پیام عفو گسترده زندانیان

بخششی بزرگ در انتظار زندانیان است؛ این را دو هفته پیش رئیس قوه قضاییه به عنوان خبری خوش به مناسبت 22 بهمن در نشست ر‌‌ؤسای کل دادگستری‌های سراسر کشور بیان کرد. آیت‌ا... آملی لاریجانی در آن نشست از موافقت رهبر معظم انقلاب با عفوی گسترده‌تر از سال‌های قبل در آستانه چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب خبر داد و گفت: باید این باور در همه ما نهادینه شود که افزایش زندانی به نفع کشور نیست. البته آن استثناهایی که برای عفوهای قبلی اعمال می‌شود ‌در عفوهای جدید نیز در نظر گرفته می‌شود، اما تلاش ما این است با انجام بررسی های دقیق، تعداد بیشتری مشمول شرایط این عفو شوند.
چند روز بعد نیز دادستان تهران در نشستی دیگر، جزئیات بیشتری را از این خبر در اختیار خبرنگاران گذاشت و عنوان کرد: هر سال به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی عفوهای مناسبتی اعلام می‌شود، اما امسال به دلیل چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب، رئیس قوه قضاییه پیشنهاد عفو گسترده‌تری را داده است و استثنائات کمتری برای عفو خواهیم داشت.
وی البته این توضیح را هم داد که این عفو شامل کسانی که به دلیل اخلال در نظام اقتصادی، فساد و اقدامات امنیتی و تروریستی دوران محکومیت خود را طی می‌کنند، نمی‌شود، اما درباره کسانی که به دلیل ارتکاب به جرایم خرد در زندان هستند یا افرادی که برای اولین بار یا دومین بار مرتکب جرم شده‌اند، صدق خواهد کرد.
اعلام استثنائات این عفو گسترده از سوی عباس جعفری دولت‌آبادی نشان می‌دهد دستگاه قضا برای کاهش جمعیت زندان‌ها به دنبال آن است که تا حد امکان از ادامه مجازات کسانی که جرایم سبکی را مرتکب شده‌اند، چشم‌پوشی کند. این در حالی است که در ماه‌های اخیر به ویژه بعد از تشکیل دادگاه‌های ویژه اقتصادی، شاهد برخورد قوه قضاییه با مفسدان دانه‌درشت اقتصادی هستیم.
عزم جدی برای برخورد
با دانه درشت‌ها
محمدعلی پورمختار، عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس نیز در گفت‌وگو با جام‌جم، عزم دستگاه قضا برای برخورد با مفاسد کلان را به عنوان مهم‌ترین علت اقدامات اخیر این نهاد بیان می‌کند. او معتقد است جرایمی مانند اختلاس، ارتشاء و اخلال در نظام اقتصادی، نوعی تجاوز به حقوق عامه محسوب می‌شود و برخورد با مرتکبان آنها، در راستای حفاظت از حقوق همه شهروندان، سبب جلب اعتماد بیشتر مردم به نظام و رضایتمندی آنها خواهد شد.
موج شادی در 50 هزار خانواده
عفو عمومی زندانیان سال‌هاست در مناسبت‌های ملی و مذهبی مختلف با پیشنهاد رئیس قوه قضاییه و با موافقت رهبر معظم انقلاب صورت می‌‌گیرد. اما آنچه عفو عمومی به مناسبت 22 بهمن امسال را با سال‌های قبل متفاوت می‌کند، آمار بسیار گسترده‌تر آن نسبت به سال‌های گذشته است.
دیروز آیت‌ا... آملی لاریجانی در جلسه عالی مسئولان قضایی اعلام کرد قرار است امسال به مناسبت چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، به ۵۰ هزار زندانی، عفو داده شود، اما با بررسی آمار سال‌های گذشته می‌توان فهمید در سال‌های قبل عموما بین که 500 تا 1300 نفر به مناسبت سالگرد پیروزی انقلاب، از سوی رهبر معظم انقلاب مورد عفو قرار گرفته‌اند. به این ترتیب می توان گفت امسال تا حدود یکصد برابر سال‌های گذشته زندانیان مشمول عفو می‌شوند.
عضو کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس این افزایش بی‌سابقه در تعداد عفوشدگان امسال را به عنوان اقدام قابل قدردانی قوه قضاییه در 40سالگی انقلاب اسلامی توصیف می‌کنند و می‌گوید: این کار باعث افزایش نشاط خانواده‌های محکومان آزادشده و بیشتر شدن اعتماد آنها به نظام می‌شود و می‌تواند با بازگرداندن بخش قابل توجهی از زندانیان به آغوش خانواده‌هایشان، آثار مثبتی را در اجتماع در پی داشته باشد.
او البته به استثنائات این عفو عمومی هم اشاره می‌کند و می‌افزاید: همواره در عفوهای عمومی مناسبتی، جرایمی به عنوان استثناء در نظر گرفته می‌شود که نمی‌توان مرتکبان آنها را مشمول عفو کرد؛ مثلا هیچ‌گاه افرادی که در ارتباط با مواد مخدر، سرقت‌های مسلحانه و سازمان‌یافته، مفاسد اقتصادی و جرایم امنیتی زندانی شده‌اند، شامل بخشودگی نخواهند شد.
بلوغ یک انقلاب
چند برابر شدن آمار زندانیانی که در عفو عمومی به مناسبت 22 بهمن، طعم آزادی را خواهند چشید، از سویی حاکی از تلاش قوه قضاییه برای کاهش جمعیت زندان‌هاست و از سویی دیگر، حرکت این قوه در مسیر خواست عمومی مردم و تأمین رضایت آنها را در آستانه چهل‌ سالگی انقلاب نشان می‌دهد.
این موضوعی است که علی‌اکبر گرجی، معاون ارتباطات و پیگیری اجرای قانون اساسی معاونت حقوقی رئیس‌جمهوری نیز در گفت‌وگو با ایرنا، آن را مطرح کرد. او گستردگی عفو عمومی امسال را نشانه‌ای از بلوغ سیاسی انقلاب دانست و گفت: نخستین معنای چهل سالگی یک نظام سیاسی، رسیدن به بلوغ است و اقداماتی مانند عفو عمومی در این شرایط، زمینه افزایش مشروعیت و کارآمدی نظام ما را فراهم می‌کند.
گرجی همچنین عفو در نظام‌های سیاسی و حقوقی را از منظر مصلحت و منفعت عمومی نیز ارزیابی کرد و افزود: نظام حکمرانی گاهی با بررسی‌هایی در چارچوب مصالح عمومی و منافع ملی، با هوشمندی و برخورداری از حکمت، تصمیم به بخشش بخشی از محکومان زندان‌های خود می‌گیرد که این اقدام می‌تواند مشروعیت و محبوبیت آن نظام سیاسی را افزایش دهد.
محمد شریف‌شاهی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیز با مثبت ارزیابی کردن تاثیرات اجتماعی این عفو گسترده، می‌گوید: تاثیرات اجتماعی از جنبه‌های غیرقابل کتمان این تصمیمات حقوقی است و مجازات خصوصاً حبس، افزون بر محکوم، خانواده او را نیز متاثر ساخته و تبعات عاطفی و مالی زیادی بر آنان تحمیل می کند.
آن‌طور که او می گوید در این شرایط با اعلام عفو یک محکوم، آثار و تبعات ناهنجار مجازات او برای خود و خانواده‌اش و به تبع آن همه جامعه، کاهش می‌یابد و هر چه دایره مشمولان عفو وسیع‌تر باشد، تاثیر مثبت آن در اجتماع نیز بیشتر خواهد بود.
در حالی که به گفته اصغر جهانگیر، رئیس سازمان زندان‌ها، اکنون حدود 240 هزار نفر مشغول طی کردن دوران محکومیت خود در ندامتگاه‌های کشور هستند، اعلام خبر آزادی حدود 50 هزار زندانی در کنار افزایش صدور احکام جایگزین حبس، نشان می‌دهد قوه قضاییه رویکرد جدیدی را در کاهش جمعیت زندان‌ها در پیش گرفته است. از سویی دیگر، با توجه به جدی‌تر شدن برخورد دستگاه قضا با مفسدانی چون سلطان سکه، سلطان قیر و متهمان پرونده‌های مؤسسات مالی و اعتباری غیرمجاز، سکه ثامن و بانک سرمایه در ماه‌های اخیر، می‌توان این‌طور برداشت کرد که آزاد کردن جمع کثیری از مرتکبان جرایم خرد از زندان‌ها، حاکی از آن است که دستگاه قضا می‌خواهد تا حد امکان نسبت به مجرمان کوچک گذشت داشته باشد و بخش عمده‌ای از وقت و انرژی خود را در جهت برخورد با دانه‌درشت‌ها صرف کند.
پس از عفو
غفور شیخی، جامعه شناس نیز در گفت‌وگو با جام جم روی اثرات مثبت این عفو گسترده دست می گذارد، می گوید: این تصمیم به نوعی نشان می دهد که برخورد با مفسدان دانه درشت جدی تر از گذشته دنبال خواهد شد .
آن طور که شیخی توضیح می دهد:‌این اقدام سبب بازگشت نیروی کار به جامعه نیز خواهد شد و به این شکل می توان از ظرفیت افرادی که جرم‌ شان آنقدر سنگین نیست که برای جامعه تهدیدی باشند دوباره استفاده کرد.‌
او با اشاره به این‌که ‌ از نگاه جامعه شناسی این تصمیم اقدام مبارکی است، عنوان می کند‌: در کنار این عفو گسترده باید به این مهم نیز توجه کرد که به فکر پس از رهایی این افراد نیز باشیم و شرایط را برای اشتغال و بازگشت به جامعه آنها ‌ فراهم کنیم، زیرا برخی مواقع این افراد برچسب سابقه دار بودن می خورند بنابراین در یافتن شغل دچار مشکل می‌شوند. ‌

عفو‌های 8 دهه‌فجر اخیر به‌روایت آمار

* در سال 92، چون در تاریخ 28 دی 1392، رهبر معظم انقلاب با عفو یا تخفیف مجازات ۸۷۸ نفر از محکومان به مناسبت میلاد پیامبر اکرم (ص) و امام صادق (ع) موافقت کرده بودند، دیگر در ماه بهمن و در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی، پیشنهادی از سوی رئیس دستگاه قضا برای این موضوع به ایشان ارائه نشد. البته در سال‌های 90 و 91 نیز عفو زندانیان از سوی رهبر معظم انقلاب در آستانه سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی با مناسبت میلاد پیامبر اکرم(ص) و امام‌صادق (ع) همراه شد.

محمد حسین خودکار

جامعه