در این کوچه مشروطه مُرد...

به گزارش جام جم سیما ،​ مستند «شاه جهان» به کارگردانی حسن نقاشی به زندگی تاجر بزرگ شهر یزد پرویز شاه جهان ـ که زرتشتی است ـ می‌پردازد. شاه جهان موسس تجارتخانه و بعد‌ها بانک جهانیان ازجمله آزادیخواهانی است که در دوره مشروطه و به واسطه تمکن مالی از این جنبش حمایت می‌کرده و به وسیله برادرش که رئیس شعبه تهران بوده اسلحه و پول برای مشروطه خواهان می‌فرستاده است. او با کوشش فراوان بانکی تاسیس می‌کند که رقیب بانک شاهی شده و همین نکته باعث می‌شود انگلیسی‌ها با هر روشی سعی در حذف او داشته باشند و نهایتا با کارشکنی و تجسس بار اسلحه او را کشف کرده و نکته را به گوش محمدعلی‌شاه می‌رسانند. شاه بی‌خرد هم به وسیله یکی از اراذل معروف تهران دستور قتل پرویز را صادر می‌کند و یکی از نوچه‌های صنیع حضرت در یزد شاه جهان را به قتل می‌رساند و البته تجارتخانه‌ها را آتش می‌زنند و برادر پرویز هم در تهران کشته می‌شود. این مستند حاوی نکات مهمی برای توجه و مکث بیشتر است که به آن اشاره خواهیم کرد.

1 ـ پرویز شاه جهان به شکلی هوشمندانه درمی‌یابد تا زمانی که ایران دارای یک بانک ملی و مستقل نباشد همواره مجبور است زیر یوغ انگلیس و روسیه باقی بماند. او حتی در مقطعی به مظفرالدین‌شاه پیشنهاد می‌کند 400 هزار تومان وام از بانک جهانیان به دربار پرداخت شود به شرط آن که شاه از بانک شاهی و استقراضی روس پولی دریافت نکند. این نکته نشان می‌دهد این بازرگان یزدی آزاده تا چه حد شرایط اسفناک معاصر خویش را دریافته است.

2 ـ تاجر مشروطه‌خواه به شکلی حیرت‌انگیز همه وقایع را مکتوب می‌کرده و همین نکته باعث شده فیلم مستند شاه جهان ساخته حسن نقاشی دارای مبنایی کاملا مستند و واقعی باشد و مخاطب کاملا در جریان ریز وقایع قرار گیرد. بنابراین با فیلمی روبه‌رو هستیم که تقریبا از حدس و گمان و شایعات تهی بوده و البته این به لطف قلم شیوای شاه جهان و برادرش است.

3 ـ برخلاف تصور عامه، مشروطه مختص به تهران و تبریز نیست و مثلا همین شهر یزد هم مشروطه‌خواهان شجاعی داشته که از جان و مال خود گذشته و به سایر شهر‌های دیگر کمک می‌کرده‌اند و البته جمله بامزه و تاریخی ستارخان بزرگ در جواب سلاح‌هایی که شاه جهان در میان بار پنبه برایش فرستاده است: بار پنبه رسید... الحق عجب پنبه‌هایی! ... ستارخان.

4 ـ در قسمت‌های پایانی فیلم دوربین سراغ تجارتخانه جهانیان می‌رود که اکنون خرابه است و در کمال حیرت در زیرزمینش هنوز عکس‌ها و پاکت‌ها و نوشته‌های آن دوران وجود دارد و یک سوال مهم این که چرا سازمان میراث فرهنگی، فکری برای این مکان و اماکن مشابه نمی‌کند تا قسمت مهمی از تاریخ معاصر از بین نرود. در مورد شاه‌جهان آخرین بازمانده از خارج می‌آید و به دلیل تعصب فامیلی قسمتی از این تاریخ را نجات می‌دهد، اما در موارد دیگر هم آیا این اتفاق می‌افتد؟

5 ـ کوچه‌ای که شاه جهان در آن ترور می‌شود توسط مردم آن دوره کوچه مشروطه نامیده و زیر آن نوشته می‌شود در این کوچه مشروطه مرد و جالب اینجاست که کنسول انگلیس طی نامه‌ای به سفیر وقت بریتانیا در ایران این موضوع را هم گزارش می‌دهد و این تمام نکته مشروطه است. این که یک ملت حتی حق نداشته نام کوچه و خیابانش را خود تعیین کند.

مستند شاه جهان فیلم با ارزشی است که هم به لحاظ ساختاری و هم موضوعی روان و یکدست پیش می‌رود و البته یک نکته مهم این که سال‌های مشروطه بسیار می‌تواند سوژه مناسبی برای مستندسازان جوان باشد. سال‌هایی که فرخی یزدی، میرزاده عشقی، میرزاجهانگیرخان صوراسرافیل، پرویز شاه جهان و... بسیاری از آزادیخواهان ایران زمین همگی در همین کوچه‌های مشروطه جانشان را نثار راه وطن کردند تا استعمار پیر دریابد ایران مهد تمدن و آزادی است. شاید به همین دلیل است که حالا در کوچه‌های مشروطه از خون جوانان وطن لاله دمیده و آرزوی پرویز شاه جهان محقق شده است.

بهرنگ ملک‌محمدی / قاب کوچک