پرواز کلاغ‌ها را متوقف کنید...!

به‌عقیده روان‌شناسان، بسیاری از مشکلات ما، ریشه در افکار و روان ما دارند. درست هم می‌گویند. شایعه‌سازی هم مساله‌ای ریشه‌دار است. دکتر خطیبی در این باره می‌گوید: «سطح فرهنگ و آگاهی هر فرد یا درست‌تر بگوییم، ریشه‌های فرهنگی -روانی هر فرد، در پذیرش شایعه موثر است. اگر فردی به لحاظ اعتقادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و... عقاید سطحی و کلیشه‌ای داشته باشد می‌تواند شایعه را بپذیرد. علاوه براین، فردی که در اعتقاداتش بلاتکلیف است، هر خبری می‌تواند نظر او را جلب کند. بنابراین او بدون این‌که تجزیه و تحلیل درستی از ماجرا داشته باشد، گفته‌ها را می‌پذیرد.»
چرا می‌سازیم و می‌پراکنیم؟
هر شخصی باید نسبت به مسائل مختلف دیدگاه خودش را داشته باشد. این دیدگاه به او وسعت دید داده و مسیر درست را نشانش می‌دهد. درغیراین‌صورت امکان پذیرش هر ایده و نظری دور از انتظار نیست. دکتر خطیبی در این‌باره می‌گوید: «افرادی که دیدگاه مستقلی درباره مسائل ندارند، وارد بازی یا ماجرای شایعه‌سازی می‌شوند. این کار به نوعی بازی برای آنها تبدیل می‌شود. بازی‌ای که می‌توانند با آن خودشان را مطرح کرده و برای مدتی در کانون توجه قرار گیرند.» دکتر خطیبی ادامه می‌دهد: «این افراد معمولا افراد موفقی از نظر کاری یا خانوادگی نبوده و برای کسب اعتبار دست به شایعه‌پراکنی می‌زنند. علاوه براین‌که این افراد، اعتماد به‌نفس پایینی هم دارند.»
همه ماجرا به مساله مشکلات نگرشی افراد برنمی‌گردد. دکتر خطیبی درباره علل دیگر شایعه‌پراکنی می‌گوید: «انباشت تنش در افراد جامعه یکی دیگر از دلایل ساخت و پرداخت و انتشار شایعه است. درواقع شایعه‌سازی و شایعه‌پراکنی به راهکاری برای تخلیه روانی تبدیل می‌شود. بعضی افراد با شنیدن یک خبر به آن شاخ و برگ داده و سپس آن را در جامعه پراکنده می‌کنند.»
روی افکار راه می‌روند
شایعه، به هر شکلی تاثیر منفی روی روان افراد دارد. اگر این شایعه یا شایعه‌ها دارای ویژگی خاصی باشند، قطعا تاثیر منفی آنها بیشتر است. دکتر خطیبی می‌گوید: «شایعه‌های هراس‌انگیز، خطرناک و آنهایی که خبر از اتفاقی قریب‌الوقوع و خاص می‌دهند، قطعا ترسناک‌تر و اثرگذارتر هستند. برای مثال شایعه دزدی‌ها، آدم‌ربایی‌ها، بیماری‌ها یا نوسانات اقتصادی و... از جمله همین موارد هستند. طبیعی است که شنیدن این شایعه‌ها استرس‌زاست.» او ادامه می‌دهد: «این قبیل اخبار روی افرادی که آستانه تحمل پایین‌تری دارند، تاثیر منفی بیشتری داشته و استرس و اضطراب بیشتری در آنها ایجاد می‌کند.» این روانپزشک درباره تاثیر شایعه‌ها روی گروه‌های خاص می‌گوید: «در افراد دارای زمینه اختلال وسواس یا افراد مبتلا به اختلال وسواس یا افکار وسواسی، شنیدن این شایعه‌ها باعث اشتغال فکری مدام به مساله شده و تشدید حالت‌های آنها را به دنبال دارد.» او اضافه می‌کند: «بعضی افراد نیز شایعه‌ها را باور کرده و براساس آن زندگی و آینده خود را برنامه‌ریزی می‌کنند.»
از ریشه قطع کنیم
کمتر می‌توان روی فرد شایعه‌ساز و شایعه‌پراکن کنترل داشت؛ مگر مراجع قضایی و آن هم زمانی که ماجرا از حدی فراتر رفته و جدی شود. اما در درجه‌های پایین‌تر، این ما هستیم که باید خودمان را در معرض شایعه قرار ندهیم. اما به چه شکل؟ دکتر خطیبی در این باره می‌گوید: «از کودکی باید به بچه‌ها بررسی و تجزیه و تحلیل درست را آموزش دارد. به این معنی که باید روش‌های درست تجزیه و تحلیل اخبار، سنجش ارزش اخبار و جایگاه هر خبر به بچه‌ها آموزش داده شود. این مساله به عهده والدین و اولیای مدرسه است.» او ادامه می‌دهد: «شهروندان باید از رسانه‌ها اطلاع‌رسانی درست و کامل را طلب کنند. به این ترتیب دست آنهایی که تلاش می‌کنند شایعه را ساخته و پرداخته کرده و در جامعه منتشر کنند، بسته می‌شود. از سوی دیگر اطلاع‌رسانی درست و به موقع می‌تواند ذهن افراد را از پذیرش و باور اخبار نادرست، مصون کند.»
مساله رایج شدن یا فراگیر شدن یک خبر مساله دیگری است که دکتر خطیبی در این باره می‌گوید: «رایج یا فراگیر شدن هر خبری، به معنی صحت آن نیست. بنابراین پس از شنیدن یا دیدن هر خبری -به هر شکلی اعم از خبر، فیلم و... -باید مساله را به درستی تجزیه و تحلیل کنیم تا از صحت خبر مطمئن شویم.»
اشاره شد که اخبار نادرست که به شکل شایعه پراکنده می‌شوند، می‌توانند روی افرادی که آستانه تحمل پایین‌تری داشته یا دچار اختلالی هستند، تاثیر منفی بیشتری داشته باشد. دکتر خطیبی درباره این افراد می‌گوید: «در افراد مبتلا به اختلال و یا آنهایی که آستانه تحمل پایین‌تری دارند، شنیدن شایعه‌ها می‌تواند سطحی از اضطراب و استرس را در آنها ایجاد کند. یکی از راهکارهای کنترل این حالت‌ها، درمان‌های شناختی-رفتاری است. درصورتی که با این روش، استرس و اضطراب کنترل نشد دوره‌های درمان دارویی، تحت نظر روانپزشک نیاز است.»

برخورد با شایعه پراکن‌ها

همان‌طور که اشاره شد، بعضی افراد به دلایلی، دست به ساخت شایعه و پراکندن آن می‌زنند. برای برخورد با این افراد نیز دکتر خطیبی راهکارهایی را به این شرح ارائه می‌دهد:
به بالا بردن سطح تفکر او کمک کنیم: افراد شایعه‌پراکن نیازمند کمک هستند. بنابراین باید به آنها کمک کنیم تا توان قضاوت و ارزیابی و سطح تفکر خود را بالا ببرند. به او بگوییم که شایعه‌پراکنی باعث تخریب شخصیت افراد دیگر شده و روی زندگی افراد دیگر تاثیر منفی می‌گذارد.
خنثی و بی‌تفاوت باشید: هیجان به‌خرج ندهید. فرد شایعه‌پراکن باید متوجه شود که شما به صحبت‌های او بی‌تفاوت هستید. صحبت‌های او را پیگیری نکرده و با او رفتاری کاملا بی‌تفاوت و خنثی داشته باشید. این
به معنی توهین به او نیست. فقط کافی است حرف‌های او را بدون تایید، تشویق یا هیجان گوش کنید.
اصل ماجرا را بگویید: اگر فرد درباره شایعه‌ای صحبت می‌کند و ما اطلاعات درستی درباره اصل خبر داریم، آن را با سند و مدرک ارائه کنیم. به این ترتیب فرد متوجه می‌شود آنچه شنیده، شایعه بوده است.
او را آگاه کنید: از خود او شروع کنید. برای مثال به اتفاق‌هایی در زندگی خود شخص اشاره کنید که می‌توانسته به شایعه تبدیل شود. سپس از او سوال کنیم که اگر درباره زندگی شخصی خودش شایعه‌ای می‌شنیده، چه احساسی داشته است؟ دوست داشته با فرد یا افراد شایعه‌پراکن چه رفتاری داشته باشد؟ آن شایعه می‌توانسته چه اثری در زندگی فردی و اجتماعی او داشته باشد؟
او را همراهی نکنید: اولین واکنش اغلب ما بعد از شنیدن خبری که کمی خاص است، واکنش‌های تائیدی-تعجبی و در نتیجه تشویق شخص موردنظر به ادامه بحث است. اما این روش درست نیست. نباید به شخص موردنظر بازخورد مثبت بدهیم. بنابراین او را با گفتن جمله‌هایی مانند: «دیگه چه خبری داری»، «چقدر عجیب» و... تشویق نکنیم. اگر از این جمله‌ها استفاده کنیم، فرد را برای ادامه رفتارش تشویق کرده‌ایم.

مهتاب خسروشاهی

سلامت