فناوری پرورش آرتمیا ضامن رونق آبزی‌پروری

به گزارش جام جم آنلاین ، روزنامه جام جم در ادامه این گزارش نوشت:   این جاندار ارزشمند که برای پرورش میگو و ماهی اهمیت راهبردی دارد، سیست(تخم) آن در دنیا سالانه با حجم بیش از ۲۰۰۰تن معامله می‌شود که در صورت توجه بیشتر به این موضوع می‌تواند ارزآوری قابل‌توجهی برای کشور داشته باشد. باتوجه به اهمیت راهبردی دریاچه ارومیه در تأمین این‌گونه ارزشمند زیستی از دهه۷۰ پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری دانشگاه ارومیه با مدیریت دکتر ناصر آق در کنار این دریاچه احداث و نقش مهمی در بومی‌سازی فناوری کشت آرتمیا در کشور داشته است. با این حال مشکلاتی که در سال‌های اخیر از حیث زیست‌محیطی و کاهش حجم آب برای دریاچه ارومیه ایجاد شده موجب واردآمدن آسیب به این صنعت و زیست‌توده غنی آرتمیای ارومیه شده است. در گفت‌وگو با دکتر ناصر آق، اهمیت توجه به این فناوری و مزایای حاصل از توسعه آن را در کشور بررسی کرده‌ایم.

کاربرد اصلی آرتمیا چیست و میزان مصرف آن چقدر است؟
آرتمیا یک محصول شیلاتی استراتژیک است و غذای اصلی میگو، ماهیان زینتی و ماهی خاوریار به‌شمار می‌رود. اگر آرتمیا وجود نداشته باشد این صنعت کلا متوقف می‌شود. چون تغذیه اولیه آنها وابسته به آرتمیاست و هیچ جایگزین دیگری نیز وجود ندارد.
سالانه در کشور چیزی حدود ۳۰تا۴۰ تن سیست آرتمیا مصرف می‌شود و جا برای مصرف صدها تن سیست آرتمیا نیز وجود دارد اما چون تولید آن کمتر است چیزی حدود ۳۰ تن سیست آرتمیا تولید و در بازار عرضه می‌شود که کلا از استخرهای مصنوعی است. در حال حاضر ۵درصد سیست موردنیاز آرتمیا را با قیمت گزاف هر کیلو ۶۰دلار از کشورهای دیگر وارد می‌کنیم.

چرا این محصول را یک کالای استراتژیک قلمداد می‌کنید؟
آرتمیا خود به‌صورت استراتژیک از مؤلفه‌های صنعت آبزی‌پروری است و اگر تأمین نشود این صنعت می‌تواند متوقف شود. در حال حاضر ۴۰ هزار هکتار مزرعه پرورش میگو در بوشهر و شمال کشور داریم و در ۲۵استان ماهی خاویاری پرورش می‌دهیم. به‌علاوه در همه استان‌های کشور ماهیان زینتی پرورش داده می‌شوند که تولید همه اینها وابسته به آرتمیاست و اگر آرتمیا نباشد این صنعت کلا متوقف می‌شود. با توقف آبزی‌پروی نیز هزاران نفر بیکار شده و صنعت و ارزآوری آن نیز آسیب می‌بیند.

چه نوعی از آرتمیا با توجه به تغییر و تحولات سال‌های اخیر دریاچه ارومیه توانست ادامه حیات دهد؟
سال ۷۷ اعلام کردم سالانه ۱۰۰۰تن آرتمیا در استان تولید می‌شود که ارزش ریالی آن نیز تقریبا ۱۰میلیارد دلار برآورد شده بود. متاسفانه دریاچه ارومیه از سال۷۶ شروع به خشکیدن کرد و میزان شوری نیز همزمان با خشک شدن آن بالا رفت. به همین دلیل از میزان آرتمیا کاسته شد و فقط گونه‌ای از آرتمیا که مقاومت آن نسبت به شوری زیاد بود، توانست ادامه حیات دهد. در چند سال اخیر نیز به دلیل مقدار شوری بالا دیگر هیچ آرتمیایی مشاهده نشده است.

یعنی در حال حاضر هیچ آرتمیایی در دریاچه ارومیه وجود ندارد؟
از دو سال پیش به دلیل بارش‌های پی‌درپی باران اوضاع دریاچه نیز بهتر شد. با بالا رفتن آب این دریاچه، بار دیگر آرتمیا نیز شکوفا شد، زیرا سیست آرتمیا در لابه‌لای نمک‌ها باقی‌مانده و زمانی که وضعیت دریاچه رو به بهبود رود، می‌تواند شکوفا شود. این باعث شد سیست آرتمیا و تولید آن نیز بهتر شود و مقدار خیلی زیادی سیست در استان تولید شد. اما ازآنجاکه برآورد ذخیره دقیقی از مقدار سیست آرتمیا وجود نداشت، نمی‌توانیم دقیق اعلام کنیم اکنون چه مقدار آرتمیا در دریاچه موجود است. به همین دلیل از مسؤولان محیط‌زیست درخواست کردیم مقدار ذخایر آرتمیا را اعلام کنند و با موافقت آنان از امسال ارزیابی مقدار ذخایر آن شروع‌شده است. این ارزیابی باید تا زمانی که شکوفایی و تولید آرتمیا وجود دارد، ادامه یابد تا بتوانیم ذخایر دقیق آرتمیا را اعلام کرده و بگوییم چه مقدار می‌توان از آن آرتمیا استحصال کرد.

اطلاع دارید که سالانه چه میزان آرتمیا از دریاچه ارومیه برداشت می‌شود؟
در سال گذشته هیچ مجوزی برای بهره‌برداری وجود نداشت اما روستایی‌ها و برخی افراد به‌صورت غیرقانونی برداشت‌هایی از دریاچه ارومیه انجام دادند اما امسال آمار جسته‌وگریخته‌ای که از این افراد و برداشت آنها در دست دارم این است که چیزی حدود
۵۰ تا ۶۰ تن سیست آرتمیا برداشت کرده‌اند البته چون این افراد شرایط نگهداری آن را نمی‌دانستند باعث خراب‌شدن و از بین رفتن حجم قابل توجهی از سیست‌های آرتمیا شدند و با قیمت خیلی پایین حدود ۳۰ تا ۱۰۰ هزار تومان در بازار به فروش رساندند. در حالی‌که اگر فرآوری درست انجام بگیرد این سیست‌ها می‌تواند ارزش بالایی داشته باشد.

اشاره کردید بخشی از آرتمیای مورد نیاز کشور به صورت وارداتی تأمین می‌شود. اگر واردات دچار نوسان شود افراد شاغل در این بخش دچار مشکل نخواهند شد؟
در حال حاضر بخشی از آرتمیای مورد نیاز از خارج وارد می‌شود. اما اگر مشکلی در واردات پیش بیاید این صنعت دچار مشکل می‌شود.
به همین دلیل همیشه پرورش مصنوعی باید همزمان انجام بگیرد، زیرا دریاچه‌های طبیعی وابسته به شرایط کشور و در نتیجه بحران‌های طبیعی است می‌تواند دچار بحران و خشکسالی شود و در سال‌های اخیر نیز شاهد این قضایا بودیم.
ارزش اقتصادی آرتمیا خیلی بالاست و اتفاقا اقتصادی‌ترین سرمایه‌گذاری در بخش پرورش آبزیان محسوب می‌شود زیرا هزینه اولیه پرورش آرتمیا نسبت به دیگر آبزیان کمتر است اما ارزش افزوده بالایی دارد. خود آرتمیا که تولید می‌شود محصول آرتمیای زنده کیلویی ۱۵۰هزار تا ۲۰۰ هزار تومان قیمت دارد. آرتمیای منجمد حدود ۶۰ تا ۷۰ هزار تومان و سایر محصولات محصولات مثل پولکی آرتمیا و پودر و سیست آرتمیا وقتی عمل‌آوری شود به صورت خیلی خوب در شرایط استاندارهای بین‌المللی هر کیلو بین ۸۰ تا ۱۰۰ دلار فروش می‌رود.

برای تولید و خرید این محصول با چه کشورهایی قرارداد داریم؟
اینها محصولاتی هستند که در طول ۲۵ سال تحقیق در پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه این محصول را تولید و دانش فنی تولید آن که به صورت مصنوعی و عمل‌آوری و فراوری آن را ایجاد کردیم با شرکت‌هایی که در داخل کشور می‌خواهند پرورش آرتمیا انجام دهند قرارداد می‌بندیم. البته این دانش فنی را به خارج از کشور نیز انتقال دادیم و قراردادهای نیز امضا کرده و فرآوری و عمل‌آوری کنیم.
همچنین قراردادی با کشور روسیه در حال انعقاد است و با وجود این‌که ۲۵ سال با آرتمیا کار کرده‌ایم هنوز هم در بحث عمل‌آوری دچار مشکل می‌شویم. البته کشور روسیه نیز با پژوهشکده آرتمیای دانشگاه ارومیه قرارداد بسته و ترکیه و شرکت‌های ترک نیز با ما همکاری دارند.
فراموش نکنیم با سردشدن هوا و افزایش شوری آب، آرتمیا می‌میرد. با توجه به نمونه‌برداری اخیری که از دریاچه ارومیه داشتیم، در جنوب دریاچه و در اطراف جزیره کبودان، آرتمیا موجود است ولی تعداد آن خیلی کم است. اما مقدار زیادی سیست آرتمیا وجود دارد و اگر هم دریاچه خشک شود تا سال بعد لابه‌لای نمک‌ها مانده و مجدد با بارش باران و ورود آب به پیکره دریاچه ارومیه و کاهش شوری، این سیست‌ها شروع به تولید آرتمیا می‌کنند.

ظرفیت پرورش آرتمیا در دیگر استان‌ها

از دکتر آق پرسیدیم به غیر از دریاچه ارومیه در کدام یک از استان‌ها قابلیت پرورش آرتمیا وجود دارد؟ وی در پاسخ گفت: دریاچه ارومیه زیستگاه طبیعی این موجودات به شمار می‌رود، بر اساس پیشنهادی که سال گذشته دادم آرتمیا را به صورت مصنوعی در مناطقی که آب شور وجود داشت، می‌توانیم تولید کنیم که بتوانیم علاوه‌بر خودکفاشدن، از خروج ارز از کشور جلوگیری کرده و صادرات نیز داشته باشیم. به همین دلیل در چند استان به صورت پایلوت پرورش آرتمیا را در استخرهای خاکی به صورت مصنوعی انجام دادیم و این کار در استان‌های خوزستان، هرمزگان، فارس، خراسان و آذربایجان شرقی و غربی راه‌اندازی شده است.
رئیس پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری در ادامه اشاره کرد: خوشبختانه سال گذشته یکی از شرکت‌های خصوصی خیلی علاقه‌مند شد و در حال حاضر به صورت صنعتی در کرمان و در منطقه فسندوز میاندوآب آذربایجان‌‌غربی انجام می‌شود و سال آینده نیز در آذربایجان‌شرقی انجام می‌گیرد. البته پروژه‌هایی در سیستان‌وبلوچستان و بوشهر نیز شروع شده و شرکت‌هایی نیز سرمایه‌گذاری خواهند کرد.

نجیمه معصومی - جام جم آذربایجان غربی