ترک‌های 32کیلومتری زمین در«سرایان»

این خبر خوشایندی نیست؛ اما باید پذیرفت که از این پس در کنار حوادث طبیعی چون سیل و زلزله، باید حادثه تلخ دیگری با عنوان «فرونشست زمین» را نیز به فهرست حوادث طبیعی کشور اضافه کرد و هر لحظه منتظر وقوع آن در نقطه‌ای از کشورمان و همچنین پیامدهای ناگوار ناشی از آن بود. پدیده‌ای که از چند سال پیش خود را به صورت ترک‌هایی در سطح زمین یا فرورفتن بشقابی برخی مناطق نشان داده و با پیشرفتی حیرت‌آور، بسرعت دامن بسیاری از دشت‌های کشور را گرفت، به گزارش جام‌جم، اکنون در 297 دشت کشور با پدیده فرونشست زمین مواجه هستیم. این پدیده در برخی مناطق همچون همدان، فارس و هرمزگان به فروچاله تبدیل شده؛ چاله‌هایی که بیشتر به چاه شباهت دارند و در مناطقی همچون منطقه ایج استهبان فارس عمقشان به 80 متر نیز رسیده است.

آسیب‌دیدن جاده‌ها وخطوط برق و گاز در خراسان‌جنوبی

اما در این میان، مشکل در خراسان‌جنوبی بزرگ‌تر است؛ چراکه در مناطقی مثل دشت سرایان زمین ترک‌هایی برداشته که این ترک‌ها بسرعت در حال پیشروی است، به طوری که طول آن تاکنون به 32 کیلومتر رسیده است و آن طور که مسئولان این استان می‌گویند خطراتی همچون تخریب جاده، شکستن خطوط برق، گاز و فیبر نوری را که در نزدیکی این ترک وجود دارد، در پی خواهد داشت.

معاون حفاظت و بهره‌برداری از منابع آب شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌جنوبی در گفت‌وگو با جام‌جم به این نکته اشاره می‌کند که ترک‌های ایجاد شده در دشت سرایان که ناشی از نشست زمین است، اولین بار در سال 87 مشاهده شد، اما از اسفند سال گذشته دوباره شاهد ترک خوردن دشت با سرعتی حیرت‌آور بودیم، به گونه‌ای که طی ماه‌های اسفند، فروردین و اردیبهشت ترک‌هایی به طول 32 کیلومتر، دهانه یک متر و عمق ده تا 15 متر در این دشت ایجاد شده و همچنان در حال پیشروی است.

به گفته سعید سروری این ترک‌ها علاوه بر این که اراضی کشاورزی را تهدید و تخریب می‌کند، هم‌اکنون به شانه خاکی جاده اصلی منطقه نیز رسیده و هر لحظه ممکن است جاده و آسفالت‌های آن را تخریب کرده و پیامدهای ناگواری دنبال داشته باشد. این در حالی است که خطوط گاز، برق و فیبر نوری مخابرات نیز در فاصله چند متری از ترک‌ها قرار دارد و هرلحظه احتمال شکستن و پاره شدن این خطوط و وقوع حوادث تلخ و ناگوار وجود دارد.

وی عامل اصلی فرونشست و ترک زمین در دشت سرایان را اضافه برداشت از منابع آب زیرزمینی از یک سو و کاهش بارندگی و خشکسالی 18 ساله از سوی دیگر عنوان کرده و می‌افزاید: در خراسان‌جنوبی 40 دشت وجود دارد که 19 مورد آن ممنوعه و دو مورد (دشت‌های سرایان و خزری) ممنوعه بحرانی است. 19 دشت دیگر هم دشت‌های کویری است که نه کانون جمعیت است و نه ظرفیت آبی دارد. در مجموع سالانه حدود یک میلیارد مترمکعب از دشت‌های استان آب برداشت می‌شود که بیشتر از تغذیه آبخوان‌ها بوده و حدود 116 درصد بیشتر از میزان برداشت استاندارد جهانی است؛ موضوعی که خالی شدن آبخوان‌ها و نشست زمین را به دنبال دارد. این مسئول در شرکت آب منطقه‌ای خراسان‌رضوی در عین حال به برنامه‌ریزی برای جلوگیری از ایجاد بحران در دشت سرایان و خزری نیز اشاره کرده و یادآور می‌شود: برای جلوگیری از ادامه روند فرونشست زمین، باید برداشت از ذخایر آبی حدود 39 درصد کاهش یابد که این امر در دستور کار امسال اداره آب منطقه‌ای قرار گرفته و اجرای دقیق آن منوط به همکاری جدی نهادهای دیگر همچون فرمانداری و جهادکشاورزی و همچنین تغییر الگوی کشت، تغییر آبیاری سنتی و نظارت بر میزان برداشت هاست که البته این مورد آخر با نصب کنتورهای هوشمند هم اکنون در حال اجراست.

چالش برای کشاورزی خراسان جنوبی

محمد درویش، مدیر دفتر مشارکت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست کشور نیز با اشاره به این‌که نشست زمین با این وسعت نگران‌کننده در خراسان جنوبی از قبل پیش‌بینی می‌شد، به جام‌جم می‌گوید: خراسان جنوبی و یزد امسال نیز بدترین وضعیت را از نظر ریزش‌های آسمانی داشته‌اند و از آنجا که حوزه‌های آبریز شرقی نیز تراز بسیار منفی دارند، در صورت ادامه این روند و ادامه کشت و کار سنتی در خراسان جنوبی و همچنین کشت محصولات آب‌بر و فعالیت صنایعی آب‌بری چون فولاد و سیمان وضعیت بحرانی‌تر نیز خواهد شد.

وی اجرای کامل طرح ترسیب کربن در سطح استان (این طرح چند سال پیش در چند منطقه خراسان جنوبی مثل منطقه حسین‌آباد سربیشه به صورت آزمایشی انجام شد)، رفتن به سمت توسعه کسب‌وکارهای سبز، اشتغالزایی و درآمدزایی از طریق انرژی بادی و کاشت محصولات کم‌آب‌بر مثل زعفران به جای کشت چغندر، هندوانه، خربزه و پنبه را از جمله راهکارهای نجات دشت‌های خراسان جنوبی از این بحران عنوان می‌کند. پیامدهای ویرانگر فرونشست دشت‌های کشور نیز موضوعی است که دکتر داوود رضاعرب، دانش‌آموخته دکترای منابع آب در گفت‌وگو با جام‌جم به آن اشاره می‌کند و می‌گوید: اولین پیامد نشست دشت‌ها از بین رفتن حالت تخلخلی زمین و در نتیجه از بین رفتن آبخوان‌های زیرزمین است که به هیچ عنوان قابل برگشت نبوده و دیگر هیچ آبی را در خود ذخیره نخواهد کرد.

عرب، شکستن و قطع خطوط آب، برق، گاز و فیبرهای نوری و همچنین تخریب جاده‌ها و... را از پیامدهای دیگر نشست زمین عنوان کرده و می‌افزاید: اگر امروز وقوع سیل و زلزله از مهم‌ترین اخبار کشور است که وقوع آنها اعلام می‌شود، با ادامه وضعیت موجود و ترک‌های ایجاد شده در دشت‌ها، بزودی شاهد شنیدن اخباری مبنی بر فرونشست فلان دشت و قطعی برق، آب، گاز و تلفن چند استان و همچنین وقوع انواع تصادفات و خسارات مالی و جانی خواهیم بود.

فاطمه مرادزاده