دار و دسته میلیاردی‌ها

در کنار اینها مدتی می‌شود برخی هنردوستان و افراد مختلف به فکر راه‌اندازی چنین رویدادهایی افتاده‌ و به بهانه آن اتفاقات گوناگونی را شکل داده‌اند. حراج تهران، حراج ملی، حراج باران و... از عناوینی‌است که با وجود قدمتی که کمتر از انگشتان دست است، در چند سال اخیر مدام اسمشان به گوش می‌رسد. فضاهایی که هر‌کدام از آنها به دلیل مدون نبودن قانونی مشخص پیرامون بحث نظارت به آن و چارچوب‌هایی که وجود دارد، هر ساله با حواشی و ابهاماتی همراه می‌شوند.

ناهماهنگی با میراث فرهنگی

این روزها نیز بعد از حراج تهران، بتازگی بحث حراج ملی که فروشی بیشتر از 18 میلیارد تومان داشت، مطرح شده است، حراجی که چهارمین دوره آن برای اولین‌بار در دو روز و در چهارم و پنجم مرداد برگزار شد.

این حراج با مدیریت زهرا محمودوند، در چند سال اخیر با تمرکز به رشته‌های مختلف هنر ایران در گرایش‌هایی مثل نقاشی، نقاشی‌خط، تذهیب، خوشنویسی، مینیاتور، صنایع‌دستی، فرش دستباف و چرم برگزار شده است، رویدادی که از دومین دوره آن با حراج فرش‌های نفیس همراه شد، همراهی‌ای که البته درهمان سال با تکذیب کسب مجوز از سوی مسئولان سازمان میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری همراه شد، چرا که بین این آثار فرش‌هایی با قدمت چند دهه‌ای وجود داشتند که مدیر آن از وجود مجوز و هماهنگی با سازمان میراث فرهنگی گفته بود. با تمام اینها این حراج امسال هم با آثار جالب توجهی توانست فروش بالایی داشته باشد.

قرآن‌های گرانبها

در این دوره از حراج علاوه بر تابلوها و آثار هنری که وجود دارند، بزرگترین و کوچکترین قرآنی که از جنس طلا و نقره ساخته شده هم 7میلیارد تومان را به خود اختصاص دادند و در بخش دیگر هم پرتره دو متری امین‌السلطان که نقاشی ظریفی اثر مصورالملک از دوره قاجار است با رقمی برابر یک میلیارد و 300 میلیون تومان به فروش رفت.

حضور این دست آثار در این حراج یکی از وجوه تمایز آن با دیگر رویدادهایی مثل حراج تهران است، تمایزی که به واسطه وجود بخش‌هایی مثل صنایع‌دستی و چرم هم دیده می‌شود. با تمام اینها آمار و ارقام و شیوه‌ای که در قیمت‌گذاری آثار دیده می‌شود، در شرایط اقتصادی موجود تا حدی بحث‌برانگیز شده و نظرات مختلفی را به خود اختصاص داده است. برخی کارشناسان معتقدند این رویدادها فضایی را برای تبادلات مالی و این دست موارد فراهم می‌کند و در سوی دیگر عده‌ای بر این عقیده‌اند که اگر پول سرمایه داران در فضای هنر هزینه شود، بهتر از آن است که صرف ارزی شود که به طور مستقیم روی زندگی مردم اثر می‌گذارد، در واقع این کارشناسان فضای حراجی‌ها را بخشی می‌دانند که به دور از زندگی مردم عام جامعه و آسیب‌هایی که از نظر اقتصادی ممکن است به واسطه این هزینه‌ها به آنها وارد شود، در حوزه اقتصاد هنر پیش می‌روند.

آثار بدون نام

بحث اصالت و کیفیت آثاری که به این حراج راه پیدا می‌کند هم از دیگر مواردی است که برای همه حراج‌های این چنینی مطرح و اغلب محل بحث و مناقشه است، اتفاقی که در این حراج گاه با آثاری بدون نام همراه شده و به این موضوع دامن می‌زند. زهرا محمودوند، مدیر حراج ملی در این باره به جام‌جم می‌گوید: در برخی از دوره‌های هنری آثار خلق شده از سوی هنرمند امضا نمی‌شد. اصالت این آثار نیز بر اساس پژوهش‌های هنری مشخص می‌شود مثلا در یک دوره خاص، صورت‌ها به شکل مشخصی طراحی می‌شدند، یا جنس بوم، متریال مورد استفاده و ویژگی‌های دیگر این آثار مورد آزمایش‌های دقیق قرار می‌گیرد.

بنابراین اثری که امضایی ندارد و هنرمند مشخصی ندارد، بر اساس همین پژوهش‌های هنری و آزمایش‌های مختلف می‌توان سن اثر را مشخص می‌شود.

به هر حال در برخی دوره‌ها، هنر آنقدر فضای خاصی نداشته که هنرمند امضای خودش را روی اثر داشته باشد و در برخی دوره‌ها یا این مرسوم نبوده یا هنرمند طبق سلیقه شخصی‌اش علاقه‌ای به امضای اثرش نداشته است و هنوز هم هستند هنرمندانی که علاقه‌ای به امضای آثارشان ندارند و البته در حراج ملی برای اولین بار گواهی اصالت آثار از میراث فرهنگی گرفته شده است.

اقتصاد هنر

جدا از این موضوع به طور کلی ساز و کار و شیوه‌ای که در این دست حراج‌ها جریان دارند، باعث می‌شوند تا قیمت آثار هنری در بازاری که گاه لابی‌هایی در آن صورت می‌گیرد، تعیین شود و ارزشگذاری این آثار بر مبنای آخرین مبلغی که برای خرید آن اثر هزینه شده، صورت بگیرد، جریانی که به خود هنر کمک نمی‌کند، بلکه هدف آن معطوف به اقتصادی است که همیشه بحث آن مطرح است.

اما درباره حراج ملی هم چنین مساله‌ای وجود دارد، این رویداد هم مثل دیگر اتفاقات مشابه آن با هدف حمایت و پرداخت به هنرشکل گرفته، اما این که چنین رویدادی تا چه حد در این زمینه تأثیرگذار بوده، موضوعی است که جای بررسی دارد.

با نگاه کلی به این حراج می‌توان دریافت که حراج ملی هم مثل دیگر همنوعانش با حضور چهره‌ها و مجموعه داران مشخصی رقم می‌خورد که پای ثابت این برنامه‌ها هستند و تفاوت آن با بقیه در تنوع آثار و رشته‌هایی است که در آن حضور دارند. به همین دلیل این حراج هم از غائله نقد و نظرهایی که پیرامون چنین فضاهایی وجود دارد، مستثنی نیست و باید دید که این دست رویدادها تا کجا با همین روال و در نبود ضوابط چندان روشنی درباره آنها پیش می‌رود.

آغازگرحراج و پرتره امین‌السلطان

تابلوی نقاشی خط احمد میرزازاده که مزین به بسم‌ا... بود، آغازگر این دوره از حراج شد. این اثر که با قیمت پایه شش میلیون تومان به حضار معرفی شد، در نهایت به مبلغ ۲۲ میلیون تومان فروخته شد.

همچنین پرتره 2 متری امین‌السلطان که نقاشی ظریفی اثر مصورالملک از دوره قاجار است، با دو برابر قیمت پایه و به مبلغ 3/1 میلیارد تومان به فروش رسید. علاوه بر اینها در این حراج همان‌طور که ذکر شد قالب‌های مختلفی از هنر وجود دارد، که از بین آنها می‌توان به در چوبی که با قلم میرزا آقا امامی به نقاشی‌های مینیاتوری مکتب اصیل صفویه مزین شده بود اشاره کرد. این اثر در چهارمین دوره حراج ملی با قیمت ۳۰۰ میلیون تومان به مجموعه‌داران پیشنهاد و در نهایت با رقم ۸۰۰ میلیون تومان چکش خورد. یک جعبه لاکی از همین هنرمند نیز پس از یک رقابت ۲۵۰ میلیون تومانی با رقم ۵۵۰ میلیون تومان به فروش رسید. در بخش دیگری از این حراج هم بجز نقاشی‌ها و تابلوها، یک اثر قلمزنی از مهدی علمداری که یکی از جنگ‌های نادرشاه افشار را بر زمینه یک سینی حکاکی کرده است با قیمت پایه ۲۰۰ میلیون تومان معرفی و سرانجام به قیمت ۴۲۰ میلیون تومان چکش خورد.

مجموعه نفیس

این مجموعه شامل بزرگ‌ترین قرآن طلا و نقره جهان است که توسط رائین اکبر خانزاده، در ۶۰۴ صفحه با خط عثمان طه حکاکی شده است. در ساخت این اثر 1/5 کیلوگرم شمش طلای ۲۴ عیار، ۱۵ کیلوگرم نقره و ۸۰ کیلوگرم مس به کار رفته است. ابعاد جلد این قرآن نفیس ۱۴۱ در ۹۱ سانتی‌متر است و توسط استاد مهدی عسگری قلم‌زنی شده است.

کوچک‌ترین قرآن طلا و نقره جهان هم دیگر اثر ارزشمند این مجموعه بود که در آن سوره‌ها روی ورق طلا با ابعاد ۱۶ در ۱۲ سانتی‌متر حکاکی شده بودند. در ساخت این اثر نیز از ۸۰۰ گرم طلا، 1/7 کیلوگرم نقره و هشت قیراط برلیان استفاده شده است. ساخت هنرمندانه هر یک از این دو جلد قرآن حدود دو سال طول کشیده است. این دو جلد قرآن مجید نفیس با قیمت پایه چهار میلیارد تومان معرفی شد، اما پس از شکل‌گیری یک رقابت به قیمت هفت میلیارد تومان حراج را ترک کردند.

فاطمه شهدوست
فرهنگ و هنر