شعر تر انگیزد

اما برای این مداحان و علی‌الخصوص شاعرانی که شعرهای آنان را می‌سرایند، فصل عزا خیلی زودتر از اینها شروع می‌شود! در این نوشتار سعی می‌کنم در مورد گوشه‌هایی از فضای سرایش شعر و نوحه به مناسبت ایام عزای سیدالشهدا(ع) با شما صحبت کنم.

هر سال از حوالی روز عرفه و عید قربان، شاعران و مداحان اهل بیت(ع) گرد هم جمع می‌شوند که فکری برای محرم کنند. بعضی از مادحین که سلیقه‌شان به شعرهای کهن گرایش بیشتری دارد، می‌روند سراغ دواوین شاعران قدیمی تا بتوانند بهترین اشعاری که به سبک و سیاق خواندنشان نزدیک هم باشد را انتخاب کنند. در این میان شاعرانی چون محتشم کاشانی، نیر تبریزی و عمان سامانی از مقبولیت بیشتری برخوردارند. نوحه‌های محرم حکایتی دیگر دارند. در کل به دو شیوه می‌توان نوحه سرود: یک این‌که ابتدا شاعر یا مداح آهنگ یا ملودی موردنظر را انتخاب می‌کنند. بعد براساس آن ملودی، شاعر شروع به سرایش شعر می‌کند. حالتی دومی هم که هست این است که ابتدا مداح شعر را انتخاب می‌کند و به کمک شاعر روی آن ملودی مناسبی می‌نشانند.البته ناگفته نماند که خیلی وقت‌ها تمامی این مراحل در ذهن شاعر اتفاق می‌افتد و همزمان شعر را با ملودی روی کاغذ می‌آورد که این روش ویژه شاعران با تجربه‌تر و حرفه‌‌ای‌تر است.

اما شاعرانی که نوحه می‌سرایند یا شعر کلاسیک می‌گویند در راه رسیدن به شعر مطلوب، به پنج ویژگی یا شاخصه احتیاج دارند. این پنج شاخصه با بررسی زندگی بسیاری از شاعران بزرگ بصورت تجربی به‌دست آمده است که با هم آنها را مرور می‌کنیم:

یک / مطالعه

اولین ویژگی یا شاخصه یک شاعر آیینی مطالعه است. بزرگی می‌گفت تا زمانی که هزار بیت نخوانی نمیتوانی یک بیت بنویسی! این خصیصه در شعر آیینی به دو دسته مهم تقسیم می‌شود:

دسته اول مطالعه شعری ست. یعنی مطالعه شعر اساتید و بزرگان حوزه شعر آیینی که به شاعر کمک می‌کنند که با تجربیاتی که تاکنون در عرصه شعر رخ داده است، آشنا شود و با ذهنیتی درست وارد حوزه مدح یا مرثیه آل‌ا...(ع) شود.

دسته دوم مطالعه غیرشعری ست که در شعر آیینی بسیار بسیار مهم است. مطالعه منابع کهن، مقاتل، کتب تاریخی و‌... در این حوزه دسته‌بندی می‌شوند. از مهم‌ترین شاخصه‌های یک شعر آیینی خوب منطبق بودن بر آیات و روایات است که با مطالعه کتب تاریخی اسلامی می‌توان این ویژگی را کسب کرد.

دو / طبع آزمایی

شاعر اگر هزاران هزار سال هم مطالعه کند، در نهایت باید دست به قلم شود. تجربه در شعر بسیار مهم است و بخش اعظمی از این تجربه با سرودن شعر است که بدست می‌آید. شاعر تا با یک قافیه سخت دست و پنجه نرم نکند شاید متوجه نشود که قافیه و ردیف چه نقش مهمی در سرودن یک شعر دارند!

در اینجا نکته مهمی وجود دارد و آن این است که گذشتگان ما قبل از این‌که برای اهل بیت علیهم السلام شعر بسرایند، ابتدا در همان قالب برای موضوع غیرمهمی شعر می‌گفتند تا طبع‌شان روان و دست‌شان گرم شود و بتوانند بهتر برای اهل‌بیت علیهم السلام شعر بگویند. و در این نکته مجموعه‌ای از درس‌ها برای شاعران جوان نهفته است.

سه / روحیه نقدپذیری

در فضای هیات مذهبی زیاد پیش می‌آید که با خواندن یک بیت، سه هزار نفر به گریه بیفتند و اصطلاحا مجلس گل کند. با درنظر گرفتن اجر معنوی والای این عمل، شاید این قضیه برای بعضی از شاعران این شبهه را ایجاد کند که چون فلان مداح شعر مرا خوانده و عده زیادی هم با آن گریسته‌اند پس این شعر، شعری بی‌ایراد بوده که واضح است که چنین تفکری از اساس اشتباه است.

شاعران باید بدانند که شعر آنها وحی منزل نیست که بی‌ایراد باشد! همه شعرها قابلیت نقدشدن دارند و علی الخصوص در فضای شعر آیینی چون سخن از یگانگان خلقت است، باید تا آنجا که می‌شود تلاش کرد که ماحصل تلاش شاعر خالی از هرگونه ایراد، اشکال، غلو یا از موضع ذلت باشد.

چهار/ ارتباط نزدیک روحانیت

مرجعیت علمی شعرهای یک شاعر در فضای مذهبی و هیات از مهم ترین ویژگی‌های شعر اوست. علاوه بر انطباق شعرها با مقاتل و کتب دینی، لازم است شاعر در درجه اول یک پای‌منبری باشد! یعنی خیلی از حرفها را از زبان یک عالم شنیده باشد و در شعرش نقل کند. این امر به مستند بودن سروده‌های شاعر کمک قابل توجهی خواهد کرد. همچنین بسیاری از شاعران بعد از سرایش یک شعر در موضوعات مذهبی برای سنجش میزان صحت و سقم تاریخی شعرشان آن را به یک مرجعیت علمی نشان می‌دهند که اگر ایرادی در آن وجود داشت قبل از انتشار گسترده آن، برطرفش کنند.

پنج / تهذیب نفس

ادبیات آن‌طور که از نامش پیداست از ریشه ادب است. ریشه ادب هم در تهذیب نفس و خودسازی یک شاعر است. بارها از شاعران آیینی هم روزگار شنیده‌ام که به شعری از سروده‌های خود اشاره می‌کنند و می‌گویند که با شعر مذکور در هنگام سرودن، بسیار اشک ریخته‌اند. تاثیر چنین شعرهایی در جلسات مذهبی و هیات چیزی ماورای تصور است. این چیزی نیست جز نوری که شاعر از خود در سروده‌اش به جای می‌گذارد و این نور همان محبت اهل بیت(ع) است که هرگز خاموش‌شدنی نیست.

پیمان طالبی - شاعر