شالیزارهای آبخوار کرمانشاه

به گزارش جام جم آنلاین به نقل از روزنامه جام جم، گاماسیاب و رازآور که در ایام پر بارش سیلابی می‌شدند و گهگاه اخباری از غرق‌شدگی در آن‌ها به گوش می‌رسید، اکنون در برخی مناطق کاملا خشک شده‌اند. اگرچه متهم اصلی این شرایط وخیم آبی، خشکسالی و کاهش شدید بارندگی است، اما متهم دیگری که نقش پررنگی در ایجاد این شرایط داشته و به ویژه باعث مرگ منابع آبی شرق کرمانشاه شده، کشت محصولات آب‌بر مانند برنج است که همچنان با وجود ممنوعیت در مزارع کرمانشاه کشت می‌شود.

کشت برنج بر اساس قانون صرفا در دو استان گیلان و مازندران آزاد و قانونی است، اما قیمت بالای آن نسبت به سایر محصولات، کشاورزان بسیاری از استان‌ها از جمله کرمانشاه را فریفته تا به صورت غیرمجاز (و نبود سختگیری‌های قانونی)، نسبت به کشت این محصول اقدام کنند.

چند سال پیش که بارش‌های زیاد و قابل توجهی در کرمانشاه وجود داشت و حتی سیلاب برخی نقاط شرق کرمانشاه را در بر گرفت، به صورت محدود و مشروط اجازه کشت برنج در برخی نقاط شرق استان آن هم صرفا از منابع آب سطحی داده شد، اما پس از آن و طی چند سال اخیر کشت برنج به نقاط مختلف استان تعمیم یافته و کشاورزان صرفا به آب سطحی اکتفا نمی‌کنند و منابع آب زیرزمینی را از چاه‌ها کشیده و در مزارع برنج
رها می‌کنند.

این در حالی است که از ابتدای امسال به صورت رسمی اعلام شد که کشت برنج در کرمانشاه ممنوع است، اما همچنان کشت برنج در هرسین، صحنه و گیلانغرب رونق دارد.

طبق برآوردی که صورت گرفته، سطح زیر کشت برنج در کرمانشاه حدود ۲۰۰۰ هکتار است و این در حالی است که هر هکتار برنج بین ۱۹ تا ۲۵ هزار مترمکعب آب می‌برد و این یعنی چیزی نزدیک به ۴۰ تا ۵۰میلیون مترمکعب آب صرف کشت برنج در کرمانشاه می‌شود، آبی که می‌توان با آن چند ده هزار هکتار از مزارع کشاورزی که محصولات دیگری مانند نخود، گندم و... را دارند آبیاری کرد.

سجاد یکی از کشاورزان منطقه بیستون است و مشکلات اقتصادی و فقر مردم را عامل اصلی کشت برنج در این منطقه می‌داند و معتقد است قیمت این محصول نسبت به سایر محصولات کشاورزی بالاتر است و همین عاملی برای ترغیب کشاورزان است: کشاورزان می‌توانند برنج تولیدی خود را با قیمت ۱۵ تا ۲۰ هزار تومان بفروشند، اما این قیمت برای محصولاتی مانند گندم، جو و... کمتر است. در مجموع وقتی تفاوت قیمت را در کل برداشت محصول حساب کنیم رقم قابل توجهی خواهد شد.

سجاد با بیان این‌که یک معضل جدی دیگر در حوزه کشت برنج در این محدوده وجود دارد، به ما می‌گوید: برخی کشاورزان زمین‌های خود را اجاره می‌دهند و کشاورزان استان‌های دیگر اقدام به کشت محصولاتی از جمله برنج در این مزارع می‌کنند.

مساله اینجاست که کشاورزان دیگر استان‌ها سعی می‌کنند در مهلت کوتاهی نهایت استفاده را از زمین‌های اجاره‌ای ببرند و با استفاده از کود چندین کشت در اراضی انجام می‌دهند که پس از مدتی زمین را غیرقابل استفاده خواهد کرد.

به گفته این کشاورز کرمانشاهی، علاوه بر نابودی خاک و اراضی کشاورزی، مصرف زیاد آب نیز پیامد تلخ دیگر اجاره دادن زمین به غیر است که زیان آن هم متوجه کشاورزان استان و هم منابع آبی خواهد شد.

یک کارشناس کشاورزی معتقد است، کشت برنج در مناطقی غیر از استان‌های شمالی که با آب مازاد مواجهند، باعث می‌شود در بلندمدت دیگر امکان هیچ کشت و کاری در منطقه فراهم نباشد، زیرا تمام منابع آبی به تدریج از دست می‌رود.

مریم شیرخانی با بیان این‌که در استانی مانند کرمانشاه که منابع آب سطحی آن چندان غنی نیست از منابع آبی زیرزمینی و چاه‌ها برای کشت برنج استفاده می‌شود، می‌گوید: این امر باعث می‌شود به مرور با کاهش ذخایر زیرزمینی مواجه شویم و دشت‌ها دچار فرونشست شوند که این امر می‌تواند تبعات ویرانگری داشته باشد.

وی یادآور می‌شود که فرونشست یعنی خالی‌شدن خلل و فرج زمین از منابع آبی و پرشدن آن‌ها با خاک که این امر سبب می‌شود حتی اگر بارش‌های خوبی هم در آینده داشته باشیم دیگر امکان احیای آبخوان‌ها وجود نداشته باشد.

این کارشناس کشاورزی با اشاره به ممنوعه‌بودن تعدادی از دشت‌های کرمانشاه برای هرنوع کشت و کاری می‌گوید: ممنوع‌شدن کشت در برخی دشت‌ها بیانگر وضعیت نامناسب منابع آب زیرزمینی است و این‌که امکان اضافه برداشت از آن‌ها وجود ندارد. شیرخانی تاکید می‌کند: این‌که در برخی نقاط با اجبار کود، میزان تولید و برداشت محصول به شیوه غیرعادی بالا می‌رود نیز باعث شده که زمین تمام خاک و مواد آلی خود را از دست بدهد و برای کشاورزی غیرقابل استفاده باشد. این کارشناس کشاورزی درعین حال به مباحثی پیرامون کشت برنج به شیوه خشکه‌کاری اشاره کرده و می‌افزاید: این شیوه کشت مصرف آب کمتری دارد، اما نیازمند زیرساخت‌ها و سیستم‌های آبیاری است که تاکنون در کرمانشاه عملیاتی نشده است.

حتی اگر تا چند سال پیش کشت برنج در برخی مناطق استان آزاد اعلام شده بود، اما اکنون دیگر در سراسر استان کشت این محصول ممنوع شده و غیرقانونی است. این را معاون بهبود تولیدات گیاهی سازمان جهاد کشاورزی استان کرمانشاه به ما می‌گوید و تاکید می‌کند این تصمیم به دلیل کاهش سطح بارش‌های سالانه و برای مقابله با خشکسالی گرفته شده است. سید افشین صفوی با بیان این‌که در مورد ممنوعیت کشت برنج اطلاع‌رسانی لازم به کشاورزان استان انجام شده، تاکید می‌کند: اگر موردی از تخلف کشاورزان استان مبنی بر کشت برنج در استان مشاهده شود، مراتب به امور آب اطلاع داده می‌شود تا نهایتا با ارجاع آن‌ها از طریق دستگاه قضایی برخورد لازم با متخلفان صورت گیرد.

وی یادآور می‌شود که آزادبودن کشت برنج در استان مربوط به سال‌های گذشته و بیشتر شهرستان‌های صحنه، گیلانغرب و هرسین بوده است. در همین راستا سال گذشته حدود ۲۱۰۰ هکتار برنج در استان کرمانشاه کشت شد.

اگرچه برخورد با کشت غیرمجاز برنج به احتمال زیاد تبعات اقتصادی و اجتماعی فراوانی دارد، اما نمی‌توان اجازه داد منابع آبی استان به نابودی کشیده شود.
در همین راستا چندی قبل، دادستان عمومی و انقلاب استان کرمانشاه بر ممنوعیت کشت برنج تاکید کرد و گفت: سازمان جهاد کشاورزی و امور آب استان مکلفند از کشت برنج در استان جلوگیری کنند.

شهرام کرمی با اشاره به ممنوعیت کشت برنج در استانیادآور شد که کشت برنج نه‌تن‌ها در کرمانشاه، بلکه به موجب قانون در کل کشور به غیر از دو استان گیلان و مازندران ممنوع است. وی اضافه کرد وقتی حتی در استان نسبتا پربارانی همچون گلستان هم کشت برنج ممنوع است، در کرمانشاه که بارش چندانی ندارد، ممنوعیت کشت این محصول باید جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد.

دادستان کرمانشاه گفت: البته تا سال گذشته باتوجه به این‌که یک دوره دو سه ساله ترسالی را پشت سر گذاشتیم، منابع آب قابل دسترس در کرمانشاه بیشتر بود، بنابراین در این مدت تعدادی از کشاورزان باتوجه به پردرآمدتر و باصرفه‌تربودن کشت برنج به این سمت رفتند و مسوولان هم تا حدودی از این مساله چشم‌پوشی کرده و ممانعت جدی نکردند. اما در شرایط کنونی که به گفته کارشناسان هواشناسی در ۴۰ تا ۵۰ سال اخیر یکی از خشک‌ترین سال‌های کرمانشاه را پشت سر می‌گذاریم و پیش‌بینی شده در ادامه سال هم بارش‌های چندانی نخواهیم داشت، کشت محصولی، چون برنج که آب زیادی می‌خواهد به هیچ عنوان نباید انجام گیرد.
به ویژه آن که کشاورزان برای تامین آب مورد نیاز برنج، مجبور به حفاری چاه‌های آب می‌شوند که این مساله خسارت جدی را به سفره‌های آب زیرزمینی وارد می‌کند.

دادستان کرمانشاه با تاکید بر این‌که سازمان جهاد کشاورزی و امور آب می‌توانند با اخذ دستور قضایی برای برخورد با کشت برنج در استان اقدام کنند، گفت: بهتر این است که دستگاه‌های مربوط فرهنگسازی لازم را در این زمینه انجام دهند و به کشاورزان اطلاع‌رسانی کنند که اگرچه کشت برنج در کوتاه‌مدت درآمد بالاتری دارد و به صرفه‌تر است، اما در بلندمدت به ضرر خود آن‌ها
خواهد بود.