تربیت کودک بر مدار دین

دکتر محسن اصغری نکاح، روان‌شناس کودک و عضو هیات علمی دانشگاه فردوسی مشهد که در حوزه آموزش خانواده و کودکان فعالیت می‌کند، دیدگاه جالبی در این زمینه دارد. به گمان او، به جای آموزش‌های غربی غیربومی شده به کودکان باید از مفهومی تربیتی استفاده کرد که مبتنی بر مبانی علمی و آموزه‌های دینی ماست. با وجود این، او معتقد است، نباید صرفا به تربیت کودکان بسنده کرد، بلکه باید پایشی گسترده صورت گیرد برای شناسایی کسانی که ممکن است به کودکان آسیب بزنند و البته آسیب‌های اجتماعی نوظهوری که زندگی کودکان را تهدید می‌کند.

برخی معتقدند، تربیت کودکان می‌تواند آنها را در برابر آسیب‌های احتمالی جامعه مصون نگه دارد. با این ادعا موافقید؟

تربیت کودکان عنصر لازم است، اما کافی نیست. در کنار آموزش شیوه‌های صحیح تربیتی به کودکان در این زمینه، مهم‌ترین اقدامی که باید از طرف مسئولان جامعه صورت گیرد، پایش و شناسایی افراد دارای مشکل است تا توسط روانپزشکان، مددکاران یا روان‌شناسان تحت مراقبت و درمان قرار گیرند.

به نظرتان،‌ خلأ اصلی تربیت کودکان در جامعه ما چیست؟

خلأ اصلی جامعه ما، نداشتن یک مدل تخصصی مبتنی بر مبانی علمی و آموزه‌های دینی است. این دو مغایرتی با یکدیگر ندارند و ما باید به مردم یاد بدهیم، چگونه آنها را با هم ترکیب کنند.

به نظر شما همه آنچه در فضای مجازی در قالب فیلم یا کتاب منتشر می‌شود، برای کودکان مناسب است؟ منظورم این است که برخی والدین می‌گویند بالاخره کودکمان از آنچه در این فضاها می‌گذرد یا در این کتاب‌ها نوشته شده با خبر می‌شود. پس چرا کنترلش کنیم؟

باید دید این آموزش‌ها از چه فرهنگی آمده است؟ آیا کودکان ما در شرایط مشابه فلان فرهنگ غربی زندگی می‌کنند و در معرض همان محرک‌ها قرار دارند؟ آیا جوامعی که این آموزش‌ها از دلشان آمده است، از نظر بومی و اعتقادی به ما شبیه هستند؟ به نظر می‌رسد در این زمینه باید قدری تأمل کرد. توانمندسازی فرزندان ما باید مبتنی بر خانواده و در پی مراحل رشد و زندگی باشد. تربیت مادام‌العمر و مستمر است، اما دوره‌های طلایی در تربیت وجود دارد که دوران پیش از دبستان، دبستان، پیش از بلوغ و بلوغ و پس از بلوغ را شامل می‌شود و در این دوره‌ها باید بیشتر مراقب باشیم.

تربیت و بخصوص آموزش محرم و نامحرم و خودمراقبتی در دوره پیش از دبستان چگونه است و محتوای آن چه باید باشد؟

نیاز است فرزندان ما به دور از اضطراب و آسیب‌ روانی پرورش یابند. بر این اساس خانواده‌ها باید فضایی ایجاد کنند که کودک خانواده را ایمن‌ترین جای ممکن تلقی کند. پس از آن، کودکان باید چند مسأله را به‌صورت کامل درک و توانمندی و گرایش خاص پیدا کنند. برای نمونه حریم خصوصی و اعضای خصوصی بدن، درباره رفتارهایی که خصوصی است و همچنین مهارت‌هایی چون نه گفتن و کمک گرفتن از والدین و مفهوم فریب خوردن را بیاموزند.

این مهارت‌ها را چگونه و از چه منابعی می‌توان به کودک آموزش داد؟

ما به برنامه‌ای نیاز داریم که بر اساس آموزه‌های دینی و مبانی علمی، بچه‌ها با جنسیت خود، در قالب خانواده آشنا شوند. فرزندان ما باید میل به تشکیل خانواده داشته باشند و این را از کودکی می‌آموزند. نگرش فرزندان ما درباره مفهوم پدر و مادر بودن از کودکی شکل می‌گیرد و آنها باید این موضوع را ارزشمند بدانند.

پدر و مادر باید در این زمینه آموزش ببینند و مهارت بیابند. رسانه‌ها باید توجه داشته باشند اگر قصد ساختن برنامه‌ای در این زمینه دارند، باید والدین را مخاطب قرار دهند. زمانی که پدر و مادر در این خصوص توانمند شدند، قطعا می‌توانند فرزندشان را در دوره‌های طلایی تربیت جنسی حمایت کنند تا در معرض آسیب و سوءاستفاده قرار نگیرند.

آموزش محرم و نامحرم به کودکان

کودکان باید یاد بگیرند، حریم خصوصی جسمشان را بیاموزند و وقتی بزرگ‌تر شدند، معنای محرم و نامحرم را نیز یاد بگیرند.

بحث محرم و نامحرم را می‌شود با نوع لباس‌هایی که به کودک در جمع‌های مختلف می‌پوشانیم به او یاد بدهیم. در واقع کودک باید یاد بگیرد که بخش‌هایی از بدنش باید با لباس پوشانده شوند و کسی نباید ببیند و سپس باید به او بگوییم همان بخش‌هایی که با لباس‌های خاص پوشانده شده‌اند، بخش‌هایی هستند که کسی نباید به آنها دست بزند. بحث حریم خصوصی را کودک باید از زمانی یاد بگیرد که به دستشویی و توالت می‌رود. کودک باید یاد بگیرد فضای دستشویی یک فضای خصوصی است. بنابراین والدین می‌توانند با بیان این امر، به کودک خود آموزش دهند در صورت نیاز به کمک، آنها را صدا بزنند.

باید به کودک فرصت داد، خودش را در دستشویی بشوید و اگر نتوانست، از پدر و مادر کمک بخواهد یا از مربی و پرستاری که با هماهنگی والدین و کودک اجازه چنین کاری را یافته‌اند. یعنی کودک باید یاد بگیرد تنها به این افراد اجازه ورود به حریم خصوصی‌اش را بدهد. همچنین در مورد حمام کردن، بچه‌ها باید یاد بگیرند که جلوی دیگران لباسشان را در نیاورند. بچه‌ها از سه تا چهار سالگی توانایی درک این موضوع را پیدا می‌کنند.

پدر و مادر باید آموزش دهند که کودک، خودش لباس‌هایش را عوض کند و حتی در حالی که لباس زیر به تن دارد، به استحمام او کمک کنند و به او فرصت دهند، به تنهایی اندام‌های خصوصی‌‌اش را در حین حمام کردن بشوید. کودک به این صورت حریم خصوصی و حیا را می‌آموزد؛ این که نه حق دارد وارد حریم خصوصی دیگران شود و نه کسی را به حریم خصوصی‌اش راه دهد. به این صورت کودک تا اندازه زیادی مصونیت پیدا می‌کند .