رمزگشایی از هواپیماهای عمودپرواز

هواپیماها برای گشت‌زنی و رصد تغییرات در یک منطقه، بعدها برای بمباران و در نهایت نبردهای هوایی با یکدیگر طراحی می‌شدند. با گسترش این نبردها و با ساخت ناوهای هواپیمابر، لزوم بهره‌گیری از هواپیماهایی با قابلیت نشست و برخاست در فواصل کوتاه، بخصوص ناوها، بیشتر خود را نشان داد. ارائه سیستم‌هایی برای کمک به پرواز هواپیما در یک باند کوتاه و تغییرات اساسی در نیروی پیشران و طراحی آیرودینامیکی آنها، این امکان را می‌داد تا هواپیماها را قادر سازد در فاصله بسیار کوتاه‌تری سرعت و قابلیت پرواز را پیدا کنند.

VTOL یا همان قابلیت نشست و برخاست عمودی، چیزی بود که بخش نظامی برای گسترش فعالیت خود در محیط‌های با باند پرواز کوتاه یا روی ناوها به آن نیاز داشت. در راستای این هدف، هواپیماهای نظامی بسیاری در طول تاریخ هوانوردی معرفی شدند که قابلیت نشست و برخاست عمودی را داشتند. یعنی می‌توانستند با استفاده از برخی فناوری‌ها به صورت عمودی از زمین بلند شوند و مانند یک هواپیمای معمولی به مسیر خود ادامه دهند.

شاید هواپیمای XFV-1 که توسط شرکت لاکهید آمریکا در سال 1330/ 1951 ساخته شد، جزو اولین تلاش‌های فناورانه بشر برای ساختن هواپیماهای عمود پرواز باشد که البته پس از تولید چند نمونه اولیه آزمایشی به کار خود پایان داد. ولی راه بسیار طولانی را برای تحقیقات بیشتر و ورود فناوری‌های جدید هموار کرد.

هواپیماهای بسیاری پس از آن تولید شدند. بوئینگ V22 یکی از موفق‌ترین آنها بود. این هواپیما در ظاهر مانند یک هواپیما با دو موتور توربوپراپ ترابری معمولی به نظر می‌رسد، ولی در واقع قابلیت آن را دارد تا با تغییر زاویه نصب موتور خود، جهت نیروی پیشران را تعیین کند. همان طور که می‌دانیم نیروی لیفت حاصل از چرخش ملخ‌های یک هواپیمای توربوپراپ، در حالتی که در راستای محور طولی آن به سمت جلو اعمال شود، همان نیروی پیشران خواهد بود، اما در این مورد، همین نیروی پیشران با تغییر جهت موتورها و با اعمال نیروی پیشران به سمت بالا، مانند آنچه در یک هلیکوپتر مشاهده می‌کنیم، نیروی لیفت به سمت بالا تولید کرده و هواپیمای بال ثابت را به صورت عمودی از زمین جدا می‌کند که در یک ارتفاع ایمن این زاویه به آرامی به حالت قبلی برگشته و هواپیما به سمت جلو پرواز می‌کند.

در نخستین سال‌های آغاز قرن بیست و یکم بود که چکیده تلاش‌های شرکت لاکهید مارتین با ساخت جت جنگنده اف35 به حد کمال رسید. با این که چند سال پیش از تولید این هواپیما، جت جنگنده هرییر نیز نشان داده بود رویای پرواز جت‌های عمود پرواز خیلی دور از ذهن نیست.

جنگنده اف35 به عنوان یک هواپیمای مافوق صوت با قابلیت‌های بسیار زیاد فنی و نظامی می‌تواند با کمترین سرعت ممکن از زمین برخاسته و بنشیند. این کار با تغییر زاویه نازل گازهای خروجی موتور جت و حفظ تعادل آن با استفاده از یک لیفت فن در بخش جلوی هواپیما میسر می‌شود. با تکیه بر این فناوری، هواپیما می‌تواند با کمترین سرعت از زمین جدا شود و پس از رسیدن به ارتفاع مناسبی با برگرداندن جهت نازل‌ها به یک هواپیمای جنگنده فوق‌پیشرفته رادار گریز مافوق صوت تبدیل می‌شود.

خلبان محمدتقی امیرسام