عبور از اردوغان

نخستین وعده احمد داوود اوغلو (که از حزب جدیدش رونمایی کرد) به‌خوبی نشان می‌دهد وی قصد دارد مقابل اردوغان ایستادگی کند. داوود اوغلو وعده داده است نظام سیاسی ترکیه را بار دیگر از وضعیت ریاست جمهوری خارج کرده و به حالت پارلمانی باز گرداند. با توجه به محبوبیت داوود اوغلو در بین بخش مهمی از طرفداران حزب عدالت و توسعه، احتمال ریزش برخی طرفداران اردوغان کاملا متصور خواهد بود. داوود اوغلو پیشتر عضو حزب عدالت و توسعه بود و در دولت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه به‌عنوان وزیر خارجه و نخست‌وزیر فعالیت کرده است.
نکته دیگر این‌که حزب آینده اولین حزبی است که توسط متحدان اردوغان تأسیس می‌شود. علی باباجان، وزیر سابق خارجه و اقتصاد و معاون اسبق نخست‌وزیری ترکیه نیز گفته است به‌زودی حزب تازه‌ای را تأسیس می‌کند. داوود اوغلو تأسیس حزب آینده را در واکنش به تحولات ماه‌های گذشته در حزب عدالت و توسعه صورت داده است. حزب عدالت و توسعه در ماه سپتامبر سال جاری روال رسمی برای اخراج داوود اوغلو را آغاز کرده، اما او بلافاصله از حزب کناره‌گیری کرد.
دلیل این موضوع کاملا مشخص بوده است. داوود اوغلو از اصلی‌ترین مخالفان افزایش قدرت اردوغان و تبدیل نظام پارلمانی به ریاستی بوده است. اساسا همین مسأله منجر به کناره‌گیری وی از پست نخست‌وزیری شد.
حمله اردوغان به 3 دوست قدیمی
اردوغان در سخنرانی اخیر خود در قونیه- که یکی از پایگاه‌های اصلی حزب عدالت و توسعه محسوب می‌شود- به‌صورت غیرمستقیم به شرکای سابق خود یعنی عبدا... گل، علی باباجان و داوود اوغلو حمله کرد. اردوغان در این خصوص اظهار کرد: اگر در حزب عدالت و توسعه افرادی باشند که ارتباط قلبی و عاطفی آنها با حزب قطع‌شده باشد، در کنار زدن آنان لحظه‌ای درنگ نخواهیم کرد. کسانی که در منش سیاسی خود، به دنبال غرور و هوای نفس باشند از خداوند بزرگ سیلی خواهند خورد. خود من و دیگر رفقا نیز قطعا بی‌نقص نیستیم و کمال و بی‌عیبی فقط ویژگی خداوند است. اما از شما برادران و خواهرانم می‌خواهم از اعمال و رفتار سیاسی خود، حسابرسی کنید، پیش از آن‌که نیاز به حسابرسی ما باشد.
نگرانی های یک رئیس جمهور
واقعیت این است با توجه به کاهش تصاعدی آرای حزب عدالت و توسعه در انتخابات اخیر، رجب طیب اردوغان نسبت به تأثیر انشقاق به وجود آمده در این حزب در آرای عمومی به‌شدت نگران است. در این میان، اصلی‌ترین نگرانی اردوغان متوجه رئیس‌جمهور سابق ترکیه یعنی عبدا... گل است. عبدا... گل حتی نسبت به داوود اوغلو و علی باباجان نیز نفوذ بیشتری میان اعضای حزب عدالت و توسعه دارد. عبدا... گل از اصلی‌ترین منتقدان سیاست خارجی ترکیه (دولت اردوغان) در قبال سوریه و منطقه محسوب می‌شود. همین مسأله سبب شد تقابل گل و اردوغان طی سال‌های اخیر تشدید شود. در سال 2015 و در زمان اوج‌گیری بحران سوریه، اردوغان در واکنش به توصیه عبدا... گل در خصوص لزوم تغییر سیاست کشورش در قبال منطقه واکنش تندی نشان داد. اردوغان با رد توصیه عبدا... گل به‌طور غیرمستقیم او را بزدل و خائن توصیف کرد و گفت: خائنان، بزدلان و کسانی را که در جهان سیاست بر منافع شخصی خود پافشاری می‌کنند پشت سر گذاشتیم و مسیر سیاسی خود را بدون تغییر کامل کردیم، اما آنها امروز خارج از عرصه سیاست هستند.
اساسا یکی از اصلی‌ترین دلایل روگردانی بخشی از طرفداران سابق حزب عدالت و توسعه از اردوغان، نوع موضعگیری و تقابل وی با عبدا... گل بوده است. به نظر می‌رسد در حال حاضر نیز اردوغان همچنان از نام عبدا... گل هراسان است! رئیس‌جمهور ترکیه به‌خوبی می‌داند حتی بخشی از طرفداران حزب جمهوریخواه خلق (حزب اصلی رقیب عدالت و توسعه) حاضر هستند برای کنار‌زدن اردوغان از قدرت و حذف وی از صحنه اجرایی و سیاسی آنکارا، با عبدا... گل وارد مذاکره شوند. در جریان انتخابات ریاست جمهوری سال 2018 در ترکیه نیز شاهد تلاش احزاب رقیب حزب عدالت و توسعه برای حمایت از عبدا... گل برای جلوگیری از حضور اردوغان در قدرت بودیم. بااین‌حال عبدا... گل درنهایت تصمیم گرفت تا از عرصه رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری سال 2018 دور بماند و ورودی به آن پیدا نکند. البته تصمیم عبدا... گل در سال 2018، لزوما قابل‌تعمیم و تکرار در سال‌ها و ادوار آینده انتخابات ریاست جمهوری نیست!
توافق گل و قلیچدار اوغلو به ضرر اردوغان
حزب سیاسی متبوع علی باباجان که در آینده‌ای نزدیک توسط وی ثبت و فعالیت آن آغاز خواهد شد، درصدد شکل‌دهی معامله‌ای سیاسی و تعیین‌کننده میان گل و قلیچدار اوغلوست. درصورتی‌که این معامله شکل گیرد، شاهد تجمیع آرای طرفداران حزب جمهوریخواهان خلق با بخشی از اعضای حزب عدالت و توسعه‌خواهیم بود. این موضوع قطعا به ضرر اردوغان و همراهانش تمام خواهد شد. عبدالقادر سلوی، تحلیلگر روزنامه حریت در این خصوص می‌نویسد: عبدا... گل در نظر دارد به‌عنوان یک نامزد متحد در انتخابات ریاست جمهوری آتی حاضر شود و هم از جانب شورشی‌های آک‌پارتی و هم حلقه‌های گروه مخالف حمایت شود. گل قصد ندارد رئیس یک حزب سیاسی شود، اما مایل است به‌عنوان یک نامزد مشترک در انتخابات ریاست جمهوری برای گروه مخالف ائتلاف ملی حضور داشته باشد.
البته در این معادله تکلیف احمد داوود اوغلو هنوز مشخص نیست! هنوز بسیاری از تحلیلگران داخلی در ترکیه در خصوص ترسیم نسبت گل
- داوود اوغلو در عرصه سیاسی این کشور سکوت کرده‌اند. بااین‌حال احتمال دارد مثلث گل- داوود اوغلو- باباجان باهدف مشترک گذار از اردوغان و براساس برخی اشتراک مواضع این سه سیاستمدار شکل گیرد.
درهرحال اردوغان این روزها اخبار خوبی از تحولات جاری در حزب عدالت و توسعه نمی‌شنود. در صورت استمرار روند فعلی، رئیس‌جمهور ترکیه دیگر نمی‌تواند بر حمایت حداکثری اعضای حزب عدالت و توسعه از خود حساب ویژه‌ای باز کند زیرا بخشی از آرای طرفداران حزب به‌سوی دوستان قدیمی اردوغان جذب خواهد شد. همین موضوع می‌تواند به مؤلفه‌ای تعیین‌کننده در معادلات انتخاباتی بعدی در ترکیه تبدیل شود. انتخاباتی که می‌تواند پیام‌آور پیروزی برای رئیس‌جمهور فعلی ترکیه نباشد.

زهرا ساختمانیان

بین‌الملل