حیوانات وجود دارد را باور ندارند.

قابل تصور است که این محققان خواسته باشند با این نامگذاری فرصتی برای آشناسازی عمومی با دنیای جذاب ماهی‌ها را فراهم کنند، اما دست روی سوژه مناسبی نگذاشتند و اگر پیشتر از اهالی خبره رسانه مشورت می‌گرفتند، هرگز توصیه مثبتی برای این نامگذاری دریافت نمی‌کردند.

دوست داشته باشیم یا نه، جامعه فعلی ما فرهنگ دوستانه‌ای در مواجهه با اکثر حیوانات ندارد و سال‌ها و بلکه قرن‌هاست از اسامی جانوران برای توهین، القاب زشت و ضرب‌المثل‌هایی با کنایه‌های منفی استفاده می‌کند. ماهیان البته در این زمینه وضع بهتری دارند، هرچند از نگاه عمومی به اشتباه نماد کم‌حافظگی تلقی دانسته می‌شوند.

در این میان قابل تصور است که نامگذاری یک گونه ماهی در جهت احترام و بزرگداشت نام فوتبالیست محبوبی که البته هیچ‌وقت هم کم‌حاشیه نبوده، به جای برانگیختن حس احترام عمومی، چه دردسرهایی را می‌تواند برایش ایجاد کند. شاید محققان برای گشایش این باب اگر از نامگذاری گونه‌ای از گل‌ها به نام چهره‌های مشهور فوتبالی استفاده می‌کردند، شروع مناسب‌تری بود. اما نکته دیگر، کم‌کاری ما اهالی رسانه در آشناسازی عمومی با رویه نامگذاری‌های علمی موجودات زنده به نام بزرگان و چهره‌های مشهور جوامع است.

در شرایطی که سال ۲۰۱۹ یک گونه مورچه به افتخار محمد صلاح، فوتبالیست مصری به نام Meranoplus mosalahi نامگذاری می‌شود، نامگذاری یک گونه ماهی به نام علی دایی در کشور ما تا این حد واکنش‌برانگیز می‌شود.

سیاست‌زدگی و حاشیه‌زدگی در سایه کم‌توجهی رسانه‌های گروهی به حوزه علم، مجالی برای آشنایی عمومی با این نوع هنجارهای دنیای آکادمیک باقی نگذاشته است.

اصلاح این رویه و تلاش برای برقراری ارتباط هر چه بیشتر ایجاد ارتباط میان جامعه و فضای آکادمیک محققان از مسیر توجه به حوزه‌هایی چون ارتباطات علم و ژورنالیسم علم می‌تواند به ترمیم چنین شکاف‌هایی بین جامعه و دانشگاه کمک کند.

کاظم کوکرم - دبیر گروه دانش / روزنامه جام جم