تعظیم به روایت ایرانی از میکونوس

رمان‌نویس‌ها دست خالی ماندند
بخش داستان بلند و رمان را می‌توان حساس‌ترین بخش جایزه جلال دانست. داوران دوازدهمین دوره این جایزه، صلاح را در آن دیده بودند که هیچ اثری را به عنوان برگزیده معرفی نکنند. روی همین حساب هم در این بخش، کسی به عنوان برگزیده معرفی نشد. با این حال، رمان‌های «وضعیت بی‌عاری» نوشته حامد جلالی از انتشارات شهرستان ادب و دور زدن در خیابان یکطرفه نوشته محمدرضا مرزوقی از انتشارات ثالث را شایسته تقدیر تشخیص دادند تا جایزه 100 میلیون تومانی برنده‌ای نداشته باشد اما شایستگان تقدیر هر یک 30 میلیون تومان برنده شوند. البته داوران این بخش به تشخیص خود جایزه خارج از مسابقه‌ای را هم به رسم تقدیر به سلمان کدیور اعطا کردند. نویسنده‌ای که بنا به گفته هیات داوران با نوشتن رمان «پس از بیست سال» توانسته بود در راستای تقویت هویت ملی و بومی قدم بردارد. «پس از بیست سال» هم توسط انتشارات شهرستان ادب راهی بازار شده است.
شب طلایی متهم دادگاه میکونوس
به جز بخش رمان، مستندنگاری هم همیشه از اهمیت زیادی برخوردار بوده. اصلا خیلی‌ها جلال آل‌‍احمد را مستندنگار می‌دانند تا رمان‌نویس. بر همین مبنا، این بخش هم از دیگر بخش‌های حساس جایزه محسوب می‌شد. بخشی که البته داوران با جمع‌بندی نامزدهای حاضر در نهایت تصمیم‌شان این شده بود که کتاب «نقاشی قهوه‌خانه» را به عنوان برگزیده این بخش معرفی کنند. کتابی که شامل خاطرات کاظم دارابی، متهم ایرانی دادگاه میکونوس است. دارابی در نهایت بعد از تحمل 15 سال حبس در آلمان آزاد شده بود اما محسن کاظمی سراغش رفت تا بعد از 10 سال یک روایت مفصل مستندِ ایرانی از حادثه رستوران میکونوس را منتشر کند. «نقاشی قهوه‌خانه» توسط انتشارات سوره مهر منتشر شده است. البته داوران در کنار انتخاب برگزیده از کتاب «قطارباز، ماجرای یک خط» هم به عنوان اثر شایسته تقدیر، تجلیل به عمل آوردند. این کتاب توسط نشر چشمه منتشر شده است.
بالا و پایین‌های نقد ادبی و داستان کوتاه
دو بخش داستان کوتاه و نقد ادبی هم به ترتیب شب خوب و بدی را پشت سر گذاشت را در تالار قلم کتابخانه ملی داشتند. در بخش نقد ادبی «درباره مانایی و میرایی» نوشته احمد شاکری انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی شایسته تقدیر شناخته شده و کتاب‌‌های «نظریه و نقد ادبی درسنامه میان رشته‌ای» به قلم حسین پاینده از انتشارات سمت و «بومی‌سازی رئالیسم جادویی در ایران» به قلم محمدحنیف از انتشارات علمی و فرهنگی به طور مشترک به عنوان برگزیده معرفی شدند. بخش داستان کوتاه هم مثل بخش رمان برگزیده‌ای نداشت و داوران صرفا به تجلیل از «افتاده بودیم در گردنه حیران»نوشته حسین لعل بذری از انتشارات نیماژ به عنوان اثر شایسته تقدیر بسنده کردند.
حاشیه‌ها
به جز معرفی برگزیدگان و شایسته تقدیرها اما محور دیگر مراسم شب گذشته، حاشیه‌ها و نقدها و پاسخ‌هایی بود که بین طرفین رد و بدل شد. هرچند نباید از کنار این مساله گذشت که دوازدهمین دوره جایزه ادبی جلال در مجموع یک دوره نسبتا کم‌حاشیه و کم‌سروصدا را پشت سر گذاشت اما بحث‌هایی که از معرفی نامزدهای بخش داستان بلند و رمان شروع شده بود به اختتامیه هم کشیده شد. انتقاداتی که به طور مشخص به نامزد شدن اثری مانند «وضعیت بی‌عاری» در بخش نامزدهای نهایی بخش رمان اشاره داشتند.
تک منتقدان
‌احمد شاکری که اثرش در بخش نقد ادبی به عنوان اثر شایسته تقدیر شناخته شده بود بعد از دریافت جایزه از دست هیات داوران، انتقاداتی را متوجه جایزه و بعضی از دست‌اندرکاران آن کرد که البته با واکنش ملایم دبیر اجرایی جایزه هم روبرو شد. شاکری با اشاره به حواشی متن اخیری که میثم امیری(یکی از داوران بخش مستندنگاری) منتشر کرده و در مقام یکی از مشاوران ممیزی اداره کتاب وزارت ارشاد، وطن را معیار ارزیابی آثار ادبی و کتاب معرفی کرده بود گفت: «همه عزت ما مرهون انقلاب اسلامی و امام(ره) است که مایه حرکت و قیام بودند. اگر امروز بعضی می‌گویند معیارشان در ممیزی، وطن است باید بدانند که اگر انقلاب نبود، ایران هم شرافتی نداشت که بشود به آن افتخار کرد.»
شاکری که یکی از منتقدان سال‌های اخیر جایزه جلال و نامزد شدن «وضعیت بی‌عاری» در بخش رمان این دوره جایزه جلال هم بود در ادامه با اشاره به این اثر و اروتیک خواندن و فرویدزدگی و ترویج شکاکیت‌ به جای یقین افزود: «امسال از نامزد شدن بعضی از آثار که چنین مسائلی را القا می‌کرد خون دل خوردیم.» با این حال منتقد سفت و سخت سال‌های اخیر این جایزه از کنار تشکر از عوامل جایزه هم نگذشت و ضمن تشکر از دبیر علمی و اجرایی جایزه، جایزه دادن به منتقدان را فی‌نفسه یک عمل شجاعانه توصیف کرد که از عهده هر کسی بر نمی‌آید.
پاتک دبیر اجرایی و علمی
در بخشی از مراسم هم مهدی قزلی دبیر اجرایی جایزه با تشریح گزارشی از وضعیت اجرایی دوازدهمین دوره جایزه پرداخت. قزلی در بخش‌هایی از صحبت‌های خود با اشاره به انتقادات شاکری از متن اخیر میثم امیری، خطاب به وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و سایر حاضران در سالن گفت: «برگزارکنندگان جایزه جلال، همه محب وطن و دوستدار انقلاب اسلامی هستند. به دنبال تامین سبد کتابخوانان حرفه‌ای هستند.» قزلی در نهایت سخنش را با جمله‌ای کنایه‌آمیز به پایان رساند: «درست گفت آنکس که خداوند، پرونده‌ای که دیگران برای آدم می‌نویسند را نمی‌خواند.»
محمدرضا شرفی خبوشان دبیر علمی جایزه هم در ادامه با قرائت متنی که با درود به شهدای دفاع مقدس و مدافعان حرم و امنیت شروع شده بود، با اشاره به بعضی انتقادها در این دوره از جایزه جلال گفت: «از اهالی مطبوعات و رسانه تشکر می‌کنم. چه آنان که همدلانه و با مهربانی خواستند تا این جایزه ملی را یاری کنند و چه آنانی که زبان به انتقاد گشودند. سپاس من از اینان به خاطر همان دلسوزی و مهربانی و همدلی و همراهی و هماهنگی است چرا که اینان را دلسوز و مهربان و همراه و همدلان و هماهنگان ایران اسلامی می‌دانم و انتقادات‌شان را بر آمده از تعهد و ایمان به انجام وظیفه!»

محمدصادق علیزاده

دبیر فرهنگ و هنر