نبض گردشگری سلامت را بگیرید

این روزها بیمارستان‌ها و مراکز درمانی شهرهای بزرگ ایران، پر از بیماران عرب، ترک و آذری است؛ افرادی که بیشتر آنها سرشان را باند پیچیده‌اند، عینک به چشم زده‌اند و حتی بچه به بغل شده‌اند. کسانی که دلار خرج می‌کنند و از دانش پزشکی ایرانی و تجهیزات ایرانی استفاده می‌کنند. درآمد حاصل از گردشگری سلامت در سال 2018، در اروپا، حدود 12 میلیارد یورو بوده است. با پتانسیل‌هایی که در کشورمان وجود دارد، ایران هم می‌تواند به راحتی از این سفره سهم خود را بردارد.
دلالان غده چرکین گردشگری سلامت
خدیجه روان‌راز، مدیرعامل یکی از شرکت‌های گردشگری در شهر مشهد است. او مشکل بزرگ گردشگری سلامت را وجود دلالانی که در این صنعت کار می‌کنند، می‌داندو از دلالان به عنوان غده چرکین نام می‌برد .او به ما می‌گوید:‌ «مشکل بزرگ ما در گردشگری سلامت، وجود دلالان در این عرصه است.» روان‌راز توضیح می‌دهد که تا چند وقت پیش، ایران در گردشگری سلامت، بازار کشورهای آسیای میانه را داشت و حالا اما این بازار به بیمارانی که از کشور عراق وارد ایران می‌شوند، خلاصه شده است. او به پزشکانی اشاره می‌کند که دلالان را استخدام می‌کنند تا بیماران کشور عراق را برای مداوا به مطب آنها ببرند. ضربه به نظام سلامت کشور و خدشه وارد کردن به آن هم از همین نقطه شروع می‌شود. بدون این که بیمار خارجی که وارد ایران شده است، در سیستم نظام سلامت به عنوان بیمار خارجی ثبت شود، از طرف پزشک به بیمارستان معرفی می‌شود و در همین جریان، بسیاری از پزشکان سودجو تا دو سه برابر از هزینه‌ای را که جزو تعرفه است، از بیمار خارجی دریافت می‌کنند. روان‌راز حتی از بیماری می‌گوید که به اسم درمان نازایی، برای او عمل جراحی لاپاراسکوپی (نوعی جراحی که برای تشخیص بیماری‌های شکمی، به جای برش‌های بزرگ در شکم، با برش‌های کوچک انجام می‌شود.) انجام دادند، در صورتی که این خانم فقط نابارور بود. مدیرعامل شرکت گردشگری در مشهد، معتقد است که این اتفاقات ریز و درشت، بی‌اعتمادی را در صنعت گردشگری سلامت ایجاد می‌کند.
سنگ اندازی های مدیریتی
محمداشرف سرگل‌زائی، مسؤول فنی و مدیرعامل یکی دیگر از شرکت‌های فعال در گردشگری سلامت است که مجوز رسمی خود را از دانشگاه علوم پزشکی گرفته. او یکی از مهم‌ترین مشکلاتی را که در زمینه گردشگری سلامت و در ایران وجود دارد، مشکلات اداری پیش پای شرکت‌ها می‌داند. هرچند که با تفاهم‌نامه‌ای که در به تازگی بین وزارت بهداشت و سازمان گردشگری امضا شده، این مساله قرار است حل شود. اما سرگل‌زائی معتقد است که مسؤولان سلامت، فرهنگ گردشگری اقتصادی را نمی‌دانند و در مقابل این راه، سنگ‌اندازی‌های زیادی را انجام می‌دهند. او توضیح می‌دهد که بدسلیقگی‌ها و بی‌اطلاعی مسؤولان باعث شده است که بسیاری از مشکلاتی که ساده و قابل‌حل است، ‌ به مشکل بخورد. او مثال می‌زند: «برای داشتن یک امضا ما گاهی باید‌ سه تا شش ماه صبر کنیم.» در صورتی که جنس کار شرکت‌هایی که در زمینه گردشگری سلامت فعالیت می‌کنند، نه تولیدی که خدماتی است و اگر دیر بجنبند، کیفیت خدماتشان زیر سوال می‌رود. این اما همه مشکلات گردشگری سلامت ایران نیست. در بسیاری از شهرها، هنوز بحث هتلینگ و رفت‌وآمد وجود دارد. از نظر سرگل‌زائی، بسیاری از کادر درمانی که در بیمارستان‌ها و کلینیک‌های تخصصی ارائه خدمات می‌کنند، هنوز نمی‌دانند که باید با توریسم سلامت چگونه برخورد کنند. فرهنگ مواجهه با توریسم سلامت هنوز برای کادر درمان تعریف نشده است.
دلالان رفتنی هستند!
سعید هاشم‌زاده، رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی تفاهم‌نامه‌ای که بین وزارت بهداشت و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری امضا شده ‌ را کمکی بزرگ به فعالیت شرکت‌هایی که در حوزه سلامت کار می‌کنند، می‌داند. او با اشاره به وجود دلالان در گردشگری سلامت، تعریف زنجیره تأمین را یکی از راه‌های حل مشکلات عنوان می‌کند. زنجیره‌ای که از ورود بیمار به کشور شروع می‌شود، با بحث ویزا‌، حمل‌ونقل و دریافت اطلاعات مراکز درمانی ادامه پیدا می‌کند. به گفته او، این زنجیره با ارائه خدمت در بیمارستان مورد تأیید به اوج می‌رسد و با پیگیری پس از درمان و اقدامات پس از آن کامل می‌شود. هاشم‌زاده می‌گوید:‌ «جای شرکت‌های توانمندی که به صورت تخصصی خدمات سلامت را تبلیغ کنند خالی است.» و به خاطر نبود این بخش، افرادی به نام واسطه یا همان دلالان ‌ آفت کار شده‌اند و صنعت گردشگری سلامت را به سمت دیگری می‌کشاند. او معتقد است که با بازطراحی نقش شرکت‌های سلامت می‌توان این مشکل را حل کرد. او به نقش دلالان در این صنعت هم اشاره می‌کند و می‌گوید:‌ «دلالان خود یک علت نیستند، بلکه معلول‌اند.» و از نظر او این علت یا معلول که به دلالان فرصت فعالیت داده ‌ حذف‌شدنی است. رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی می‌گوید با رفع مشکلاتی که در زمینه بروکراسی اداری وجود دارد، می‌شود بسیاری این مسائل را حل کرد.
برکات طبیعی درمان
کشور ایران چهار فصل است و فرصت برای ارائه خدمات سلامت در آن بسیار است؛ خدماتی که می‌تواند به شکل غیرمستقیم هم در روند درمان موثر باشد مانند چشمه‌های گل‌افشان، دریاچه نمک، دریاچه لجن و چشمه‌های آب گرم و آب سرد.
ایران ‌ در شمال،‌ جنوب و ‌ شرق و غرب ‌ از برکات طبیعی بهره‌مند است. اتفاقی که می‌تواند تبدیل به یک برگ برنده برای کشور شود. همین برکات طبیعی می‌توانند برای یک استان محروم مانند سیستان و بلوچستان، گلستان و اردبیل تبدیل به فرصت مناسبی برای جذب سرمایه‌گذاری، کارآفرینی و ارزآوری شود. پتانسیل‌های بالقوه طبیعی ایرانی اما رها شده‌اند و تقریبا به آنها توجه نمی‌شود. رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، البته توضیح می‌دهد که وزارت بهداشت در حال شناسایی قابلیت‌ها و پتانسیل‌هاست تا برنامه‌ریزی‌های مناسب انجام شود. او البته می‌گوید: «برای ورود به گردشگری سلامت استانی، نیاز به ارائه زنجیره‌ای از خدمات است. باید آن منطقه‌ای که گردشگری سلامت در آن ورود پیدا می‌کند، فرودگاه بین‌المللی داشته باشد. اگر فرودگاه بین‌المللی ندارد، نزدیک‌ترین مکان به آن منطقه کجاست؟ و شرایط حمل‌ونقل چقدر در آن شهر مهیاست؟»علاوه بر این باید زیرساخت‌های لازم برای امنیت مسافران و هتلینگ مهیا شود. برای ایجاد این زیرساخت‌ها باید برنامه‌ریزی کرد تا یک مسافر بتواند از نزدیکترین چشمه آب گرم منطقه استفاده کند. هاشم‌زاده می‌گوید برای این کار، وزارت بهداشت، راهکارهایی را هم اندیشیده است. او مثال می‌زند:‌ «خرداد امسال کنگره گردشگری سلامت، در اردبیل که چند چشمه گرم و سرد دارد، برگزار می‌شود.» شهر اردبیل، فرودگاه بین‌المللی دارد و از هتلینگ
قابل قبولی هم برخوردار است.
اینها همه در حالی است که با وجود ظرفیت قابل قبول، زیرساختی و طبیعی که در اردبیل وجود دارد، این شهر، سهمی در گردشگری سلامت ندارد. کشور همیشه با معضل تحریم مواجه بوده است. در چند سال اخیر با افزایش تحریم‌ها در داروها و رشد بی‌سابقه نرخ ارز، جامعه پزشکی با معضلات جدی نه در تخصص که در تجهیزات و دارو مواجهه شده است. سوال اینجاست، حال که بسیاری از بیماران ایرانی خود برای پیدا کردن برخی داروهای خاص، در کوچه پس کوچه‌ها به دنبال دارو هستند، آیا فعالیت در زمینه توریسم درمانی کار عاقلانه‌ای است؟ از نظر رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی، مشکلی در این باره وجود ندارد. او معتقد است هر دو بخش خصوصی و دولتی برای چرخاندن چرخ گردشگری سلامت تلاش می‌کنند. به اضافه همه اینها اغلب بیمارانی که برای مداوا به ایران وارد می‌شوند، طیف خاصی را شامل می‌شوند. جراحی زیبایی، جراحی چشم و درمان ناباروری بیشترین تقاضا را برای درمان دارد.

رشد 1/5 درصدی

رئیس اداره گردشگری سلامت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی معتقد است که گردشگری سلامت در سال 97، نسبت به سال 96، با رشد 5/1 برابری مواجه بوده است. در سال 97 حدود 71 هزار نفر از اتباع خارجی در مراکز بیمارستانی و مراکز درمانی بستری شده‌اند. از این تعداد، بیشترین ورود توریسم درمانی از کشورهای عراق، آذربایجان، کویت، پاکستان، افغانستان و عمان است. 90 درصد از این توریست‌ها برای درمان به شهرهای تهران، قم، مشهد، اهواز و شیراز مراجعه می‌کنند. در سال 96 اما حدود 56 هزار توریست برای مداوا وارد کشور شدند. او با اشاره به این تعداد ورود به ایران می‌گوید:‌ «در سال 96 گردشگران سلامت خارجی حدود یک میلیارد و 200 میلیون دلار ارز‌آوری داشته‌اند.»

لیلا شوقی
جامعه