جنگل‌های هیرکانی؛ قربانی تله‌کابین‌سواری

درواقع چند سالی است ساخت تله کابین به نام توسعه گردشگری، به یکی از تهدیدهای جدی برای جنگل‌های هیرکانی شمال کشور تبدیل شده و هرازگاهی خبری از استقرار آن در یک گوشه از این جنگل‌های باستانی به گوش می‌رسد. این درحالی است که به گفته کارشناسان، سطح این جنگل‌ها که تامین کننده حیات بیش از نیمی از ساکنان کشورهستند، بشدت رو به کاهش بوده و احداث مجموعه‌های گردشگری چون تله‌کابین و ورود بی‌ضابطه حجم زیاد گردشگر در دل این جنگل‌های بکر باستانی که منتظر ثبت جهانی هستند، می‌تواند تیر خلاصی باشد بر حیات چند میلیون ساله آنها.

همین چندی پیش، عادل جلیلی، رئیس موسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع کشور به ایجاد حفره‌هایی در دل جنگل اشاره کرده و گفته بود: آنچه مرا بیش از هرچیز نگران می‌کند، حفره‌های ایجادشده در جنگل است. وقتی گسترش این حفره‌های خالی، از یک حدی بگذرد و اکوسیستم تکه‌پاره شود، جنگل کارکرد خود را از دست خواهد داد و به نظرم ایجاد چنین حفره‌هایی در جنگل‌های شمال به‌مراتب خطرناک‌تر از کاهش مطلق سطح کل جنگل است.

با این همه در همین یکی دو سال اخیر چند پروژه احداث تله کابین در دل جنگل‌های هیرکانی موافقت ساخت از ادارات کل منابع طبیعی و محیط زیست را دریافت کرده که در صورت اجرا خسارت‌های جدی به این جنگل‌ها وارد و بحران‌های پدید آمده در شمال کشور را دو چندان می‌کند.

احداث تله‌کابین در کبودوال؛ متراکم‌ترین نقطه جنگلی

یکی از طرح‌های تله‌کابین در جنگل که هم از نظر مجوز و هم انجام ارزیابی‌های زیست محیطی با مشکلات متعدد روبه‌روست، طرح تله‌کابین علی‌آباد کتول در منطقه جنگلی کبودوال و تپه باستانی و تاریخی بازگیر در شرق گلستان است.

عیسی اسفندیاری، فعال محیط زیست علی‌آباد کتول دراین باره به جام‌جم می‌گوید: تله‌کابین علی‌آباد فاقد مکان‌یابی کارشناسی است و دارای هیچ نوع مدل ارزیابی نیست.

مشاور طرح، بصراحت در طرح مطالعاتی عنوان کرده تنها به خواسته کارفرما این مسیر انتخاب شده است.

وی با تاکید بر این‌که محل فعلی در نظر گرفته شده، بکرترین نقطه البرز شرقی و متراکم‌ترین نقطه شمال کشور به لحاظ پوشش جنگلی است و اجرای این پروژه در این نقطه، پیامدها و خسارات غیرقابل جبرانی به دنبال خواهد داشت، می‌افزاید: تپه بازگیر به وسعت ۹۰ هکتار، مشرف به شهر علی‌آباد کتول است و موقعیت بسیار استراتژیکی دارد. در سال‌های گذشته آب منطقه‌ای گلستان به دنبال ساخت موزه آب ایران و ویلا، تشکیلات منابع طبیعی درپی احداث تاسیسات ساختمانی و فرمانداری در پی تاسیس «دانشگاه صنعتی» در این تپه بودند که موفق به تصرف هارون که جنگل‌کاری شده است نشدند؛ حال آن‌که اکنون شهرداری و شورای شهر علی‌آباد کتول، به جای آن‌که به دنبال ثبت ملی تپه بازگیر به عنوان یک اثر طبیعی باشند به دنبال تصاحب و شهرک‌سازی در این تپه هستند.

به گفته این کارشناس، این اتفاقات در حالی رخ می‌دهد که طبق قانون، واگذاری عرصه‌هایی که قبلا جنگل‌کاری شده، تحت هر عنوانی ممنوع و غیرقانونی است و ایستگاه مقصدی که برای تله‌کابین علی‌آباد کتول در نظر گرفته شده، یعنی راس قله هارون منطقه‌ای به نام لاپِه‌دار است که در فاصله چندصد متری محدوده ده‌هکتاری جنگل سرخداری قرار گرفته است. متاسفانه در طرح مطالعات تله‌کابین کبودوال، اثرات احداث تله‌کابین بر این محدوه بسیار حساس، دیده نشده. همچنین در این طرح مطالعاتی، هیچ اشاره‌ای به وجود اهمیت درختان چند هزار ساله سرخدار هم نشده و حتی نامی ازآنها در محدوده اکولوژیک برده نشده است. در هر روی در پیگیری رسانه‌ها مشخص شد مجوزی از سوی شورای‌عالی جنگل ومرتع برای استقرار تله‌کابین کبودوال در نقطه درخواست شده داده نشده و تا صدور چنین مجوزی، هرفعالیتی برای اجرای این طرح غیرقانونی است.

ناهارخوران دیگر تاب و توان ندارد

اسفند 95 بود که شهرداری گرگان با نصب بنرهایی در سطح شهر اعلام کرد بزودی بزرگ‌ترین تله‌کابین جهان در ناهارخوران گرگان احداث می‌شود.

گر چه این خبر برخی را تا جایی هیجان زده کرد که چشمان خود را روی تمام معضل‌های جدی استان از جمله بی‌آبی و خشکسالی، سیل‌خیزی، بروز پدیده ریزگرد و رویداد آتش‌سوزی‌های متعدد جنگلی استان بستند و فراموش کردند از دست رفتن جنگل، یعنی از دست رفتن حیات در سراسر استان گلستان و استان‌های همجوار؛ هرچند جمعی از فعالان محیط زیست در حوزه رسانه به این تصمیم واکنش نشان دادند.

مخالفان تله‌کابین گرگان می‌گویند جنگل‌های ناهارخوران دیگر توان بارگذاری جدید را ندارند و بیش از این نباید در آنها دست برد. ضمن این‌که ترافیک جاده ناهارخوران هم‌اکنون نیز به یک گره کور شبیه شده، چه رسد به این‌که در بالادست، تله‌کابین مستقر شود؛ آن‌وقت سیل جمعیتی که می‌خواهند سوار آن شوند نیز به ترافیک کنونی افزوده شده و بحران هوای آلوده و آلودگی صوتی را نیز بر منطقه تحمیل می‌کنند.

غم‌انگیز این‌که اداره‌کل منابع طبیعی و اداره‌کل حفاظت محیط‌زیست گلستان با این طرح موافقت کرده‌اند. هرچند فعالان محیط زیست با تشکیل «کمپین مخالفان تله‌کابین در جنگل ناهارخوران» و نوشتن شکایت‌نامه‌ای با بیش از 5000 امضا در روزهای پایانی همان سال، خطاب به ریاست سازمان بازرسی کل کشور به این مساله ورود کرده و شکایت خود را از این طرح اعلام کردند.

با این شکایت «شورای‌عالی جنگل ومرتع» هم به مساله ورود کرد و نتیجه‌اش این شد که کلنگ‌زنی و اجرای تله‌کابین گرگان تا امروز متوقف شده، زیرا رئیس وقت این شورا بصراحت اعلام کرد هیچ مجوزی برای استقرار تله‌کابین گرگان در آن نقطه جنگلی صادر نشده، زیرا هنوز طرحی از سوی کمیته فنی منابع طبیعی گلستان به این شورا ارسال نشده تا درباره‌اش نظر بدهد و به همین دلیل اجرای طرح منوط به بررسی‌های این شورا و پاسخ نهایی آن است.

روزهای ناخوشی الیمستان در راه است

الیمستان، جنگلی مه‌آلود با طبیعتی منحصر به فرد در کنار روستایی به همین نام است که طبیعت بی‌نظیر و دست نخورده آن همراه با گونه‌های ارزشمند هیرکانی و اکوسیستم شکننده‌ای که هر روز روی نقشه ایران در حال کمرنگ شدن است زبانزد خاص و عام در منطقه است. وجه تسمیه آن نیز گیاهی پیازچه‌گونه به نام الیما است که حوالی اردیبهشت‌ در حاشیه جویبارهای این منطقه می‌روید. ساخت تله‌کابین الیمستان نیز از همان روزهای نخست با مخالفت‌های بی شماری از سوی مردم و فعالان محیط زیست مواجه شد. اگرچه عباسعلی نوبخت، معاون جنگل‌های سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری می‌گوید که هیچ مجوزی برای تله کابین الیمستان صادر نشده و حتی در زمانی که مدیرکل منابع طبیعی استان مازندران بوده نیز با این طرح مخالفت کرده و بر همین اساس، طرح فوق از بیخ و بن غیرقانونی است؛ با این همه داریوش عبادی، دبیر شبکه تشکل‌های محیط زیست و منابع طبیعی مازندران به ما می‌گوید مجوز احداث تله‌کابین در الیمستان توسط مدیرکل وقت منابع طبیعی مازندران صادر شده و همچنین مورد موافقت اداره‌کل محیط زیست استان مازندران قرار گرفته و اکنون در حال اجراست.

ثبت جهانی هیرکانی چه می‌شود؟!

این اتفاق‌ها در حالی رخ می‌دهد که دبیر تشکل‌های منابع طبیعی و محیط زیست استان مازندران با ابراز نگرانی از احداث تله‌کابین در جنگل‌های استان به جام‌جم می‌گوید کار ساخت و ساز زیرساخت‌های احداث تله کابین در جنگل‌های هیرکانی در حالی شروع شده که بازدید از این جنگل‌ها برای ثبت در یونسکو بزودی انجام خواهد گرفت و به طور قطع اجرای طرح‌های توسعه‌ای مانند احداث تله‌کابین می‌تواند به یکی از موانع جدی برای ثبت باقی‌مانده جنگل‌های هیرکانی شمال کشور منجر شود. پیش از این محمدحسن طالبیان، معاون سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری کشور یادآور شده بود که اوایل مهر ماه کارشناسان یونسکو برای ارزیابی شاخص‌های جهانی جنگل‌های هیرکانی در شمال کشور و به منظور ثبت جهانی آنها، به ایران سفر خواهند کرد.

آتش، زباله و زمین‌خواری، ارمغان تله‌کابین‌های جنگلی

احداث تله‌کابین علاوه بر مشکلات یادشده، پیامدهای منفی و نگران کننده دیگری هم به‌دنبال دارد. آتش سوزی یکی از این پیامدهاست که تله‌کابین‌های جنگلی می‌توانند به آن دامن بزنند؛ کافی است ته‌سیگاری از یک گردشگر و بازدیدکننده تله‌کابین در قلب جنگل رها شود و با وزش بادی و در لحظه ای، هزاران هکتار از جنگل‌ها را خاکستر کند.

زباله گردشگران نیز یکی دیگر از آسیب‌های احداث تله کابین‌های جنگلی است. کمااین‌که هم اکنون نیز انبوهی از زباله در محل احداث تله‌کابین‌های شمال و غرب کشور انباشت شده و آنجا را به زباله دانی و کانون‌های بحران تبدیل کرده است. علاوه بر تمام اینها، «زمین‌خواری» و «جنگل‌خواری» یکی از موارد قطعی و اجزای جدانشدنی استقرار تله کابین در جنگل‌های شمال کشور است. با نگاهی به تله کابین‌های پیشین در شمال کشور از جمله «تله کابین نمک آبرود»، به آینده دیگر مناطق جنگلی که قرار است تله کابین در آنها احداث شود پی خواهیم برد.

اگر روی گوگل ارث به منطقه استقرار تله‌کابین نمک‌آبرود و مساحت بسیار بزرگ و شگفت‌آوری که شهرک‌ها با هتل‌ها و ساختمان‌ها و شهربازی‌ها و مراکز بزرگ خرید در آنها ساخته شده، نگاه کنیم به عمق فاجعه جنگل‌خواری و زمین خواری پی می‌بریم؛ نکته‌ای که کمتر در بررسی‌های طرح‌های توسعه‌ای از جمله تله‌کابین، بر آن تاکید می‌شود.

این در حالی است که رهبر معظم انقلاب بارها و با صراحت روی این نکته تاکید کرده‌اند که «نگذارید به نام گردشگری، جنگل را تصرف و تخریب کنند؛ حتی برای ساخت حوزه علمیه» با این همه اما تله‌کابین‌ها مانند قارچ در جنگل‌های شمال کشور در حال پیشروی است و هر روز بیش از پیش جنگل‌ها را در خود می‌بلعد.

الهه موسوی