چرا کارشناسان محیط‌زیست و اکولوژی دریا با احداث مزرعه پرورش میگو در نزدیکی جنگل‌های حرا مخالفند؟

روایت مرگ تدریجی حـــــــرا

بدون شک نابودی یک اکوسیستم در چرخه طبیعت به مرگ تدریجی دیگر پدیده‌ها که در اکوسیستم بالاتری قرار دارند، منجر می‌شود. آفرینش نظام‌مند طبیعت در شرایط بکر و دست‌نخورده در فرآیندی مشخص همواره در مسیر انقراض و بازآفرینی قرار دارد تا به حیات طبیعی‌اش ادامه دهد اما این روزها روند انقراض تسریع شده و حالا اکوسیستم مناطق جنوبی کشور ما به‌ویژه موجودات دریایی آن تحت‌تاثیر تغییرات اقلیمی قرار گرفته و به‌تازگی باید تهدید جنگل‌های حرا را هم به آن اضافه کنیم؛ این‌بار نیز دخالت انسانی در زیست‌بوم طبیعی مسبب این تخریب بوده که باوجود اعتراض‌های ساکنان محلی به دست‌اندازی‌های ناشی از احداث مزارع پرورش میگو در نزدیکی جنگل‌های حرا، هنوز مجوزی باطل نشده است.

کد خبر: ۱۳۰۲۵۰۶

ماجرا از آنجا شروع می‌شود که چندی پیش خبرهایی مبنی بر پرورش میگو در مناطق جنوبی کشور از جمله بندر دیر که طبیعت آن با وجود درختان حرا ماهیت پیدا می‌کند، منتشر شد.

این خبرها حاکی بود که استخرهای پرورش میگو جایگزین جنگل‌های حرا شده و در صورت ادامه این روند باید در مدت زمان کوتاهی شاهد آن باشیم که این نوار سبز جنوب کشور جلوه‌ای تاریک به خود بگیرد. با توجه به این‌که زنجیره‌های حیات به دلیل وجود درختان حرا در نوار جنوبی کشور گسترده‌ و دارای تنوع‌زیستی زیادی است اگر این درختان از زیست‌بوم منطقه حذف شوند زیستگاه بسیاری از موجودات از بین خواهد رفت.

شادی کربلایی‌حسن، کارشناس مرکز حفاظت فوک خزری و کارشناس‌ارشد اکولوژی دریا که در زمینه زیست‌بوم جنگل‌های حرا پژوهش کرده در گفت‌وگو با جام‌جم درباره اهمیت این تخریب محیط‌زیستی می‌گوید: «از سال ۱۳۹۵تا ۱۳۹۸ نزدیک به ۲۵هزار نهال حرا از سوی انجمن زیست‌محیطی سوکا در منطقه دیر کاشته شده بود تا جنگل‌های حرا بیشتر احیا شوند؛ حال تصور کنید طی چند ماه اخیر در پروژه‌ای به نام «مزرعه میگو» درختان حرا در حال نابودی هستند و به این ترتیب باید گفت تولید و صادرات میگو به بهای حذف یک اکوسیستم حیاتی در جنوب کشور می‌تواند تمام شود.

محیط‌زیست مانند دومینویی است که اگر یک ضربه هر چند کوچک به یک بخش آن وارد شود دیگر بخش‌های آن هم آسیب خواهند دید و با حذف درختان حرا عملا چرخه زیستی منطقه جنوب به خطر می‌افتد.»

خطر دست‌اندازی در طبیعت

وقتی اکوسیستمی از چرخه طبیعت در حال حذف باشد به تبع آن بسیاری از موجودات دیگر و ازجمله انسان هم آسیب می‌بینند؛ در نهایت با حذف درختان جنگل‌های حرا در نهایت این انسان است که متحمل ضرر می‌شود.

کربلایی‌حسن در ادامه می‌گوید: «از آنجا که در محیط‌زیست نگرش مرزبندی وجود ندارد و تاثیرات یک زیست‌بوم می‌تواند زیست‌بوم دیگر را هم متأثر کند در نهایت حذف جنگل‌های حرا می‌تواند زندگی انسان را با مخاطره روبه‌رو کند و ما هم در آینده نه‌چندان دور متحمل آسیب‌هایی خواهیم شد که خودمان دلیل اصلی آن بوده‌ایم.

از قدیم می‌گفتند طبیعت می‌داند چگونه خودش را از بین ببرد و دوباره بازسازی کند. حال اگر یک عامل بیرونی وارد این چرخه شود، سرعت انقراض بالا می‌رود.»

اهمیت زیست‌محیطی حرا

یکی از مزایای مهم زیست‌محیطی درختان حرا این است که منبع غنی از اکسیژن بوده و علاوه بر آن زایشگاه گونه‌های خاصی از ماهی‌ها هستند که در اغلب روزهای سال در کنار ریشه این درختان تخم‌ریزی می‌کنند؛ کربلایی‌حسن با اشاره به اهمیت زیستی این جنگل‌ها معتقد است: «با توجه به این‌که محدوده جنگل حرا امنیت لازم برای تخم‌ریزی ماهیان را دارد اگر این موجودات شرایط را برای تولیدمثل خود مناسب نبینند، ذخیره دریا تامین نمی‌شود و در نهایت آسیب جدی به صنعت شیلات وارد می‌شود؛ در حقیقت ادامه نسل این ماهی‌ها به‌شدت به درختان حرا وابسته است.

همچنین این منطقه به‌صورت ثانویه برای حیات برخی پستانداران دریایی مانند دلفین گوژپشت اهمیت زیادی دارد. براساس مطالعات انجام‌شده حیات دو گونه پستاندار دریایی دیگر وابسته به این اکوسیستم است؛ حال بماند این‌که چقدر صیادان از این جنگل‌ها برای معیشت خود بهره می‌گیرند.»

به گفته این کارشناس‌ارشد اکولوژی دریا از نظر زیستی شاخ و برگ این درخت زیستگاه استانداردی برای پرندگان است؛ همچنین یک نوع موش پستاندار هم وجود دارد که حیاتش به‌طور مستقیم وابسته به درختان حراست. وجود جزر و مد باعث شده منطقه رسوبی‌تر شود و برای موجودات سخت‌پوست مکان مغذی به حساب آید.

کربلایی‌حسن ادامه می‌دهد: «یکی دیگر از ویژگی‌های زیستی این درختان، دوریشه‌ای‌بودن آنهاست که یکی در خاک و دیگری روی زمین قرار دارد. ریشه روی زمین این درختان وظیفه تصفیه‌کردن آب را برعهده دارد؛ یعنی آب شور را به آب شیرین تبدیل و تصفیه می‌کنند و درخت از آب شیرین تغذیه می‌کند.

از سوی دیگر فیلتر ریشه‌ای طبیعی درختان حرا آبی را که به هر دلیلی آلوده شده تصفیه می‌کند و این فرآیند باعث می‌شود کربن و موارد اضافه شیمیایی از آب خارج شود.»

به‌علاوه در مناطق ساحلی که دارای پوشش گیاهی هستند تا حد زیادی قدرت تخریب سیلاب‌های سهمگین کاهش می‌یابد. از سوی دیگر وقتی درختان حرا حذف شوند فرسایش بسیار زیادی در سواحل رخ خواهد داد. در واقع یکی از فواید درختان حرا حفاظت از سواحل است که اگر از بین بروند بدون شک سواحل بندر دیر با مشکلات عدیده ناشی از فرسایش روبه‌رو خواهد شد.

این کارشناس‌ارشد اکولوژی دریا درختان حرا را سدی در برابر موج‌های پرقدرت دریا می‌داند و تصریح می‌کند: «این درختان به‌مثابه موج‌شکن از واردآمدن صدمه به ساحل جلوگیری می‌کنند. همچنین منبع بسیار خوبی برای تولید اکسیژن هستند که ۲۰درصد بیشتر از جنگل‌های خشکی به تولید اکسیژن می‌پردازند.»

چرا احداث استخر پرورش میگو برای اکوسیستم حرا مضر است؟

محققان اکولوژی دریا می‌گویند اگر بخواهند در کنار پرورش میگو از درختان حرا محافظت کنند از آنجا که غذادهی در این استخرها به‌صورت دستی انجام می‌شود، بخشی از این ماده غذایی را موجودات در حال پرورش مصرف می‌کنند و بخشی دیگر وارد اکوسیستم درختان می‌شود و آلودگی ایجاد می‌کند.

به نظر می‌رسد باید ظرایف علمی ارزیابی اثرات زیست‌محیطی در چنین فعالیت‌های عمرانی بیشتر در نظر گرفته شود. امروزه پیش از انجام هر فعالیتی در محیط‌زیست از دانش بررسی اثرات زیست‌محیطی برای بررسی فعالیت موردنظر و تاثیری که می‌تواند در محیط‌زیست داشته باشد بهره گرفته می‌شود و سپس با در نظر گرفتن جوانب کار و سود و زیان میان‌مدت و بلندمدت اقدام می‌شود.

بررسی این‌که راه‌اندازی و تاسیس هر مرکز صنعتی در نهایت چقدر سود و زیان دارد یا این‌که آیا محیط مدنظر ظرفیت پذیرفتن صنعت را دارد یا این‌که آیا شیب زمین، منابع آب و موارد متعدد دیگر توانایی پذیرفتن این شرایط جدید را دارد یا خیر، پرسش‌هایی است که پیش از انجام هر نوع فعالیت عمرانی در یک اکوسیستم باید از تصمیم‌سازان پرسیده شود.