با تشکــر از ســایــرین

روایت‌های نبرد از کتاب تا تلویزیون
یکی از بهترین راه‌ها برای معرفی و افزایش دامنه مخاطبان یک کتاب، کمک گرفتن از قالب تصویر برای ارائه محتوای کتاب به شکلی نمایشی است. تلویزیون در سال‌های اخیر چند باری از این روش به معرفی چند اثر معروف ادبیات پایداری پرداخت. روایت ۱۲۰ قسمتی کتاب «دا» در تلویزیون به شیوه تصویرسازی، یکی از این نمونه‌هاست. در این روایت که در سال 90 چهار شب در هفته بعد از خبر 21 روی آنتن شبکه اول سیما می‌رفت، افرادی چون پریوش نظریه، بهناز جعفری، افسانه بایگان، شقایق فراهانی، نیوشا ضیغمی و... به روایت بخش‌هایی از این کتاب می‌پرداختند. روایت تلویزیونی از کتاب «نوارالدین پسر ایران» در ۳۰ قسمت هم یکی دیگر از تلاش‌های تلویزیون برای معرفی اثری پرمخاطب از مجموعه آثار ادبیات پایداری بود که از سی و یکم شهریور ماه ۱۳۹۲، همزمان با آغاز هفته دفاع مقدس، از شبکه اول سیما روی آنتن رفت.
این مسیر در ادامه به شبکه سوم سیما هم رسید تا در صد قسمت هفت دقیقه‌ای به بازخوانی کتاب «پایی که جاماند» به نویسندگی سیدناصر حسینی‌پور، به داستان تعدادی از آزادگان و جانبازان دفاع مقدس بپردازد.
اصل قصه کتابخوانی
این بدیهی‌ترین مواجهه تلویزیون با پدیده مهمی همچون نمایشگاه کتاب به عنوان پرمخاطب‌ترین رویداد فرهنگی کشور است که هر سال به بهانه برگزاری آن مجموعه برنامه‌هایی مناسبتی و گزارشی را روی آنتن ببرد. به عنوان مثال ویژه برنامه بیست و هفتمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب در سال ۹۳ که هر روز به مدت ۴۰ دقیقه با حضور اهالی کتاب و نشر روی آنتن شبکه اول سیما می‌رفت. البته برپایی نمایشگاه کتاب همچنان که همیشه بهانه‌ای برای بحث رسانه‌ها در ارتباط با دلایل مهجور ماندن فرهنگ کتابخوانی در میان مردم کشور ماست، بهانه‌ای برای برنامه‌سازان تلویزیونی این حوزه هم است تا برنامه‌هایی همچون «اصل قصه» را روانه آنتن کنند. این برنامه که از شبکه افق روی آنتن می‌رفت، همزمان با ایام نمایشگاه کتاب سال 95 در گفت‌وگویی با بازدیدکنندگان، غرفه‌داران، نویسندگان و فعالان حوزه نشر از دغدغه‌های آنها می‌پرسید و درباره دلایل مهجور ماندن فرهنگ مطالعه با آنها گپ می‌زد.
برنامه‌سازی پیرامون نمایشگاه کتاب حتی به بررسی چیستی و ماهیت این نمایشگاه هم رسید. برای نمونه شبکه آموزش سیما با ویژه‌برنامه «سفید» که مختص نمایشگاه کتاب بود با طرح پرسش‌هایی چون ایده اولیه نمایشگاه کتاب از کجا آمده است و برگزاری درست نمایشگاه کتاب چه استانداردهایی دارد، به بررسی ابعاد مختلف این رویداد فرهنگی و هنری می‌پرداخت.
ظرفیت مغفول‌مانده برای ترویج کتاب
هر چه دست تلویزیون در زمینه تولید برنامه‌های گفت‌وگومحور یا ترکیبی با محوریت کتاب پر است، در زمینه تولید سریال‌های تلویزیونی با موضوع کتابخوانی حرفی برای گفتن ندارد. «کتاب‌فروشی هدهد» مهم‌ترین اثر نمایشی تلویزیون است که به‌طور مستقیم به مساله کتاب و مطالعه می‌پرداخت. این سریال که مرضیه برومند آن را کارگردانی کرده و امیرحسین صدیق، بازیگر نقش اصلی آن بود، سال ۸۵ از شبکه سوم سیما روی آنتن می‌رفت.
کوتاه‌ترین راه برای رسیدن به کتاب
بخش‌های خبری تلویزیون هم هر چند معمولا در تسخیر خبرهای سیاسی، اقتصادی، بین‌المللی و نهایتا ورزشی است اما نیم‌نگاهی هم به حوزه فرهنگ به‌ویژه کتاب دارد. گزارش «نود ثانیه با کتاب» که بخشی از اخبار شبانگاهی به شمار می‌آمد و خانم میترا لبافی گزارشگر آن بود یکی از موجزترین روش‌های تلویزیون برای تبلیغ مساله مهم کتابخوانی بود. برنامه «کتاب و دیگر هیچ» شبکه افق در سال ۹۴ هم گزارشی چند دقیقه‌ای از افراد کتابخوان و آشنایی با آنها بود.
از شابک و کارنامه تا کتاب هدیه دهیم
اما تلویزیون طی سال‌های اخیر برنامه‌های تخصصی متعددی هم در حوزه کتاب داشته که برخی به شکل مقطعی و برخی دیگر به شکل طولانی مدت روی آنتن رفته‌اند؛ برنامه‌هایی که البته می‌شود در یک گزارش جداگانه به بررسی میزان اثرگذاری آنها بر جامعه کتابخوان کشور پرداخت. «شابک» شبکه سوم سیما یکی از این برنامه‌هاست که اساسا به‌منظور ترویج فرهنگ کتابخوانی راه‌اندازی شد و به معرفی ناشران، نویسندگان و فعالان حوزه نشر می‌پرداخت.
علاوه بر این برنامه، شبکه 4 سیما نیز با مجموعه برنامه‌هایی مختلف در حوزه کتاب یدطولایی در زمینه تولید برنامه در این زمینه دارد. برنامه «کتاب چهار» که حدود پنج سال روی آنتن این شبکه می‌رفت، درحوزه‌های مختلف علوم‌انسانی از جمله فلسفه، تاریخ، هنر، دین، ادبیات، فلسفه علم و معارف اسلامی به معرفی کتابهای لاتین و فارسی می‌پرداخت. در هر برنامه همچنین با حضور خود استادان و کارشناسان و مترجمان و نویسندگان کتاب‌های مهم و جدید دراین حوزه‌ها معرفی می‌شدند. «کارنامه» هم یکی از برنامه‌های دنباله‌دار این شبکه بود که از سال ۹۱ تا ۹۳ در سه سری روی آنتن رفت. «کارنامه» یک مجله هفتگی نقد کتاب بود که علاوه بر بررسی اخبار و تحولات حوزه کتاب، به گفت‌وگو با کارشناسان این حوزه نیز می‌پرداخت. «کتاب هدیه دهیم»، «کتابنامه»، «کاغذ رنگی»، «نقد کتاب» و «طعم مطالعه» عنوان برخی دیگر از برنامه‌های این شبکه در حوزه کتاب و کتابخوانی است که در چند سال گذشته روی آنتن رفته است.

یار مهربان دوره شیرین کودکی
تلویزیونی‌ها در زمینه تولید برنامه‌هایی کتابی ویژه کودکان و نوجوانان هم دست پُری دارند. یکی از شاخص‌ترین برنامه‌های این حوزه که با هوشمندی از طریق گره خوردن آن با نام یکی از مهم‌ترین مجریان کودک گره خورد، برنامه «کتابخانه عمو پورنگ» بود که سال ۹۲ با پرداختن به بحث کتاب و کتابخوانی در فضا و دکوری شبیه به کتابخانه، سعی داشت فرهنگ کتابخوانی را میان جامعه به‌ویژه کودکان جا بیندازد. عموپورنگ البته بعدها در برنامه «محله گل و بلبل» هم بارها به موضوع کتاب و کتابخوانی به‌ویژه برای بچه‌ها پرداخت.
«یار مهربان» هم از جمله برنامه‌هایی بود که در راستای ترویج روحیه کتابخوانی در میان نسل جدید به موضوع اهدای کتاب به مدارس می‌پرداخت و از شبکه دوم سیما روی آنتن می‌رفت. همچنین شبکه پویا نیز برای این‌که از قافله ترویج‌کنندگان فرهنگ مطالعه عقب نیفتد، با برنامه «شهر قصه» هر روز با یک قصه سراغ کتابی تازه رفته است و با معرفی کتاب‌ها از این گفته که چگونه می‌توانیم از مطالعه لذت ببریم.

احسان سالمی
روزنامه‌نگار