«جهاز تماشا»

در گذشته باربران و طبق‌کش‌ها، صندوق‌ها، مجمعه‌ها و خوانچه‌های جهاز را بالای سر خود حمل می‌کردند و برای این کار از داماد یا خانواده او مبلغی انعام می‌گرفتند. مرسوم بود که از آغاز تا پایان حرکت جهاز، طبق‌کش و دیگران مدام صلوات بفرستند و از دیگران نیز طلب فرستادن صلوات کنند.

اگر خانواده عروس نمی‌خواست کسی از جزئیات جهاز دختر باخبر شود، هنگام اذان صبح آنها را به خانه داماد می‌فرستاد.

با این وجود یکی از رایج‌ترین سرگرمی‌های زنان از گذشته تا امروز، دیدن جهاز عروس بوده است که به «جهازتماشا» شهرت دارد و هنگام حمل جهاز به خانه داماد، زنان با کنجکاوی به تماشای یک یک طبق‌ها می‌ایستادند. این مساله برای مادرانی که دختران دم‌بخت داشتند، اهمیت بیشتری داشت. گاهی دلاله‌ها از زنان انعام می‌گرفتند و آنان را از محله جهازبران آگاه می‌کردند. زنان حتی راضی بودند برای تماشای دقیق داخل خوانچه‌ها، مبلغی به صاحبان منازل بدهند و به بالای پشت‌بام‌شان بروند.

ردپای دل‌بستگی دختران به جهیزیه و کسب آبرو، در ادبیات شفاهی و بویژه در افسانه «کوکو» مشهود است. بنابراین افسانه، دختری زیبارو به نام کوکو که در فکر جمع‌آوری اسباب جهاز خویش است، مورد نامهربانی نامادری‌اش قرار می‌گیرد، هنگامی که دختر همه لوازم و لباس‌هایش را در صندوق‌های چوبی می‌گذارد و قصد رفتن به خانه بخت دارد، نامادری او مقداری یخ و برف در صندوق‌ها می‌گذارد. این ماجرا تا زمان جهازتماشای دختر پنهان می‌ماند، اما هنگامی که صندوق‌ها را برای تماشای حاضران باز می‌کنند، با اسباب و لوازم از بین رفته مواجه می‌شوند.

این کار سبب خنده اطرافیان و شرمندگی دختر می‌شود. بنابراین دختر از خدا می‌خواهد به شکل پرنده‌ای درآید و به گوشه‌ای پرواز کرده و در حسرت جهیزیه از دست رفته‌اش گریه و زاری کند.

همچنین در بیان اهمیت جهاز دختر، مثل‌هایی نیز در میان مردم رواج دارد: «عروس بی‌جهاز، روزه بی‌نماز، دعای بی‌نیاز، قورمه بی‌پیاز.» همچنین می‌گویند: «ناز عروس از روز جهاز عروسه، یا عروس خانم نازت بر جهازت.»

نیره افتخاری - پژوهشگر و دانشنامه‌نویس