بلاک عصبی: درمان دیسک کمر و دردهای اسکلتی عضلانی مزمن

بلاک عصبی، یا بلاک منطقه‌ای عصبی نوعی عمل جراحی است که به کنترل یا پیشگیری از انواع مختلفی از درد مانند دیسک کمر کمک می‌کند.

بلاک عصبی روشی با استفاده از داروی بی‌حسی است - با این دارو عصب فلج شده و درد کنترل یا پیشگیری می‌شود.

بلاک عصبی را می‌توان به صورت جراحی یا غیر جراحی انجام داد. بلاک عصبی غیر جراحی شامل تزریق دارو به اطراف یک عصب یا یک رشته عصبی خاص است. این دارو مانع از رسیدن پالس‌های عصبی به سیستم عصبی مرکزی بدن شده و در نتیجه شخص احساس درد نخواهد کرد. به جای احساس درد مغز احساس بی‌حسی یا «سوزن سوزن شدن» خواهد داشت.

بلاک عصبی با جراحی شامل بریدن عمدی یا از بین بردن عصب(های) خاصی است تا مانع از ارسال پالس‌های عصبی به سیستم عصبی مرکزی بدن شود. بلاک عصبی می‌تواند از 12 تا 36 ساعت بسته به نوع درمان دوام یابد. بلاک عصبی با جراحی می‌تواند دائمی باشد. از بلاک عصبی می‌توان به عنوان تنها راه تسکین درد یا در ترکیب با سایر انواع بی‌حسی استفاده کرد.

به نقل از کلینیک فیزیوتراپی دکتر سعادتی شاید شناخته شده‌ترین نوع بلاک عصبی، تزریق اپیدورال باشد. بسیاری از زنان باردار درخواست تزریق اپیدورال در دوران بارداری دارند تا درد بارداری و زایمان تسکین یابد.

انواع بلاک عصبی

درد نواحی مختلف بدن به بلاک‌های مختلف عصبی نیاز خواهد داشت. برای مثال:

بلاک عصبی بالا تنه (شبکه بازویی)

• اینتراسکالن (شانه، ترقوه یا بازو)
• بالای ترقوه‌ای (بازو)
• پایین ترقوه‌ای (آرنج و زیر آن)

بلاک عصبی صورت

• عصب سه قلو (صورت)
• چشمی (پلک‌ها و کف سر)
• فوق چشمی (پیشانی)
• ماگزیلار (آرواره بالایی)
• شب پره‌ای - کامی (بینی و کام)

بلاک عصبی گردن و کمر

• تزریق اپیدورال در ستون فقرات گردنی (گردن)
• تزریق اپیدورال در قفسه سینه (پشت و قفسه سینه)
• تزریق اپیدورال در ناحیه کمر (کمر و باسن)

بلاک عصبی قفسه سینه و شکم

• نزدیک مهره‌ای (قفسه سینه و شکم)
• میان دنده‌ای (قفسه سینه/ دنده‌ها)
• سطح جلویی شکم (زیر شکم)

بلاک عصبی پایین تنه

• شبکه عصبی لگن (ناحیه شرمگاهی)
• شبکه عصبی کمر (جلوی پا، از جمله ران، زانو و صافن زیر زانو)
• فمورال (تمام ناحیه قدامی ران، بیشتر قسمت‌های استخوان ران و مفصل زانو و بخشی از مفصل لگن، البته بجز پشت زانوها - که غالباً برای جراحی تعویض مفصل زانو استفاده می‌شود.
• عصب سیاتیک (پشت پا، ساق پا و پا) که شامل بلاک عصبی پشت زانو می‌شود (زیر زانو)

بسیاری از بیماریهای ستون فقرات نیاز به عمل جراحی ندارند اما در مواردی که به جراحی نیاز است باید از سیستم‌های ایمپلنت استفاده کننده از دستگاه‌های تخصصی طراحی شده برای ستون فقرات استفاده شود. این پروتزها برای اصلاح بدشکلی های ستون فقرات و تقویت آن استفاده می شود. این پروتزها در مرکز تخصصی پروتز ظفر تولید می شود.

بلاک عصبی را می‌توان از نظر نحوه تزریق یا جراحی یا غیر جراحی بودن آن نیز دسته‌ببندی کرد:

بلاک عصبی غیر جراحی

• تزریق اپیدورال: مایعی خارج از طناب نخاعی تزریق می‌شود تا شکم و پایین تنه بی‌حس شود. تزریق اپیدورال معمولاً شناخته شده‌ترین بلاک عصبی است و معمولاً در حین زایمان استفاده می‌شود.
• بی‌حسی ستون فقرات: داروی بی‌حسی به مایع اطراف طناب نخاعی تزریق می‌شود.
• محیطی: دارو مستقیماً به عصب دردناک تزریق می‌شود.

بلاک عصبی جراحی

• بلاک اعصاب سمپاتیک: این روش باعث قطع احساس درد در سیستم اعصاب سمپاتیک یک ناحیه خاص می‌شود. از این روش می‌توان برای درمان تعریق بیش از حد در مناطق خاصی از بدن استفاده کرد.
• عصب‌بری: یک عصب محیطی آسیب دیده از طریق جراحی برداشته می‌شود؛ از این روش تنها در موارد نادر دردهای مزمن استفاده می‌شود، در مواقعی که سایر درمان‌ها موفقیت‌آمیز نبوده، برای مثال در سندروم درد منطقه‌ای پیچیده.
• ریشه‌بری: ریشه عصبی که از ستون فقرات جدا می‌شود با جراحی برداشته می‌شود. از این روش می‌توان برای عارضه‌های عصبی - عضلانی همچون فلج اسپاستیک دو اندام یا فلج اسپاستیک مغزی.

چه زمانی از بلاک عصبی استفاده می‌شود؟

عمدتاً از بلاک عصبی برای پیشگیری یا کنترل درد استفاده می‌شود. بلاک عصبی تأثیر بیشتری نسبت به داروهای تزریق ویدری (IV) دارد. شاید پزشک از بلاک عصبی برای کنترل انواع مختلف درد استفاده کند از جمله:

• درد ناشی از درد زایمان و زایمان
• درد پیش، حین و پس از جراحی برای مثال تعویض مفصل زانو
• درد مرتبط با سرطان
• درد التهاب مفاصل
• درد کمر یا سیاتیک
• میگرن
• سندروم درد منطقه‌ای پیچیده
• درد گردن ناشی از دیسک بین‌مهره‌ای
• درد فانتوم پس از قطع عضو
• درد طول کشنده ناشی از عفونت زونا
• درد ناشی از اسپاسم در عروق خونی
• تعریق بیش از اندازه (هیپرهیدروز)
• سندروم ریموند

سایر مزایای بلاک عصبی

از بلاک عصبی می‌توان به عنوان یک ابزار تشخیصی برای یافتن منشأ درد استفاده کرد. پزشک با مشاهده نحوه تأثیر بلاک عصبی بر درد می‌تواند دلیل درد و نحوه درمان آن را مشخص کند.

آماده شدن برای جراحی بلاک عصبی

هیچ آمادگی خاصی برای بلاک عصبی نیاز نیست. می‌توانید پیش از انجام جراحی غذا بخورید. 24 ساعت پیش از جراحی بلاک عصبی از هیچ نوع داروی ضد التهابی، مثل ایبوپروفن (آدویل) یا ناپروکسن استفاده نکنید. اگر از رقیق کننده‌های خون از قبیل آسپرین، هپارین یاوارفارین مصرف می‌کنید، پیش از تعیین وقت جراحی بلاک عصبی پزشک را در جریان بگذارید.

اگر می‌خواهید بلاک عصبی را بصورت جراحی انجام دهید شاید پزشک چند توصیه و دستورالعمل خاص را به شما بدهد تا پیش از جراحی انجام دهید، مخصوصاً اگر قرار باشد از چندین نوع بی‌حسی استفاده شود. این توصیه‌ها می‌تواند شامل ناشتا بودن برای 6 الی 12 ساعت پیش از جراحی باشد. حتماً این توصیه‌ها را پیش از روز جراحی با پزشک خود بررسی کنید. سعی کنید کسی را در روز جراحی بعنوان همراه داشته باشید تا بتوانید به منزل بازگردید. کسانی که بلاک عصبی انجام داده‌اند نباید رانندگی کنند.

فرآیند جراحی بلاک عصبی

عموماً فرآیند بلاک عصبی شامل اقدامات زیر است:

1. پوست اطراف ناحیه تزریق نظافت می‌شود.
2. از یک بی‌حسی موضعی برای بی‌حس کردن محل تزریق استفاده می‌شود.
3. بعد از اثر کردن داروی بی‌حسی، پزشک یک سوزن را با کمک دستگاه فراصوت، فلوروسکوپ، سی تی اسکن یا یک شبیه‌ساز سوزن را هدایت کرده و دارو را در ناحیه مورد نظر تزریق می‌کند.
4. پس از قرار گرفتن صحیح سوزن، پزشک داروی بی‌حسی را تزریق خواهد کرد.
5. سپس به اتاق ریکاوری منتقل می‌شوید تا برای بروز حساسیت تحت نظر قرار بگیرید.
6. اگر بلاک عصبی به منظور تشخیص بیماری صورت گرفته باشد، پزشک درباره کاهش درد سوالاتی از شما خواهد پرسید.

تمام فرآیند کمتر از 30 دقیقه طول می‌کشد.

مزایای بلاک عصبی

از بلاک عصبی می‌توان برای کنترل دردهای مزمن و طولانی مدت، دردهای جراحی، دردهای حاد شدید یا دردهای کوتاه مدت استفاده کرد. بلاک عصبی با تسکین آنی درد را از بین می‌برد. از این روش می‌توان برای تسکین بلند مدت درد نیز استفاده کرد، زیرا برخی از تزریقات حساسیت به اعصاب را کاهش داده و آنها فرصت بهبودی می‌یابند.

بلاک عصبی می‌تواند به افرادی که درد مزمن دارند کمک کند تا در زندگی روزمره خود عملکرد بهتری داشته باشند، به آنها اجازه می‌دهد تا به سر کار رفته، ورزش کنند و وظایف روزمره خود را انجام دهند.

بلاک عصبی موقتی معمولاً درمان کوتاه مدت است. درد بعد از فروکش کردن اثر دارو دوباره احساس خواهد شد. برخی افراد باید چندین بار تزریق را انجام دهند یا درمان‌های بلند مدت بلاک عصبی را انجام دهند تا التهاب و درد کنترل شود.

عوارض جانبی و خطرات بلاک عصبی

بلاک عصبی بسیار بی‌خطر است ولی همچون هر فرآیند پزشکی دیگری، خطراتی را به همراه دارد. به طور کلی، بلاک عصبی عوارض جانبی کمتری نسبت به سایر روش‌های تسکین درد دارد.

خطرات و عوارض جانبی بلاک عصبی عبارتند از:

• عفونت
• کبودی:
• حساس شدن ناحیه تزریق
• بلاک شدن عصب اشتباه
• سندروم هورنر، که باعث افتادگی پلک و کاهش اندازه مردمک چشم می‌شود، این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که عصب بین مغز و چشم آسیب ببیند (معمولاً به خودی خود درمان می‌شود)
• آسیب به اعصاب (به شدت نادر و معمولاً موقتی است)

سوالات متداول

نتایج بلاک عصبی چه مدت دوام دارد؟

بلاک عصبی معمولاً می‌تواند از 8 تا 36 ساعت بسته به نوع درمان دوام یابد. احساس و حرکت در آن بخش از بدن به تدریج بازخواهد گشت. در برخی موارد، پزشک می‌تواند از یک کاتتر عصبی استفاده کند تا در طول 2 الی 3 روز بعد از جراحی نیز به صورت مدوام داروی بی‌حسی به عصب برسد. یک لوله کوچک زیر پوست و نزدیک عصب قرار داده می‌شود. این لوله به یک پمپ تزریقی متصل است که این پمپ داروی بی‌حسی را بصورت مدوام در طول یک زمان مشخصی به عصب می‌رساند.

در موارد بلاک عصبی دائمی، بافت عصب یا از طریق بریدن عصبی، برداشتن یا آسیب رساندن به آن کاملاً نابود می‌شود، یا با جریان‌های ضعیف الکتریکی، سرد کردن با الکل، فنول یا مایعات برودتی آسیب می‌بیند. هرچند همه فرآیندهای آسیب دائمی به عصب در نهایت دائمی نیستند. این روش‌ها ممکن است چند ماه طول بکشند زیرا اعصاب قادرند دوباره رشد کرده و خود را بهبود بخشند. هنگامی که عصب دوباره رشد می‌کند، شاید درد نیز دوباره بازگردد و نیز شاید درد بازنگردد.

آیا بلاک عصبی بی‌خطر است؟

همچون بیهوشی عمومی، بلاک عصبی نیز شامل عوارض جانبی و خطراتی است. اکثر عوارض جانبی شایع آن عبارتست از بی‌حسی ناخوشایند و ضعف عضلات، در هنگام قرار دادن کاتتر ممکن است اندکی نشت مایعات اطراف کاتتر رخ دهد و این کاملاً طبیعی است. همچنین طبیعی است اگر علیرغم بلاک عصبی، پس از جراحی اندکی درد داشته باشید. با از بین رفتن اثرات بلاک عصبی، درد معمولاً افزایش می‌یابد و باید با مصرف داروی مسکّن خوراکی درد را کنترل کرد. عوارض جدی در این روش بسیار نادر است (کمتر از 0.1 درصد) و عبارتست از کبودی وسیع یا عفونت در ناحیه بلاک عصبی و علائم پایدار عصبی. این موارد معمولاً موقتی هستند.

آیا بلاک عصبی دردناک است؟

انجام بلاک عصبی با اندکی ناراحتی همراه است. اکثر بیماران گزارش کرده‌اند که این درد کمتر از درد تزریق وریدی کاتتر است. البته برای همه بیماران داروی آرام بخش استفاده می‌شود تا بتوانند پیش از انجام بلاک عصبی در آرامش قرار گرفته و پوست نیز بی‌حس می‌شود.

آیا در حین انجام بلاک عصبی من بهوش خواهم بود؟

بعد از بلاک عصبی، بخشی از بدن که این درمان روی آن صورت گرفته بی‌حس خواهد بود. خیلی از مواقع این انتخاب شماست که می‌خواهید بهوش باشید یا بیهوش. البته هیچوقت نمی‌توانید محل جراحی را ببینید، زیرا یک پرده استریل بزرگ همیشه بین شما و جراح حائل خواهد لود. اکثر بیماران ترجیح می‌دهند در حین جراحی بیهوش باشند، در این مواقع از داروی آرام بخش قوی یا داروی بیهوشی عمومی استفاده خواهد شد.

بلاک عصبی چگونه انجام می‌شود؟

بلاک عصبی غالباً با هدایت دستگاه فراصوت انجام می‌شود که یک روش مدرن است. این تکنیک به ما اجازه خواهد داد تا جهت سوزن و تزریق بی‌حسی موضعی را بصورت «زنده» ببینیم.