چه زنانی باید «عِدّه» نگه دارند؟

مرگ، جدایی قهری زن از شوهر است، اما همیشه جدایی‌ها به واسطه مرگ نیست و ممکن است زن و شوهر به واسطه طلاق یا فسخ نکاح در ازدواج دائم و همین‌طور انقضا یا بذل مدت در ازدواج موقت از یکدیگر جدا شوند البته زنانی هم هستند که عِدّه ندارند.

درخصوص عدّه طلاق در آیه اول سوره مبارکه طلاق و درخصوص عدّه وفات در آیه 234 سوره مبارکه بقره به تصریح سخن گفته شده است؛ آن‌گونه که مفسران قرآن کریم گفته‌اند، فلسفه وضع عدّه جلوگیری از اختلاط نسل و احترام به رابطه زناشویی سابق است، البته احکام مربوط به عدّه در جایی هم که احتمال اختلاط نسل وجود ندارد، نیز جاری است.

عِدّه وفات

براساس آیه 234 سوره مبارکه بقره، زن بعد از مرگ شوهر باید برای اختیار شوهر دیگر صبر کند که این مدت براساس نص صریح قرآن کریم، چهار ماه و ده روز تعیین شده است. این حکم قرآنی دقیقا در حقوق اسلامی نیز منعکس شده و بر این اساس در ماده 1154 قانون مدنی آمده است: «عدّه وفات چه در دائم، چه در منطق در هر حال چهارماه و 10 روز است.»

اگر زنی از شوهرش باردار باشد و همسر وی در حین بارداری زن فوت کند، در این صورت عدّه زن تا زمان وضع حمل ادامه خواهد داشت. بر این اساس در ادامه ماده 1154 قانون مدنی آمده است: «... مگر این‌که زن حامله باشد که در این صورت عدّه وفات تا موقع وضع حمل است، مشروط بر این‌که فاصله بین فوت شوهر و وضع حمل از چهار ماه و ده روز بیشتر باشد و الا مدت همان چهار ماه و ده روز خواهد بود.»

عدّه طلاق

«عدّه طلاق» مدتی است که زن باید پس از جدایی از همسرش از ازدواج و رابطه با دیگران خودداری کند. عدّه طلاق در خصوص زنان باردار، مانند حکم گفته شده درخصوص عده وفات، تا زمان وضع حمل ادامه خواهد داشت، اما برای زن غیرآبستن، این میزان برابر با سه طهر تعیین شده است. «طُهر» در اصطلاح فقهی و حقوقی به معنای پاکی زن از عادت زنانگی و نیز مدتی است که بین دو عادت زنانگی قرار می‌گیرد. اگر زنی در سن عادت باشد اما عادت ماهانه را مشاهده نکند، این مدت برای وی سه ماه تعیین شده است. بر همین اساس، در ماده 1151 قانون مدنی آماده است: «عدّه طلاق و عدّه فسخ نکاح سه طهر است، مگر این‌که زن با اقتضای سن، عادت زنانگی نبیند که در این صورت عدّه او سه ماه است.»

عدّه فسخ نکاح

فسخ نکاح مفهومی متفاوت از طلاق است و در صورتی که عیوب مشخصی در مرد و زن وجود داشته باشد و طرفین پس از عقد به عیوب پی ببرند، برای زن یا شوهر حق فسخ و اتمام رابطه زوجیت وجود دارد.

براساس ماده1122 قانون مدنی، وجود سه عیب در مرد موجب حق فسخ زن خواهد بود. براساس ماده 1123 قانون مدنی هم وجود شش عیب در زن، موجب حق فسخ برای مرد خواهد بود. اگر زن یا مرد به دلیل وجود عیب در طرف دیگر نکاح را فسخ کنند، در این صورت زن باید مطابق ماده 1151 قانون مدنی، سه طهر یا اگر با اقتضای سن، عادت زنانگی نمی‌بیند، سه ماه عده نگه دارد.

عدّه ازدواج موقت

در ازدواج موقت عدّه زن باردار مثل نکاح دائم تا زایمان و عدّه مرگ همسر چهار ماه و ده روز است، اما عدّه پایان مدت یا بذل مدت کمتر از نکاح دائم یعنی دو طهر است. در زنانی که با وجود عدم یائسگی، عادت نمی‌بینند هم این مدت چهل و پنج روز است. (مستفاد از ماده 1152 قانون مدنی)

زنانی که عدّه ندارند

براساس آنچه در قرآن، روایات و فقه اسلامی آمده است، همه زنان باید عدّه وفات را نگه‌دارند، اما سه دسته از زنان یعنی زن یائسه، زن غیرمدخوله و زن نابالغ بر اساس آنچه که در فقه و قانون آمده است، عِدّه طلاق، فسخ نکاح یا بذل مدت ندارند.

شاهرخ صالحی کرهرودی - کارشناس ارشد حقوق خصوصی