روایتی کوتاه از آیین‌های عاشورایی

اهالی شهرها و روستاهای مختلف هر سال به رسم منطقه خود، روزهای نهم و دهم محرم را به عزاداری برای امام حسین(ع) و یارانش می‌گذرانند.

بسیاری از این مراسم به سبک و سیاق مشابه برگزار می‌شود، اما تعدادی از شهرها و روستاهای کشور سنت‌های خاصی برای این مراسم دارند که مشاهده آن بسیار جالب است.

حضور در مراسمی متفاوت برای کسانی که به آیین‌های ملی و مذهبی و همزمان گردشگری در ایران علاقه دارند بسیار باارزش است.

روزهای تعطیل تاسوعا و عاشورا، بویژه امسال که پس از جمعه واقع شده فرصت مغتنمی است برای دیدن این مراسم در مناطق مختلف ایران.

این گزارش نقاط برگزیده‌ای را به شما معرفی می‌کند که اگر درتعطیلات پیش‌رو می‌خواهید نوعی گردشگری معنوی و عاشورایی داشته باشید و با رسوم رنگارنگ کشورمان در بزرگ‌ترین عزاداری ملی ایران بیشتر آشنا شوید، همین حالا بار سفر بسته و رهسپار شوید.

«زار خاک» تاسوعا در روستای قورتان

شهر ورزنه و روستاهای اطراف آن هر سال مراسم عزاداری تاسوعا و عاشورا را به بهترین شکل ممکن و در کنار حفظ سنت‌های قدیمی اجرا می‌کنند.

روستای قورتان در فاصله 110 کیلومتری شمال غربی ورزنه و در شرق اصفهان قرار گرفته است. مردم این روستا هر سال یکی از به‌یادماندنی‌ترین مراسم عاشورایی را در روز عاشورا برگزار می‌کنند.

به همین دلیل حتی کسانی که سال‌هاست از روستا مهاجرت کرده و به شهرهای بزرگ‌تر رفته‌اند، برای مراسم تاسوعا و عاشورا خود را به قورتان می‌رسانند.

مراسم «زار خاک» روستای قورتان معمولا از روز اول تا دوازدهم محرم برقرار است، اما روز تاسوعا روز برگزاری مراسم اصلی است و در این روز جمعیت بسیاری به میدان و خیابان اصلی روستا می‌آیند. در این مراسم، پیر و جوان، زن و مرد و همه اهالی روستا حضور دارند.

اهالی به دو دسته سادات و غیرسادات تقسیم می‌شوند. دسته سادات با شال‌های سبز یا مشکی و عموم مردم با شال‌هایی به رنگ‌های دیگر در مراسم شناخته می‌شوند.

روز تاسوعا در روستای قورتان حال عجیبی دارد. مراسم عزاداری از صبح تا اذان ظهر ادامه دارد. بعد از نماز ظهر همه اهالی و حتی مهمانان روستا به خانه آنها که مراسم دارند دعوت می‌شوند و بعدازظهر در کوچه پس‌کوچه‌های روستا، حال دیگری دارد.

ابتدا همه کوچه‌ها و خیابان‌های خاکی با آب شسته می‌شوند. اندکی نور خورشید عصرگاهی که از فراز خانه‌ها می‌تابد کافی است تا مسیر به سرعت خشک شود. سپس در میانه راه کاه پاشیده می‌شود. دو ساعت مانده به غروب، خیابانی دیده نمی‌شود که خط روشنی از کاه وسط آن ریخته نشده باشد.

شروع مراسم با گرداندن شال‌ها آغاز می‌شود که به آن «شال‌گردانی» می‌گویند. بعد از آن دسته سادات شروع به حرکت کرده و به دنبال آنها عموم مردم حرکت می‌کنند و تا کمی پیش از غروب آفتاب تقریبا همه روستا را می‌پیمایند. در طول حرکت در روستا هر چند قدم، همه دسته می‌نشیند، مشتی کاه بر سر می‌ریزد و سپس به راه خود ادامه می‌دهد.

گفته می‌شود این مراسم سابقه‌ای حدودا 120 ساله در این روستا دارد و اهالی روستا به‌دلیل ارادتی که به امام حسین(ع) داشته و دارند، این مراسم را به این شکل بنا نهادند.

یکی از ویژگی‌های این مراسم آرامش و سکوت حاکم بر دسته در طول مسیر است. هنگام پیمودن این مسیر که بین یک تا دو ساعت طول می‌کشد، صدایی جز ذکر یا حسین شنیده نمی‌شود و همین سکوت، حزن و اندوه فضای مراسم را چند برابر می‌کند.

از دیگر ویژگی‌های خاص این مراسم توجه به سادات به عنوان صاحب عزای اصلی این روزهاست. زار خاک مراسمی است که یکبار حضور در آن کافی است تا هر سال غروب تاسوعا، اندوه آن روز و آن فضا را بازگرداند.

تعزیه عاشورایی خوانسار

تعزیه‌خوانی در شهر خوانسار قدمتی بیش از 250 سال دارد و افراد بسیاری از شهرهای اطراف، شب‌های تاسوعا و عاشورا برای شرکت در این مراسم به این شهر می‌روند.

خوانسار از توابع استان اصفهان، در شمال غربی اصفهان و 25 کیلومتری جنوب گلپایگان است. با این‌که مراسم تعزیه‌خوانی در بسیاری از شهرهای ایران شهرت دارد، اما دیدن این مراسم بخصوص در روستاهای تیدجان و قودجان خوانسار لطف دیگری دارد.

مردم این شهر صبح عاشورا را با راه‌اندازی دسته‌های بزرگ عزاداران آغاز می‌کنند و حرکت دسته‌های شترسوار و اسب‌سوار نمادی از حرکت کاروان یاران امام حسین(ع) در کربلاست.

بخشی از برنامه‌هایی که میان دسته‌های عزاداری برگزار می‌شود، شبیه اجرای نمایشی از واقعه کربلا و تعزیه‌خوانی است.

عصر تاسوعا و عاشورا نیز با مراسم تعزیه‌خوانی همراه است و معمولا این مراسم تا دوازدهم محرم نیز ادامه دارد.

تعزیه‌ها در حسینیه‌های اصلی برگزار می‌شود و هر سال رقابتی بین مراسم تعزیه‌خوانی روستاهای تیدجان و قودجان وجود دارد و همین رقابت شور و هیجان برگزاری این مراسم را هر سال بیشتر می‌کند. مردم از چند ساعت پیش از شروع تعزیه‌خوانی به حسینیه می‌روند و جوانان شهر بیش از دیگران دغدغه اجرای بهترین برنامه را دارند.

نخل‌گردانی روستای نوا

روستای نوا در جاده هراز و نزدیک به منطقه لاریجان، یکی از جاهایی است که مراسم عاشورایی را با آداب و رسومی که از گذشته باقی‌مانده، اجرا می‌کند. نخل مخصوصی که روز عاشورا در تمام روستا گردانده می‌شود، یکی از نمادهایی است که از گذشته برای مردم این روستا باقی مانده است. پیشینه این نخل به احتمال زیاد به مفهوم تابوتی نمادین است که اجداد اهالی روستای نوا در سوگواره‌های مذهبی حمل می‌کردند.

نخل در اصطلاح وسیله چوبی حجله مانندی است که با انواع پارچه‌های رنگی پوشیده می‌شود و بیش از هر چیز رنگ سبز و سیاه به نشانه عزاداری در پارچه‌ها استفاده می‌شود. در مورد وجه تسمیه نخل نیز اشاره به روایتی دارد که امام حسین(ع) را روی شاخه‌های درخت خرما به محل دفن برده‌اند. به همین دلیل اهالی روستا این نشانه را محتمل‌ترین دلیل نامگذاری نخل و گرداندن آن در روز عاشورا می‌دانند.

مراسم نخل‌گردانی در روستای نوا در سرمای زمستان و گرمای تابستان در فضای باز اجرا می‌شود. عاشقان امام حسین(ع) نخل را کوچه به کوچه در روستا می‌گردانند و آن را از سراشیبی‌ها و سربالایی‌های تند روستا با صبر و حوصله زیاد عبور می‌دهند.

موزه عاشورایی روستای درازنو

روزهای تاسوعا و عاشورا تقریبا هیچ آبادی را نمی‌توان پیدا کرد که صدای عزاداری برای سالار شهیدان از آن شنیده نشود. کسانی که تجربه سفر برای شرکت در مراسم شهر یا روستای خاصی را دارند تجربه مشابهی از ماندن پشت دسته‌های آبادی‌های بین راه در روز و شب را هم دارند حتی هنگامی که در جاده و دور از هر شهری به سمت مقصد در حرکت باشی، صدای دسته‌ها از دوردست شنیده می‌شود.

نمی‌توان گفت مراسم روزهای تاسوعا و عاشورا در کدام روستا و شهر دیدنی‌تر است و کجا می‌توان اندوه این روزها را بیشتر با عزاداران حسینی شریک شد، اما یکی از ویژگی‌های جالب روستای دراز نو در میانه کوه‌های شهرستان کردکوی استان گلستان وجود موزه وسایل عزاداری محرم و صفر است.

روستای درازنو در 40 کیلومتری شهرستان کردکوی قرار گرفته و مجاور قله 2800 متری درازنو است. درازنو در دامنه این قله قرار گرفته و رفت و آمد به این روستا از جاده پرپیچ و خمی می‌گذرد.

به همین دلیل شاید این روستا به آسانی به‌عنوان مقصد گردشگران مراسم عاشورایی قرار نگیرد، اما وجود موزه در این روستا ماجرا را کمی متفاوت می‌کند.

موزه‌ای که در همه ایام سال امکان بازدید آن وجود دارد. تقریبا همه وسایل عزاداری و پذیرایی از عزاداران از جمله انواع علم، زنجیر، سنج، ظروف پذیرایی هیات‌ها، کتیبه‌های قدیمی و بسیاری وسایل دیگر در این موزه به چشم می‌خورد.

روزهای تاسوعا و عاشورا نیز تعدادی از این وسایل برای دسته‌هایی که در این دو روز در روستا می‌گردند، استفاده می‌شود.

معمولا زنان روستاهای اطراف این منطقه نیز در روزهای محرم نان مخصوصی می‌پزند و میان عزاداران امام حسین (ع) پخش می‌کنند.

«مسجد پلا» به معنی پلو مسجد در اصطلاح محلی مردم این منطقه غذایی است که در این روزها در مساجد پخش می‌شود.

سپیده شعرباف - روزنامه نگار

ضمیمه چمدان جام جم