گفت‌وگو با استاد کیخسروخروش «چهره‌ماندگار» خوشنویسی

طالب کمال شهرت می‌خواهد چه‌کار؟

بای بسم ا... «آثار استاد خروش، پاسداری از یک‌ سنت ایرانی است ... عرفان تشیع با حضور خوشنویسی در تاریخ ماندگار شد و در مقابل خوانش عثمانی از دین مقاومت‌کرد. چه کسی گفته رامبراند و مانند او، از استاد خروش بهتر کار کرده‌اند. در حالی‌که سال ۲۰۰۰ در موزه متروپلیتن، پرتره‌ای دیدم کار رامبراند؛ نه‌تنها با پرتره‌های استاد از امام‌راحل(ره) قابل‌ مقایسه نیست حتی پرتره‌هایی که استاد از افراد معمولی کشیده خیلی‌ فراترند، ولی ما بیگانه‌پرستیم... چهره‌نگاری ایشان از امام‌راحل، ر‌هبرمعظم‌انقلاب و شهیدچمران [شهدای محراب‌ و...] بسیار حیرت‌آور است. عمر آن‌قدر نیست که یک‌نفر در دو هنر به مقام استادی برسد، مگر نابغه‌ای همچون استاد خروش.» فرازهایی که خواندید تعارفات دوستانه نیست گزین‌گفته‌هایی‌است از سخنان متخصصان و صاحب‌نظرانی که همین شهریورماه در موزه خوشنویسی گردهم ‌آمدند برای بزرگداشت «چهره‌ماندگار» خوشنویسی، استاد کیخسروخروش. یکی از روزهای ماه ‌مهر مهمان‌شان که بودم یاد کردند از استادشان علی‌محمد حیدریان که: «تعریف می‌کرد معروف بود در جوانی اگر کار بد و خلاف بکنی «هنر از شما قهر می‌کند» پس خود را از کاری که متناسب با این هنر نباشد دور نگه می‌داشتیم. عرض کنم خدمت شما این کلمه «قهر می‌کند» خیلی جالب است. معلوم می‌شود که هنر مزه‌اش را به کسانی می‌چشاند که خیلی خودداری و جلوگیری کرده باشند ریاضت کشیده باشند که خلاف انجام ندهند.»

کد خبر: ۱۲۳۲۴۴۷

چکیده زندگی شما در فرازی شعر؟
من گنگ خواب دیده و عالم تمام کر/ من عاجزم ز گفتن و خلق از شنیدنش
هنر چه باری از دوش مردم برمی‌دارد؟
چشم‌شان را باز می‌کند و غذای روح است و لذتی معنوی دارد که با لذت‌های دیگر قابل مقایسه نیست جنس دیگری است.
بهترین برنامه تلویزیون از نگاه استاد خروش؟
همین یوسف پیامبر، هم تاریخی بود هم هرچه به آن اضافه کرده‌اند برازنده می‌نمود بعضا سریال‌های دیگر نیز سرگرم‌‌کننده است با بار‌مثبت و دوست‌داشتنی.
برخوردتان با آدم‌های وقت‌نشناس و بدقول؟
هیچی! ناراحت می‌شوم و ناراحت‌شدنم را یا بازگو می‌کنم یا توی خودم می‌ریزم.
ولی؟
معمولا از ظاهر من می‌شود فهمید دلخور شده یا نشده‌ام.
در مراسم بزرگداشت شما چه گذشت فرازی از صحبت‌ها؟
یادم نیست. همه تعریف کردند.
آخه تعریفی هم هستید.
خواهش می‌کنم.
به چه کسی یا چه چیزی شباهت می‌برید؟
من نمی‌دانم.
جوان جویای نام که در حسرت شهرت است؟
کسی اگر کارش را درست انجام بدهد و استعدادش را درست به کار بگیرد، وقتی کارش مقبول دیگران واقع شود خودبه خود به نام هم می‌رسد
منتها از اول اگر فکرش کسب نام و شهرت باشد؟
خطاست؛ کار اصل است و آن امتیازات فرع.
کی گریه کردید؟
بچگی‌هام
و از ته دل خندیدن؟
یادم نیست.
ولی در این گفت‌وگو که هر لحظه خنده‌روتر بودید؟
معمولا اگر با یک‌همدل مثل شما هم‌صحبت باشم از ته دل می‌خندم.
اگر یک‌بار دیگر به دنیا بیایید چه کاری برمی‌گزینید؟
همین کار.
بهترین ساعت کار هنری؟
روز.
از برترین نقاشان کلاسیک؟
اینها گل‌هایی هستند که هرکدام رنگ و بوی خودشان را دارند.
از این‌همه شاگردهاتان آنهایی که به جایی رسیدند؟
آدم از آنها ممنون است و به خودش می‌بالد.
آنهایی که وقت معلم را گرفتند و به‌جایی نرسیدند؟
برعکس، دلخوری و عدم رضایت می‌آورد.
استاد! شده در عالم خوشنویسی بی‌پولی کشیده باشید؟
خب این کار همیشگی ما بوده.
کار که تمام می‌شد؟
با یک رقم پایین به فروش می‌رفت.
پول‌هایی که برای کتابت می‌گرفتید در مقایسه با الان؟
اصلا در زمان حاضر به حساب نمی‌آید بس که ارزشش پایین بود.
پس با قناعت سر کرده‌اید؟
کار خوشنویسی همین‌طور است.
البته در مقاطعی خوشنویسی رونقی‌ داشته.
ولی در بیشتر عمرِ خوشنویسی، کمتر کسی بوده که از نظر معیشت در مضیقه نبوده یا وضع مادی‌اش خوب بوده‌ باشد.
پس چیزی که خوشنویسی را پیش بُرده؟
دقیقا عشق بوده.
... در آغاز به شمای هنرجو نمی‌گفتند «فکر نون کن که خربزه آبه» و...؟
چرا می‌شنیدیم بعضی می‌گفتند این که کار نمی‌شود نان و آب ندارد... ولی همان‌طور که گفتید وقتی آدم به کاری عشق داشته باشد نمی‌تواند دست‌بردار باشد.
شما چه‌سان سرآمد شُدید؟
من خودم نمی‌توانم بگویم سرآمد شده‌‌ام این را دیگران باید بگویند، اما به قول استادمان آدم عمرش را به عنوان پشتوانه این کار می‌گذارد.
خط، خیلی کم‌بازده و دیربازده است:
ما کسی را نمی‌شناسیم که در کمتر از بیست و سی ‌سال در عالم خط به جایی رسیده باشد.
یک‌ضرب‌المثل در این‌باره؟
هم عمر نوح می‌خواهد هم صبر ایوب.
گویند که: این کار مهارت است با هنر فاصله دارد؟
می‌گن این چیزا رو... آخه ببینین! الان که من و شما با هم نشسته‌ایم به کسی که دست‌پختش خوب است هنرمند می‌گویند؛ جایی که به آشپزی هنرمی گویند، شما بحث می‌کنید خوشنویسی هنرست یا نه... بله هنر است.
من بحث نمی‌کنم عده‌ای می‌گویند؟
بله! برای همان عده دارم عرض می‌کنم که خوشنویسی هنر است.
و شأن این هنر؟
بسیار هنر قدسی و بسیار هنر والایی ا‌ست خط.
الهام هنگام مشق، ببینید خودتان نیستید تجلی یک نیروی دیگر در کار است؟
این از ویژگی‌های این هنر است که وقتی شخص، حواس و افکارش متمرکز می‌شود خودش را فراموش می‌کند.
لازمه خوشنویسی؟
تمرکز می‌خواهد و آرامش ذهن.
شور ‌اشراق در خوشنویسی؟
در آن عوالم خودش حضور ندارد انگار کسی ‌دیگر هست و دارد کار انجام می‌دهد.
آرامش خوشنویسانه (آهستگی ‌و افتادگی، بی‌هیاهو)؟
این لازمه کار است خوشنویس‌ها غالبا آدم‌هایی درونگرا هستند با حال و هوای بیرونی سروکار ندارند.
وقتی آدم عصبانی باشد؟
نمی‌تواند کار کند باید آرامش داشته باشه.
لازمه خوشنویس شدن؟
همین است؛ یعنی... (یک‌دفعه فراموشم شد).
گاهی مثلا راننده ‌تاکسی با شما دست به یقه شود؟
اهل هنر در جایی قرار نمی‌گیرند که با مردم عادی برخورد خشن داشته ‌باشند.
بیست‌سال‌ پیش جهان را چه‌جور می‌دیدید؟
مثل الآن نگاه می‌کردم فقط پخته‌تر شده.
دغدغه‌تان طی سیرتان در عالم هنر؟
این بوده که این دو هنر (خط‌ونقش) را به کمال برسانم. این که داریم عمری را تلف می‌کنیم یا صرف این هنرها می‌کنیم، بتوانیم این هنرها را پیش ببریم.
اوج این کمال‌جویی؟
خیلی لذت‌بخش! خوشحالی وصف‌ناپذیر.
پلاکاردهای بزرگداشت‌تان که سراسر پایتخت به چشم می‌خورد؟
من ندیدم باور می‌کنید شنیدم فقط.
احساس‌تان نسبت به شهرت؟
کسی که به کمال فکر می‌کند و در تلاش است که این فضیلت را کسب بکند، با این چیزهای معمولی احساس خوشحالی نمی‌کند.
حتی اندکی از بسیاری؟
یعنی می‌کند، اما آن‌طوری که برای سایرین ایده‌آل است برای او نیست.
و ایده‌آل شما؟
موفقیت در هنر.
دل‌تون برای خودتان تنگ‌بشه؛ شده؟
چرا؟ چرا تنگ بشه؟!
یادی از همدلی و همراهی همسرتان؟
ایشون خیلی زن زحمتکشیه و در مورد من هیچ‌کوتاهی نکرده واقعا یار من بوده ازش ممنونم.
به خودتان که سر می‌زنید چه می‌گویید؟
فکر می‌کنم.
صریرِ قلم؟
صدای خوشایندی دارد.
کاغذسفید مشتاق مشق شما؟
فعلا که قحط کاغذ است. یعنی کاغذ هست، اما کاغذی که به درد خوشنویسی بخورد الان سی‌چهل سال است که نیست!
خط زندگی‌تان مثل خط‌تان زیبا شده؟
می‌دانید؟! زیباترین و دلچسب‌ترین، موقعی ا‌ست که آدم در کارش موفق باشد.
اگر هنرمند در کارش موفق نباشد طوری که حتی احساس پوچی بکند؟
این خیلی دردناک است.
استاد امیرخانی به بنده گفت چکیده شخصیت ایرانی برابر است با خط نستعلیق؟
... ما می‌توانیم ادعا بکنیم هنر صددرصد ایرانی، خط نستعلیق است.
اگر میرعماد یا میرزاغلامرضا در دوران ما بودند آیا به نقاشیخط می‌پرداختند؟
فکر نمی‌کنم.
جدی! فرزند زمانه‌شان نبودند؟
(باخنده) یعنی اگر نقاش هم بودند شاید این کار را می‌کردند، اما چون خوشنویس‌ هستند نه!
چرا پایه‌های خوشنویسی روی تقلید است و از رودست‌نویسی؟
همان‌طور که ظاهر آدم‌ها مثل هم نیست خط‌شان هم مثل هم نیست تا مدتی که شما زیر دست یک‌استاد کار می‌کنید ممکن است شباهت‌هایی بین شما و استاد به وجود بیاید...
این طبیعی ا‌ست، ولی در نهایت؟
شما خودت خواهی ‌شد و یک‌ شاکله‌ای را از خودت ارائه می‌دهی.
شده وقت مشق، قلم‌تان هی بشکند و بشکند؟
نه! چون با قلم، جنگ که نمی‌کنیم! می‌نویسیم.
جوهرتان تمام شود، چه؟
دوات است، چرا تمام شود.
بزرگان خوشنویس از دید شما؟
اینها آدم‌های عاشق، بااستعداد، ثابت‌قدم (دارم شخصیت‌هاشان را بیان می‌کنم) پایبند به این که با هیچ بدی در تماس نباشند و خودشان را پاک حفظ‌ کنند ضمیر سالم و درون پاک از خواسته‌های اساتید گذشته بوده.
آنان غالبا مذهبی بودند.
بله. وقتی مثلا کتابت قرآن را می‌خواستند دست‌بگیرند با وضو این کار را می‌کردند.
ویژگی رفتاری استادان گذشته؟
آدم‌های آرام و باذوق و متدین و پُر‌انرژی، با حوصله زیاد.
یادی از پنج‌شرط اساتید برای خوشنویسی.
از چهارتاش صرف‌نظر می‌کنیم یکیش «طاقتِ‌محنت» است.
طاقت محنت؟
یعنی سختی‌هایی را که در خوشنویسی وجود دارد بتواند تحمل بکند.
پس اگر آدمی باشد که زود از «مشق» زده شود؟
به درد خوشنویسی نمی‌خورد.
از حافظ که گزینش کردید برای خوشنویسی؟
لذت بردم.
همان مهم است:
بله.
کتیبه‌های مسجد امام؟
اینها را شاهکارهای هنر خوشنویسی تلقی می‌کنم و برای هر خوشنویسی دیدن آنها لذتبخش است.
شاهکار چه‌جوری به وجود می‌آید؟
به نظر من وقتی کسی که در عالم هنر فعالیت می‌کند چیزی به جز موفقیت در هنر نخواهد! این کمال توی این احساس رشد می‌کند و پرورانده می‌شود.
و موقعی که به پول فکر می‌کند؟
موقعی که تمام مدت نوشتن، فکرش متوجه زیبایی‌های کار نیست ... (چی فرمودین؟)
شاهکار...
...به وجود نمی‌آید.
و شاهکار کی به وجود می‌آید؟
آن‌وقت که [هنرمند] از خود بی‌خود و مجذوب هنر است.
چطور می‌شود به جاودانگی دست یافت؟
ببینید! چیزی که گران به دست می‌آید باید برایش عمر گذاشت و خواسته‌های لذت‌بخش زندگی را فدایش کرد، صادقانه عشق ورزید و... کاری از این دست ماندگار می‌شود.
«آن» و راز ماندگاری؟
از طرف خداوند این موهبت به چنین کسانی داده می‌شود آن کمال را اینها تجربه می‌کنند و به آن دست پیدا می‌کنند.
کسانی که طاقت محنت ندارند؟
نه‌تنها لذت نمی‌برند که رنج هم می‌برند.
از ویژگی‌های خوشنویسی؟
در تذکره خوشنویسان آمده: از کوزه همان برون تراود که در اوست؛ درون، فکر و باورهای انسان تماما متجلی می‌شود در هنر خوشنویسی.
این را می‌شود تعمیم داد به همه هنرها؟
بله، اما هنر خوشنویسی را هندسه روحانیت نامیده‌اند. خط اصولا هندسه است.
یعنی شما خودت را ترسیم می‌کنی؟
چون شما به درون‌تان شکل می‌بخشید و در مقام بیننده قرارش می‌دهید.
الان از روی خط، شخصیت‌شناسی می‌کنند.
این واقعی ا‌ست به خصوصیات‌تان می‌رسند و می‌شناسند...
کار خطرناک برای خوشنویس؟
خیلی هست. برشمرده‌اند. حتی چه غذاهایی بخورید یا نخورید پرخوری نکنید... اِل کنید بِل کنید.
از نعمت‌های خدا؟
این که راضی‌ام. عمرم را در جهت هنر و زیبایی‌هایی که در هنر هست صرف کردم.
خوشنویس با چه چیزهایی سر و کار دارد؟
با ابزار خوشنویسی، با جمع کردن خطوط اساتید گذشته.
از عادت‌های خوشنویسان گذشته؟
علاوه بر خوشنویسی یا ساز می‌زدند یا شعر می‌گفتند.
هویت فرهنگی، هویت ایرانی و خط؟
هنر خط، زاده‌شده از این مرز و بوم است اصالتش ایرانی‌ است احتیاجی به الگوبرداری از هنر فرنگی ندارد. اینها با میراث هنری که گذشتگان گذاشته‌اند سیر می‌کنند.
شمای نقاش از کدام رنگ‌ها بیشتر خوش‌تان می‌آید؟
همه رنگ‌ها خوبند.
با کدام مانوس‌تر و رفیق‌ترید؟
همه‌شان خوبند.
اصطلاح جیغ بنفش را شنیده‌اید؟
بله. (شعر هوشنگ ایرانی)
شده بنفش سرتان جیغ ‌بکشد؟
نع!
یک‌مدتی از یک‌رنگی قهرنکرده‌اید؟
نع
رنگ‌ها از شما قهر نکرده اند؟
نع
همیشه‌آشتی و صفا؟
بله.
استاد جلیل ‌رسولی ماه ‌رمضان بود به بنده گفت اگر می‌شد با رنگ فیروزه‌ای می‌رفتم تعطیلات عیدفطر:
این رنگ‌ها جاذبه دارد یعنی احساس خوشی به آدم دست ‌می‌دهد باعث شادی و لذت می‌شود.
از سدهایی که شکستید و از سر راه برداشتید؟
افسردگی به قدری بازدارنده است که... با هنر به جنگ افسردگی رفتم.
وقتی رابطه با هنر قطع می‌شود؟
افسردگی می‌آید.
انگیزه ادامه با وجود افسردگی؟
عشق.
در زندگی‌تان چی کم است؟
تا آنجا که وسع‌مان رسیده به اندازه ظرفیتی که داشتیم پیشرفت کردیم و...
نیت‌تان؟
این بوده که آدم به هر مرحله‌ای می‌رسد بالاتر... بالاتر... بالاتر همین‌طور چشم‌اندازها می‌رود بالا.
و این افق‌های بلند تازه؟
انگیزه می‌شود برای کار انجام ‌دادن.
استاد! حالا از شما چی‌بپرسم؟
اگر بگویی برای چی تلاش می‌کنی، می‌گویم برای بهترشدن و مقبول عام شدن.
زندگی و تعریفش؟
یک‌ مسیری است که همه داریم می‌رویم انسان باید معتقد به یک چیزی باشد و ما هنرمندها به هنر معتقدیم.
به دستاوردتان که می‌نگرید؟
لذت‌بخش است.
(با آن پرهیز و ریاضت) جوانی هم کرده‌اید؟
حقیقتش جوانی به آن معنا نکرده‌ام.
از خدا چه پاداشی به خاطر تلاش هنری‌تان چشم‌ دارید؟
خدا همین‌قدر که چشم ما را به هنر باز کرد و این موهبت را نصیب ما کرد... همین بزرگ‌ترین معامله و سود را برای آدم دارد.
توشه آخرت استاد کیخسرو خروش؟
هر کسی که عاشقانه راه را طی بکند به نظر من بهشتی است و این عشق انسان را به طرف بهشت سوق می‌دهد، حالا چه مسیر هنر باشد چه عرفان و...