تشنج و صرع چیست؟

تشنج وضعیتی است که عموما خود را با سفت شدن بدن و سپس حرکات پرشی در اندام‌ها نشان می‌دهد. البته تشنج همیشه به معنای حرکات در اندام نیست و ممکن است تنها بیمار به‌صورت ناگهانی زمین‌خورده یا لحظه‌ای ارتباطش را با محیط اطراف از دست بدهد.

اگر تشنج تکرار شود و علتی برای آن پیدا نشود به آن صرع می‌گویند. اگر علت تکرار حمله مشخص باشد دیگر ‌عنوان بیماری صرع نیست و در واقع علامتی از یک اختلال قابل‌ شناسایی می‌شود. بنابراین به بیماری مصروع می‌گویند که علتی برای بروز حملات مکرر تشنج اش نتوان یافت.

تشنج با علائم متنوعی همراه است. بسته به نوع آن این علائم متفاوت است. شایع‌ترین نوع تشنج که به‌نام منتشر نیز گفته می‌شود خود را با سفت شدن ناگهانی کل بدن نشان می‌دهد. سپس بیمار دچار حرکات پرشی شده و پس از مدتی شل افتاده و به خواب می‌رود.

بیمار پس از اتمام حمله و به هوش آمدن هیچ‌چیزی را به یاد نمی‌آورد. گازگرفتن زبان، نگاه به سمت بالا در چشم‌ها، خروج کف از دهان، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع از علائم همراه است.

در بعضی از انواع تشنج بیمار برای لحظه‌ای هوشیاری‌اش را از دست می‌دهد بدون این‌که سقوط کرده یا حرکات غیرطبیعی داشته باشد. عموماً این بیماران کودکانی هستند که در نوشتن املا کلماتی را جا می‌اندازند و معلم متوجه بی‌توجهی آنها در کلاس درس می‌شود.

تشنج به همین دو شکل محدود نمی‌‌شود. بسیاری از بیماری‌ها و اختلالات از تشنج تقلید می‌کند که گاهی افتراق اینها نیازمند انجام نوار مغزی است.

گاهی عواملی دیگر در بروز تشنج نقش دارد؛ از جمله آنها می‌توان به بارداری و بی‌خوابی اشاره کرد. در دوران بارداری لازم است میزان و نوع داروی مصرفی بر اساس شرایط بیمار تعیین شود. ادامه درمان در دوران بارداری براساس میزان مصرفی در زمان غیر بارداری می‌تواند عاملی برای بروز تشنج باشد.

4 نکته مهم در مواجهه با بیماری که تشنج کرده است

اولین اقدام اطلاع به اورژانس پیش بیمارستانی (115) است. تا رسیدن اورژانس برخی اقدام‌ مفید را می‌توانید انجام دهید تا بیمار دچار عوارض ناشی از تشنج نشود و از طرفی نباید اقداماتی انجام دهید که باعث آسیب بیشتر به بیمار شود.

1ـ‌ مانند تمام حوادث باید در ابتدا راه هوایی بیمار امن شود. برخلاف تصور عامه نیازی به باز کردن دهان بیمار نیست. گازگرفتگی زبان نه‌تنها مشکلی ایجاد نمی‌کند بلکه در صورت اعمال زور برای بازکردن دهان جهت رهایی زبان ممکن است به دندان‌ها آسیب وارد شود.

عده‌ای از انگشت خود برای باز کردن دهان استفاده می‌کنند که می‌تواند به آسیب‌های شدید تا حتی قطع انگشت منجر شود. برای برقراری امنیت راه هوایی بیمار کافی است وی را به یک سمت بگردانیم تا ترشحات دهانی براحتی خارج‌شده و وارد راه‌ها‌ی هوایی نشود.

2ـ به‌دلیل کاهش هوشیاری و خواب‌آلودگی بیماران نباید مواد غذایی یا مایعات به آنها داد. این مواد غذایی می‌تواند به‌دلیل خواب‌آلودگی و کاهش هوشیاری بیمار وارد مجاری هوایی شود.

3ـ بیماران تشنجی به‌دلیل سقوط به دنبال تشنج، مستعد آسیب به سر، شکستگی مهره‌ها و دررفتگی کتف هستند. بنابراین باید در بیماری که خواب‌آلود است و ما از میزان آسیب ستون فقراتش مطلع نیستیم، به‌دقت انتقال انجام شود.

4ـ نیازی به کنترل حرکات پرشی بیمار نیست. کنترل این پرش‌ها دشوار بوده و می‌تواند آسیب‌رسان باشد. فقط مراقب باشید اگر بیمار در محلی واقع‌شده است که احتمال افتادن دارد از سقوطش ممانعت شود. بنابراین آرام بیمار را روی زمین روی یک‌پهلو بخوابانید.

بیماران مبتلا به تشنج چه مسائلی را باید رعایت کنند؟

این بیماران براساس نظر پزشک باید اقدام به مصرف دارو کنند. کاهش یا افزایش داروی مصرفی براساس نظر پزشک مسئول بیمار است. قطع ناگهانی دارو می‌تواند به بروز حمله پایدار تشنج منجر شود که گاهی به‌سختی قابل‌ کنترل بوده و حتی به مرگ بیمار منجر می‌شود.

بیماران مبتلابه صرع باید به مدت دو تا پنج سال از قرارگرفتن در شرایطی که در صورت بروز تشنج می‌تواند آسیب‌رسان باشد اجتناب کنند. ازجمله این موارد می‌توان به رانندگی، شنا کردن، کار یا تردد در ارتفاعات اشاره کرد.

افراد صرعی نباید به‌تنهایی در جایی رها شوند. بروز تشنج می‌تواند با آسیب به سر همراه بوده و در صورت نداشتن همراه و دیر رسیدن به مرکز درمانی به عوارض ناگواری منجر شود. زنان مبتلا به این اختلال در حین آشپزی باید در حضور فردی دیگر اقدام به آشپزی کنند که در صورت بروز تشنج، احتمال سوختگی کمتر باشد. بیماران صرعی پس از چند سال مصرف دارو و نبود بروز حملات، در صورت نوار مغزی طبیعی با دستور پزشک می‌توانند درمان خود را به‌تدریج قطع کنند.

دکتر بهروز هاشمی / متخصص طب اورژانس