بومی یا مهاجر مساله این است

در حافظه تاریخی سینما نخستین اكران فیلم ورود قطار به ایستگاه با یك حركت پیش‌بینی‌نشده از سمت تماشاگران همراه بود.

با ظاهرشدن قطار بر روی پرده سینما، تماشاگران پا به فرار گذاشتند، خیلی عجیب و دور از نظر است ولی واقعا چنین اتفاقی رخ داده. به نظر می‌رسد هر نسلی با توجه به این‌كه پیش از ظهور تكنولوژی به دنیا آمده باشند یا بعد از آن، تفاوتی در درك و استفاده از آن دارند، فرزندان ما دنیای بدون موبایل و اینترنت را نمی‌توانند تصور كنند، همان طور كه ما دنیای بدون تلفن یا برق و آب لوله‌كشی را نمی‌توانیم تصور كنیم. رابطه هر نسل با تكنولوژی متفاوت است و نگاهی كه به آن و نحوه استفاده از آن دارد نیز متفاوت است. اما چطور می‌توان نگاه دو نسل را به هم نزدیك كرد؟

بومی دیجیتال

مارك پرنسكی، نویسنده و سخنران مشهور آمریكایی در زمینه آموزش در سال 2001، اصطلاح بومیان دیجیتال را برای دانشجویان جوانی كه با تكنولوژی رشد كرده‌اند ابداع كرد، تا قبل از سال 2001 نیز بسیاری از محققان، مربیان سعی در درك بهتر چگونگی آموزش چنین دانش‌آموزانی داشتند. بومیان دیجیتال در سنین پایین با فناوری و رایانه به راحتی ارتباط برقرار می‌كنند و فناوری را بخش جدایی‌ناپذیر و ضروری از زندگی خود می‌دانند. بسیاری از كودكان و نوجوانان در كشورهای پیشرفته، بومی دیجیتال به حساب می‌آیند، آنها عمدتا از طریق رایانه، شبكه‌های اجتماعی و پیام كوتاه ارتباط برقرار می‌كنند.

به نظر پرنسكی این‌كه چرا معلمان امروز در آموزش دانش‌آموزان مشكل دارند این است كه جوانان به زبان دیجیتالی صحبت می‌كنند، در حالی كه معلمان با یك لهجه قدیمی صحبت می‌كنند و این لهجه قدیمی عدم تمایل آنها به استفاده از فناوری جدید را نمایان می‌كند.

پرنسكی خواستار تغییر شیوه آموزش كودكان شد تا آنها بتوانند به «زبانی» كه برایشان قابل درك است، مباحث را یاد بگیرند. چون درك بومیان دیجیتال نسبت به دنیای اطراف خود و نحوه یادگیری آنها به نسبت افرادی كه بومی دیجیتال نیستند، متفاوت است. نقطه مقابل بومی دیجیتال، مهاجران دیجیتال هستند، افرادی كه مجبور به سازگاری با زبان جدید فناوری شده‌اند و دسته دیگر پناهندگان دیجیتال هستند، یعنی افرادی كه با پیشرفت سریع فناوری اطلاعات، اتوماسیون و هوش مصنوعی شغل، معیشت و زندگی آنها مختل شده است.

پس از مقاله پرنسكی، تحقیقاتی درباره مواجهه زودهنگام با تكنولوژی انجام شد و دانشمندان به این نتیجه رسیدند كه چگونه مواجهه مكرر یا زودهنگام با فناوری اطلاعات مدرن می‌تواند منجر به تغییرات شناختی و عملكردی در مغز انسان شود. این تحقیقات نشان می‌دهد كسانی كه تمام زندگی خود را تحت تأثیر فناوری‌های اطلاعاتی مدرن گذرانده‌اند متفاوت از نسل‌های گذشته می‌اندیشند، می‌آموزند و مفاهیم را درك می‌كنند. پرنسكی بر اساس تجربه خود در كار با دانش‌آموزان و مربیان، استعاره بومی دیجیتال را به مفهومی گسترده‌تر ارتقا داد؛ «خرد دیجیتال».

بومیان دیجیتال و تجارت

ایده بومیان دیجیتال در بین مربیان و والدینی كه فرزندانشان در تعریف پرنسكی از بومی دیجیتال قرار می‌گرفتند، رایج شد اما در زمینه تجارت نیز بومی دیجیتال به عنوان یك روش جدید و بالقوه سودآوری برای تقسیم‌بندی مصرف‌كنندگان برای اهداف بازاریابی مورد استقبال قرار گرفت. بسیاری از استراتژی‌های بیزینسی برای جلب توجه بومیان دیجیتال در نظر گرفته شد و بومیان به هدف خوبی برای شركت‌های فناوری تبدیل شدند. تمركز بر بومیان دیجیتال بسیاری از برندها را ترغیب كرد تا از شبكه‌های اجتماعی به عنوان یك بستر برای بازاریابی استفاده كنند و تبلیغات را بازی‌گونه در اختیار مخاطب قرار دهند. چرا كه بومیان دیجیتال مصرف‌كننده جدی و تعیین‌كننده اصلی سلیقه این بازار بزرگ هستند.

مهاجران دیجیتال

مهاجران دیجیتال افرادی هستند كه پیش از عصر دیجیتال رشد كرده‌اند، این افراد زمانی كه رایانه یا اینترنت همه‌گیر نبود بزرگ شدند و بنابراین مجبور بودند خود را با زبان و روش جدید فناوری‌های دیجیتال وفق دهند. ایده مهاجر دیجیتال از این شكایت ناشی شد كه معلمان شكاف فناوری را دلیلی برای ارتباط ناقص با نسل جدید بیان می‌كردند، دانش‌آموزانی كه بومی دیجیتال بودند به زبان متفاوتی نسبت به معلمان مهاجر دیجیتال قدیمی خود صحبت می‌كردند. این شكاف باعث می‌شد كه بومیان دیجیتال خواستار تغییر در نحوه تعامل خود باشند تا آنها بتوانند به روشی تعامل كنند كه در عصر دیجیتال قابل پذیرش باشد.

همزیستی مسالمت آمیز

آیا تمام بازی‌های رایانه‌ای مضر هستند؟ به عنوان یك والد تا به حال شده كه روی گوشی خود بازی یا بازی‌هایی داشته باشید و از بازی‌كردن با آن لذت ببرید و حتی مهارتی را كسب كنید؟ خاطره‌ای از كودكی خود با بازی با دستگاه‌هایی مانند آتاری و سگا دارید؟ تصور عمومی این است كه بازی‌های رایانه‌ای به طور كلی مضر هستند، اما با كمی دقت متوجه می‌شویم گاهی با انتخاب بازی مناسب می‌توانید حتی بستر آموزشی را فراهم كنید. همراهی كودك و نوجوان در زمان بازی نخستین مزیتی كه دارد ایجاد یك تجربه و خاطره ماندگار فعالیتی جمعی در خانه است، گفت‌وگو درباره داستان بازی، مسیر حل مساله و حتی مهارت استفاده از دسته بازی و استفاده از دست‌ها و مغز در یك زمان از مزایای بازی‌های رایانه ایست. حذف كلی بازی برای این نسل امكان‌پذیر نیست علاوه بر این‌كه ما قصد پرورش فرزندی جداافتاده از شرایط روز را نداریم، پس بهتر است در كنار خانواده این امكان فراهم شود.

این مساله درباره استفاده از اینترنت و شبكه‌های اجتماعی نیز صدق می‌كند، این تصور كه فضای مجازی و شبكه‌های اجتماعی سراسر آفت هستند و حضور در آنها مزیتی ندارد تفكری اشتباه و دور از واقعیت است، ارتباطات دوستانه و فامیلی ساده‌ترین مزیت شبكه‌های اجتماعی است، دسترسی به اطلاعات و رشد تفكر انتقادی و سواد رسانه در زمان استفاده صحیح و با نظارت و حساب شده ار شبكه‌های اجتماعی و اینترنت می‌تواند باعث شود كه كودك و نوجوان به منبع عظیمی از اطلاعات و داده‌ها دسترسی داشته باشند كه در جهت رشد فكری و روحی آنها كمك‌كننده باشد. طبق گفته پرنسكی، شكاف میان بومیان دیجیتال و مهاجران دیجیتال باعث ایجاد كج‌فهمی‌ها و حتی گاهی دورافتادگی میان این دو نسل می‌شود، اگرچه نمی‌توان تفاوت این دو نسل را نادیده گرفت اما اصرار و پافشاری برای نیاموختن زبان نسل جدید باعث بیشتر شدن این شكاف می‌شود، والدین برای همراهی با فرزندانشان و مراقبت و محافظت از آنها نیاز به این دارند كه با شرایط روز آشنا باشند، مساله تكنولوژی مساله روز دنیای ماست، فرزندان ما به عنوان بومیان دیجیتال با سرعت در حال فراگیری و پیشرفت در تكنولوژی روز هستند، سرعت ما اگرچه كمتر است اما نباید به صفر برسد و ما از یادگیری تكنولوژی روز غافل شویم و فكركنیم با نادیده‌گرفتن این پیشرفت‌ها می‌توانیم مقابلش بایستیم. پیشرفت تكنولوژی متوقف نمی‌شود و ما اگر بخواهیم آن را نادیده بگیریم تنها مسیر رشد خود را متوقف كرده‌ایم، با بستن چشم‌های خود در مقابل پیشرفت‌ها تنها خود را از حقایق روز دنیا محروم می‌كنیم و فاصله خود را با فرزندان‌مان روزبه‌روز بیشتر می‌كنیم.

زهرا صالحی‌ نیا - کارشناس سواد رسانه / ضمیمه چادیواری روزنامه جام جم