غم‌نامه مرگ تالاب‌‌های فارس

به گزارش جام‌جم، فارس استانی است که به‌رغم واقع شدن در مناطق گرم جنوبی کشور، مجموعه‌ای از تالاب‌ها و مناطق حفاظت شده گوناگون را در خود جای داده و از تنوع اقلیمی بی‌نظیری برخوردار است؛ تنوع آب و هوایی که متاسفانه به دنبال خشک شدن تالاب‌های استان در چند سال اخیر در حال از بین رفتن است. خشک‌شدن تالاب‌ها و دریاچه‌ها و پایین رفتن سطح آب‌های زیرزمینی در استان فارس نه‌تنها درحال جایگزین کردن آب و هوای خشک به جای معتدل و وقوع ریزگردها در این استان است که فرونشست‌های متعدد و عمیق زمین را در این منطقه نیز به دنبال داشته است. این شرایط بحرانی هم‌اکنون نگرانی‌های زیادی را در میان برخی از اقشار مردم بویژه فعالان محیط‌زیست و انجمن‌های مردم‌نهاد ایجاد کرده، به گونه‌ای که روز گذشته برخی از تشکل‌های زیست‌محیطی استان فارس در نامه‌ای به رئیس‌جمهور خواستار اقدام برای نجات تالاب‌ها و دریاچه‌های خشکیده استان شدند.

30 انجمن مردم‌نهادی که این نامه را امضا کرده‌اند، علت خشک شدن تالاب‌های فارس و بحرانی شدن منابع آبی استان را سوءمدیریت‌های اعمال شده و توزیع ناعادلانه آب عنوان و تاکید کرده‌اند متاسفانه تاکنون اقدام علاج بخشی در راستای خروج از این بحران صورت نگرفته و خشکی تالاب‌ها و دریاچه‌های این استان گواه این مدعاست.

در این نامه همچنین به خشکیدگی ‌تالاب‌های بین‌المللی سه‌گانه طشک، کمیجان و بختگان به عنوان سومین پهنه تالابی داخل کشور اشاره شده و آمده است که این سه تالاب که از رودخانه کر تغذیه و آبگیری می‌شدند، سال‌هاست در حسرت حقابه هزاران ساله با خشکی و زوال دست و پنجه نرم می‌کنند و زیستمندان این تالاب‌ها قربانی سدسازی افراطی، اشتباهات و خطای محاسباتی متولیان وقت امور آب شده‌اند تا جایی که اخیرا شاهد گرفتار شدن هزاران جوجه فلامینگو در بستر نمکی دریاچه هستیم که عملا قادر به پرواز نیستند. وقوع ریزگردهای آلوده ناشی از خشکاندن تالاب‌های سه‌گانه و تهدید جدی سلامت ساکنان حاشیه‌نشین آن و همچنین مهاجرت بخش عمده‌ای از سکنه مسیر رودخانه کر و حاشیه این تالاب‌ها در بخش‌هایی از کربال و شهرهای ارسنجان، نی‌ریز، خرامه و استهبان و سکونت اجباری در حاشیه شهرها نیز موضوع دیگری است که در این نامه به آن اشاره شده است.

بختگان، قربانی سدسازی

فارس، استان دریاچه‌هاست و بیشترین تعداد دریاچه‌های دائمی کشور در این استان واقع شده است؛ دریاچه‌های آب شور و شیرین که مجموع آنها گستره‌ای به وسعت 445 هزار هکتار را دربرمی‌گیرد، اما این دریاچه‌ها و تالاب‌ها که مهم‌ترین‌هایش پریشان، بختگان، کمیجان، طشک، ارژن، مهارلو و کافتر است، امروزه خشک شده و می‌روند که با مرگ خود، حیات خطه فارس و ساکنانش را هم به مخاطره بیندازد.

سیاوش محمدی، معاون فنی و طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس، وسعت ده تالاب مهم فارس را محدوده‌ای بالغ بر 180 هزار هکتار عنوان کرده و به جام‌جم می‌گوید: از این ده تالاب اکنون فقط دریاچه مهارلو و طشک کمی آب دارند و بقیه کاملا خشک شده‌اند.

محمدی با اشاره به این‌که تالاب‌های فارس از حدود ده سال پیش و آغاز دوره خشکسالی در استان به این حال و روز افتاده‌اند، تاکید می‌کند که خشکسالی تنها عامل خشکی و نابودی تالاب‌ها نیست و عوامل دیگری چون حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز بی‌شمار در پیرامون تالاب‌ها و ساخت سد در بالادست آنها نیز تاثیر مهمی در خشک شدنشان داشته و دارد.

وی درخصوص شرایط بختگان هم می‌گوید: این تالاب که با مجموعه بختگان، طشک و کمیجان شناخته می‌شود نیز به‌خاطر برداشت‌های بی‌رویه آب از طریق حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز در پیرامونش از یک‌سو و احداث دو سد درودزن و ملاصدرا در بالادست بختگان از دیگر سو به این حال و روز افتاده است.

آن‌طور که معاون فنی و طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس می‌گوید: سد درودزن در دهه‌های گذشته به منظور تامین آب شرب شیراز و همچنین کشاورزی حدود 40 هزار هکتار احداث شده و این درحالی است که امروزه مساحت اراضی کشاورزی که از آب این سد استفاده می‌کنند، به سه تا چهار برابر افزایش یافته، ضمن این‌که در همین اراضی، اقلام آب‌بری چون برنج نیز کشت و تولید می‌شود.

محمدی می‌افزاید: گاهی که در استان سیلاب می‌آمد، سد درودزن سرریز می‌شد و به تالاب‌های سه‌گانه بختگان، طشک و کمیجان می‌رسید، اما دو دهه پیش مجدد سد دیگری با نام ملاصدرا در بالادست سد درودزن احداث کردند که با احداث آن جلوی همان سیلاب‌های فصلی را هم گرفتند، بنابراین مانع رسیدن هرگونه آبی به این سه تالاب شدند.

به گفته وی، به دلیل شرایط وخیم بختگان، در سال گذشته حقابه‌ای برای بختگان تعیین و وزارت نیرو متعهد به تامین آن شد که این مجموعه تاکنون از دادن آن حتی با وجود درخواست و پیگیری‌های مکرر اداره محیط‌زیست استان، سر باز زده است.

وزارت نیرو همکاری نمی‌کند

تالاب‌های کافتر، پریشان، ارژن و... نیز عمدتا با حفر چاه‌های مجاز و غیرمجاز بی‌رویه در حوضه آبریزشان، بتدریج بی‌رمق و خشک و بی‌جان شدند. گرچه به گفته محمدی در سال گذشته برای احیای تالاب پریشان، «طرح مدیریت زیست بومی تالاب» تهیه و مصوب شد که همه نهادهای استان را ملزم به هماهنگی و همکاری برای احیای تالاب می‌کند. براساس این طرح تاکنون 200 حلقه چاه پیرامون پریشان پلمب شده و جهاد کشاورزی نیز به سوی کشت محصولات کم‌آب‌بر و ارگانیک سوق داده شده است.

معاون فنی و طبیعی اداره کل حفاظت محیط‌زیست استان فارس با بیان این‌که این طرح امسال برای بختگان هم تهیه شده و تا پاییز مصوب و اجرایی می‌شود، از مجموعه وزارت نیرو انتقاد می‌کند که متاسفانه این مجموعه خود را قیم و متولی آب دانسته، بدون این‌که هیچ پاسخگویی برای خود قائل شود، به گونه‌ای که حتی در جلسات احیای تالاب‌ها نیز که حضور همه نهادها الزامی است، حاضر نمی‌شوند یا حضورشان بسیار کمرنگ است.

فارس؛ رتبه اول فرونشست زمین در جهان

شرایط وخیم تالاب‌ها و افت شدید سطح منابع آب زیرزمینی استان فارس، در سال‌های اخیر با پیامدهای نگران‌کننده‌ای همچون فرونشست زمین در مناطق مختلف بویژه اراضی نزدیک تخت‌جمشید همراه بوده است.

محمد درویش، مدیرکل دفتر مشارکت‌های مردمی محیط‌زیست کشور دراین باره می‌گوید: فارس با 54 سانتی‌متر فرونشست زمین در سال، رتبه اول فرونشست در جهان را دارد که ادامه این وضعیت می‌تواند برای این خطه و ساکنانش بسیار تهدیدآمیز باشد.

درویش تاکید می‌کند با نشست زمین، احتمال نابودی تخت‌جمشید نیز در آینده وجود دارد، ضمن این‌که فارس به دلیل خشک شدن تالاب‌ها در معرض ریزگردها و سرطان خون نیز قرار دارد؛ شرایطی که امروزه برای بختگان رقم خورده و آن را به کانون فرسایش بادی تبدیل کرده است.

فاطمه مرادزاده