ترک‌ های برج آزادی ربطی به شلیک توپ ندارد (+تصاویر)

یک تحویل سال هیجان‌انگیز و حماسی و نوستالژی که می‌توانست ایده زیبا و ماندگار و قابل تکراری باشد، اگر پشت برج فرتوت آزادی را نمی‌لرزاند و دلهره و شور به دل میراث دوستان ایرانی نمی‌انداخت.

ارتعاشات توپ‌ های جنگی اما قوی‌تر از آن بود که سمبل انقلاب اسلامی ایران که سال‌هاست از درد بی‌توجهی و مرمت‌های غیراصولی نحیف و رنجور شده بتواند در مقابل آن تاب بیاورد و گردن بلند و سپید و زیبایش، درست در طبقه آخر برج که به بام منتهی می‌شود نلرزد و ترک‌هایش عمیق‌تر نشود.

ترک‌هایی که به چشم خبرنگاران و فعالان میراثی و برخی رسانه‌ها آمد اما تعطیلات نوروزی باعث شد توجه چندانی به آن نشود و متاسفانه در اولویت و دستور کار فوری رسیدگی هیچ نهاد رسمی و متولی قرار نگیرد. ما در جام‌جم این موضوع را با معاونت میراث فرهنگی تهران -که متولی آثار ثبت ملی شده استان است- مطرح کردیم تا بدانیم ترک‌های ایجاد شده روی برج بر اثر شلیک توپ‌های نوروزی است یا علت دیگری داشته که مرتضی ادیب‌ زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران به ما در این باره گفت شلیک توپ‌ها بدون استعلام و مجوز از اداره میراث فرهنگی صورت گرفت اما به تشخیص کارشناسان این اداره و پس از بررسی دقیق مشخص شد ترک‌ها مربوط به گذشته بوده و نه شلیک توپ‌ها.

توپ در کردن، سنتی قدیمی است که در ایران تقریبا از زمان قاجار برای اموری همچون اعلام ساعت، وقت افطار، سحر و اتفاقات مهم انجام‌می‌شد.

برای شلیک توپ اما میدان توپخانه احداث شده بود که روبه‌روی کاخ گلستان بود و در زمان ناصرالدین شاه با گسترش شهر محل آن تغییر کرد، تا زمان پهلوی اول که توپ را به میدان مشق منتقل کردند و حالا جزئی از ساختمان وزارت خارجه‌است.

یک ایده نو اما پرخطر

زنده کردن این سنت، آن‌هم برای اعلام تحویل سال نو، ایده جالبی است که به‌خاطر بار نوستالژی‌ای که دارد می‌تواند شروع سال زیبایی را رقم بزند، اما شلیک توپ اگر وسط میدانی باشد که اطراف آن سازه‌ای تاریخی و یکی از مهم‌ترین نمادهای پایتخت است، دیگر نمی‌تواند خوشایند و تحسین برانگیز باشد، چه این‌که از همان لحظه انجام شلیک شور و نگرانی زیادی به دل میراث دوستانی انداخته که هرلحظه پیگیر حال ناخوش برج آزادی هستند و روز به روز حال آن را وخیم تر می‌یابند؛ نگرانی‌ای که بیجا نبوده و مرجان حاجی رحیمی، خبرنگار و فعال میراث فرهنگی درباره‌اش به ما می‌گوید: از همان روز اول که توپ‌ها شلیک شد از طریق نیرو‌‌های مستقر در برج آزادی از ترک برداشتن برج خبردار شدم، اما برای اطمینان بیشتر، این موضوع به کارشناسان میراث فرهنگی هم اطلاع داده شد تا علت دقیق ترک‌ها و صحت انتساب آنها به توپ‌ها مشخص شود. تقریبا یک هفته بعد، شرایط بازدید از برج آزادی به اتفاق تعدادی از خبرنگاران و کارشناسان فراهم شد و ما از نزدیک ترک‌هایی را مشاهده کردیم که درست در بخش فوقانی برج که نازک و کم عرض‌تر بوده و به نسبت بخش‌های عریض‌تر لرزش بیشتری داشته است. نیروهای مستقر در برج البته تاکید داشتند ترک‌ها باید به تایید کارشناسان اداره میراث فرهنگی تهران برسد. گرچه کارشناسانی که ما را در این بازدید همراهی کردند ترک‌ها را به شلیک توپ نسبت دادند.

حاجی رحیمی با تاکید بر این‌که ایده توپ در کردن جالب و نوستالژی است، اما نباید دیگر در این محوطه یا هیچ محوطه تاریخی دیگری تکرار شود، می‌گوید: یکی از مواردی که معمولا می‌تواند به بناهای تاریخی آسیب برساند، لرزش و ارتعاش است؛ مثل لرزش‌هایی که عبور مترو از زیر ساختمان‌ها ایجاد کرده و باعث تخریب آنها می‌شود، چنان‌که ساختمان ظل‌السلطان کاخ مسعودیه هم از این ارتعاشات در امان نمانده و ترک برداشته است.

خطر تخریب بر اثر ارتعاش به حدی است که لندن اجازه پرواز به هواپیمای مافوق صوت کنکورد را از روی شهر لندن نداد و تاکید کرد اگر این هواپیما از روی شهر تاریخی لندن پرواز کند باعث تخریب ساختمان های تاریخی این شهر می‌شود. عبور مترو یا شلیک توپ هم ( آن هم هشت توپ جنگی) می‌تواند به اندازه یک هواپیمای مافوق صوت یا حتی بیشتر آثار تاریخی را به ارتعاش واداشته و تن فرسوده آنها را دچار ریزش و تخریب کند، آن‌هم سازه‌ای مثل برج آزادی که اتفاقا در معرض خطر است و کاشی‌هایش ریخته، به دلیل نم زدگی مقداری انحراف پیدا کرده و سنگ‌هایش آسیب دیده است.

غرش‌های بی‌جواز

حاجی رحیمی تاکید می‌کند زمین ها، محوطه‌ها و پارک‌های بزرگی در تهران و به‌ویژه منطقه ۲۲ و مناطق تازه تاسیس وجود دارد که می‌شود در آن مناطق توپ در کرده و حتی یکی از آن مناطق را مرکز توپخانه تهران در مناسبت‌های تاریخی اعلام کرد.

گلایه دیگری که این کارشناس و سایر کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی دارند این است که بهتر بود شهرداری و ارتش که مجری شلیک توپ بودند پیش از انجام کار با متولی اصلی برج آزادی یعنی بنیاد رودکی و همچنین میراث فرهنگی رایزنی کرده و آنها را در جریان این مهم قرار می‌دادند؛ اتفاقی که متاسفانه رخ نداده است.

کارشناسان البته معتقدند در حال حاضر به برج آسیب‌های زیادی وارد شده که ترک‌های مذکور در آن گم است. درواقع برج آزادی که امسال ۵۰سالگی‌اش را جشن می‌گیرد، روند فرسایشی بدون مرمت را سال‌هاست آغاز کرده؛ ریزش کاشی‌های فیروزه‌ای در برخی قسمت‌ها بسیار شدید است، نفوذ رطوبت در بخش‌های زیادی از بنا دیده می‌شود. گرچه مسؤولان برج آزادی اعتقاد دارند پس از فضاسازی و محوطه‌سازی‌های سال‌های ۹۱ - ۹۰ وضعیت بهتر شده است، اما هنوز نفوذ آب در بخش‌های مختلف بنا به‌ویژه طبقه آخر کاملا مشهود است و آبیاری‌های فضای سبز به داخل بنا همچنان نفوذ می‌کند و نقص‌هایی دیده می‌شود.

در بخش‌هایی از پای برج آثار انفجارهایی که احتمالا به چهارشنبه‌ سوری اخیر مربوط می‌شود، در کنار رد موتورسیکلت قابل مشاهده است. دیوارنویسی به وفور دیده می‌شود، حتی در داخل بنا و راه پله‌ها.

توپ‌هایی که بی‌مجوز به صدا درآمدند

تا همین حالا که ما این گزارش را برایتان می‌نویسیم باورمان مثل سایر خبرنگاران و کارشناسان حوزه میراث فرهنگی بر این بود که ترک‌های ایجاد شده روی برج‌آزادی حاصل ارتعاشات و لرزش‌های ناشی از شلیک هشت‌توپ جنگی در لحظه تحویل سال ۱۴۰۰ در محوطه نزدیک سازه بوده‌است.

این مساله را با مرتضی ادیب‌زاده، معاون میراث‌فرهنگی اداره‌کل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان‌تهران درمیان گذاشتیم و ایشان از ما خواست تا رسیدن گزارش دقیق کارشناسان اعزامی به برج‌آزادی قضاوتی دراین باره نکنیم. گزارش کارشناسان همین حالا داغ و تازه دستمان رسیده و ادیب‌زاده تاکید کرد بر اساس این گزارش، ترک‌های مشاهده شده روی بخش فوقانی برج‌آزادی هیچ ربطی به شلیک توپ‌های جنگی در لحظه تحویل سال ندارد و به احتمال قوی در گذشته و بر اثر عواملی چون آلودگی هوا، تردد خودروها و... ایجاد شده‌است.

او به ما گفت ترک‌ها از قبل وجود داشته و حتی شلیک توپ‌ها باعث باز و عمیق‌تر شدن ترک‌ها هم نشده، گرچه بی‌تاثیر هم نمی‌تواند باشد.

معاون میراث فرهنگی پایتخت اما تاکیدی ویژه روی بی‌مجوز شلیک‌شدن توپ‌ها داشت و از بانیان این کار گلایه کرد که بدون استعلام از میراث‌فرهنگی و دریافت مجوز در نزدیکی یک سازه‌تاریخی ـ فرهنگی بسیار باارزش اقدام به انجام یک کار پرخطر و آسیب‌زا کرده‌اند.

فاطمه مرادزاده - ایران / روزنامه جام جم