همه چیز درباره طراحی سؤالات برنده باش

هم‌سطح بودن سوالات
هاشم رضایت، یکی از تهیه‌کنندگان مسابقه برنده باش درباره این‌که سوالات برنامه بر چه اساسی طراحی می‌شود و آیا شما به عنوان تهیه‌کننده در طراحی سوالات دخل و تصرف دارید؟ به جام‌جم گفت: گروهی از طرف شبکه سه سیما مسؤولیت طراحی سوالات را به عهده دارند و تهیه‌کننده‌ها فقط در خصوص موضوعات سوال‌ها پیشنهاد می‌دهند، ولی هیچ دخل و تصرفی نداریم.
به گفته این تهیه‌کننده، بالا بردن اطلاعات عمومی مردم، اولین هدف این برنامه است. البته شاید با توجه به مناسبت پیش‌آمده دوستان یک یا دو سوال طرح کنند. وقتی بینندگان مسابقه برنده باش را تماشا می‌کنند، ممکن است این سوال برایشان پیش بیاید که چرا سوالات ابتدایی این برنامه برای برخی شرکت‌کنندگان ساده و برای بعضی دیگر سخت و دشوار است و همین باعث می‌شود که خیلی زود از برنامه حذف شوند.
اما تهیه‌کننده مسابقه برنده‌باش اعتقاد دارد: سوال‌ها همه تقریبا در یک سطح هستند و اگر به نظر شما بعضی‌ها آسان‌تر بوده، برای این است که شما جواب آن سوال‌ها را می‌دانید و آنهایی که نمی‌دانید سخت به نظر شما می‌رسند.

رقابت سخت و هیجان‌انگیز 120 شرکت‌کننده
شاید آمار و ارقام این مسابقه برایتان جالب باشد. به گفته رضایت، تا به امروز حدود 120‌شرکت‌کننده در مسابقه برنده‌باش شرکت کردند و این برنامه قرار است تا هر زمان که مردم می‌خواهند ادامه داشته باشد.
با وجود آن‌که برای نحوه ورود به‌برنامه اپلیکیشنی طراحی شده و باید شرکت‌کنندگان سوالات را پاسخ بدهند، اما گاهی شاهد هستیم شرکت‌کنندگانی که راهی برنامه می‌شوند در اطلاعات عمومی ابتدایی هم ضعیف هستند.
رضایت دراین‌باره گفت: همه شرکت‌کننده‌ها از طریق اپلیکیشن وارد می‌شوند و این‌که می‌گویید ضعیف هستند، این نظر شماست. باید در نظر داشته باشیم حتی با اطلاعات کامل در جو استودیو با آن استرس بالا باز هم می‌توان ساده‌ترین سوال‌ها را با اطمینان جواب داد؟ باید امتحان کنید!
محمدرضا گلزار که با برنده‌باش اولین تجربه اجرای تلویزیونی‌اش را کسب می‌کند، معمولا به شرکت‌کنندگانی که اطلاعات کمتر دارند بیشتر کمک می‌کند تا کسانی که اطلاعات بیشتری دارند. تهیه‌کننده برنده‌باش در این باره توضیح داد: کلا آقای گلزار دوست دارند به همه شرکت‌کننده‌ها تا اندازه‌ای که می‌توانند کمک کنند و کمک او برای همه شرکت‌کننده‌ها یکسان بوده است.
البته مسابقه برنده‌باش به مناسبت‌ها هم توجه ویژه‌ای دارد. به عنوان نمونه در این هفته مرحوم زرویی نصرآباد هم جزو سوالات بود.
رضایت در این باره توضیح داد: در بعضی موارد همکاران وقتی سوالات را طراحی می‌کنند، نگاهی هم به مناسبت‌ها دارند و سوالاتی مرتبط با مناسبت‌ها طراحی شده و از شرکت‌کنندگان پرسیده می‌شود.

رازهای «برنده‌باش»!

از مسؤول تیم طراحی سوالات مسابقه برنده‌باش در مورد چگونگی طراحی سوالات این مسابقه و ابهامات احتمالی در مورد آن پرسیدیم. صحبت‌های آقای الف که به اقتضای محرمانه بودن سوالات نامش هم نباید فاش شود را در ادامه می‌خوانید:
1. مهم‌ترین چالش در طراحی سوالات چنین مسابقه‌ای همین تعیین سطح سختی و آسانی سوالات است. ببینید بدون تعارف سطح مطالعه و اطلاعات عمومی در جامعه امروز ایران خیلی بالا نیست. از سوی دیگر مدل گزینش شرکت‌کنندگان مسابقه نه گزینش حضوری بلکه شرکت در اپلیکیشنی است که تعداد سوالات خریداری شده در آن نقشی تعیین‌کننده دارد.
بنابراین سطح سوالات اگر خیلی سخت باشد طبعا همه شرکت‌کنندگان مسابقه سوالات اول حذف خداهند شد و دیگر مسابقه اساسا شکل نخواهد گرفت و جذابیتی نخواهد داشت. اگر خیلی هم آسان باشد مخاطب که طبعا خارج از جو برنامه سوال برایش آسان‌تر هم به نظر می‌آید معترض برنامه خواهد شد. ما سطح‌بندی و چینش‌های مختلفی را تست کردیم و در حال حاضر به نظر به یک نقطه متعادل بین حفظ جذابیت برای مخاطب و امکان پاسخگویی شرکت‌کننده رسیده‌ایم
2. منابع طراحی سوال هم عموما کتاب‌های دایره‌المعارف عمومی و تخصصی موضوعی است. گرچه امروز دیگر منبع اصلی هر اطلاعاتی اینترنت است، اما چون اطلاعات غلط نیز در نت فراوان وجود دارد، پاسخ هر سوال یا با منابع مکتوب چک می‌شود یا باید در منابع مختلف اینترنتی گفته شده باد و متواتر باشد.
3. سختی و آسانی سوالات یک امر نسبی است. مثلا شاید سوالی درباره یک اتفاق مهم فوتبالی در نگاه مخاطب عام آسان باشد، اما وقتی آن سوال را از یک شرکت‌کننده خانم بپرسید به احتمال فراوان برایش سوالی سخت به حساب بیاید.
ما تمام دقتمان در این است که سوالات تماما در حیطه اطلاعات عمومی باشد، یعنی امکان پاسخگویی آن توسط یک آدم با نرخ متوسط مطالعه آزاد عمومی وجود داشته باشد و اتفاقا همین رعایت تخصصی نشدن سوالات با توجه به تعداد بالای شرکت‌کننده و قسمت‌های برنامه یکی از سختی‌های طراحی سوالات است.
درباره چینش سوالات چند نکته وجود دارد؛ اول آن‌که در چینش سوالات حتما این‌که سوالاتی از یک حوزه چندبار تکرار نشوند حتما رعایت می‌شود. یعنی مثلا امکان ندارد دو سوال سینمایی پشت سر هم برای یک نفر خوانده شود. همچنین سعی می‌شود سوالات هر نفر حوزه‌های مختلف را پوشش دهد. از تاریخ تا هوش تا ادبیات تا سیاست تا جغرافی و گردشگری و ورزش و.... همین رعایت روند اسانی به سختی سوالات و عدم تکراری بودن حوزه‌ها چینش سوالات را بسیار سخت می‌کند.
نکته دیگر درباره سوالاتی است که ظاهرا اطلاعات مفیدی را منتقل نمی‌کنند. مثلا این‌که رنگ خون کدام حیوان آبی است. یا کدام حیوان ایستاده می‌خوابد. دوستان سختگیر به این سوالات انتقادات فراوانی دارند. ولی باید به این دقت کنید که در کاری با این سطح مخاطب، اولا باید به فکر اندکی جذابیت زرد برای حفظ مخاطب عام هم بود و هم این‌که عملا چینش این تعداد سوال طوری که همه آنها اطلاعات عمیق و مهمی را منتقل کند عملا امکان ندارد.
4. در چنین برنامه‌ای خروجی سوالات طبعا نمی‌تواند نظر یک شخص باشد. طراحی سوالات حاصل زحمت تیمی است که یک سرپرست دارد، اما همین خروجی حتما باید از فیلتر نظر تهیه‌کننده برنامه و مجری و شبکه بگذرد؛ یعنی اساسا مجری را - در هر سطحی- نمی‌توانید یک خواننده صرف سوال تصور کنید. این مساله وقتی مجری یک سلبریتی مهم هم باشد طبعا جدی‌تر خواهد شد و حتما نظرات و ایده‌های او هم تاثیری جدی در کار خواهد داشت. جز این طبعا شبکه نظارت و توصیه‌های جدی در مورد چنین برنامه‌ای دارد و تهیه‌کننده کار هم حتما ایده‌هایی خواهد داشت. پس وظیفه کسی مثل من به عنوان مسؤول محتوایی برنامه و سرپرست طراحی سوال رسیدن به یک تعادل بین حفظ شأنیت و جدیت سوالات، جذابیت مخاطب عام و رعایت نظرات این آدم‌های دخیل در ماجراست تا همگی از خروجی نهایی رضایتی نسبی داشته باشند.
5. اساسا نمی‌شود با چند شب مطالعه مقطعی موفقیتی را به دست آورد اگر اهل مطالعه آزاد نباشید. چون حتما هر سری از سوالات حوزه‌های مختلف را شامل می‌شود. حتما از تاریخ ایران، تاریخ بین‌الملل گردشگری ایران ادبیات ایران و جهان هوش، ورزش، سینما و... در سوالات هر نفر هست.
6. با وجود انتقاداتی که برخی نسبت به سطح سوالات یا موضوعات آن دارند. اقبال بالای مخاطب به برنده باش در همین ابتدای برنامه نشان می‌دهد بجز پارامترهای فنی و جذابیت مجری، سوالات هم در مقایسه با مسابقات مشابه بیشتر توانسته است مخاطب را پای برنامه بنشاند. جز این حتما در بررسی دقیق و جزیی سوالات و مقایسه با تمام مسابقات محتوا محور دیگر تلویزیون خواهید دید که از موضوعات استراتژیک و مطلوب بیشترین موضوعات در همین مسابقه طرح شده‌اند. چه در چهره‌های مطرح شده در برنامه چه موضوعات تاریخی مطرح شده چه در بیان دستاوردهای ایران چه در بیان موصوعات دینی و دفاع مقدس و امثالهم که تعداد قابل توجهی از سوالات را شامل می‌شوند.

فاطمه عودباشی

رسانه