واردکننده انرژی می‌شویم

حال شاید این سوال مطرح شود که دلایل توجه ویژه رهبر انقلاب به این موضوع چیست.

در عصر حاضر، انرژی یکی از مهم‌ترین نهاده‌های توسعه و از عوامل اصلی تولید است و تأمین امنیت عرضه آن در دنیا از مسائل استراتژیک پیش روی تمام دولت‌هاست و لذا شناخت عوامل مؤثر بر مصرف و تقاضای انرژی در تمام حوزه‌ها اجتناب‌ناپذیر است. همچنین با توجه به محدودیت منابع انرژی و افزایش هزینه‌های استخراج و بهره‌برداری، با روند رو به رشد قیمت انرژی مصرفی روبه‌رو هستیم. بر همین اساس نیز بعد از بحران شوک نفتی سال 1973، کشورهای توسعه یافته و اروپایی به صورت جدی روی موضوع صرفه جویی در مصرف انرژی سرمایه‌گذاری کردند، زیرا این سرمایه‌گذاری می‌تواند موجبات کاهش هزینه‌های عمومی را فراهم آورد.

در عین حال، کاهش هزینه‌ها هنگام کمبود منابع مالی و مشکلات بودجه‌ای، اقدامی بسیار مفید برای مراکز مصرف‌کننده انرژی به شمار می‌رود. در حال حاضر، فرهنگ استفاده صحیح انرژی به عنوان یک اصل مهم در کشورهای توسعه یافته مدنظر قرار گرفته و آنها با هدایت و مدیریت صحیح انرژی به بسیاری از اهداف خود در کنترل و تأمین بموقع انرژی دست یافته‌اند. به صورت کلی، نتایج حاصل از بهینه‌سازی مصرف انرژی و ارتقای بهره‌وری آن عبارتند از:

1 ـ حفظ منابع انرژی برای نسل‌های آینده

2 ـ ایجاد فرهنگ مناسب مصرف و توزیع عادلانه انرژی

3 ـ مدیریت تولید، انتقال و توزیع انرژی و صرفه‌جویی در هزینه‌ها

4 ـ کاهش آلاینده‌های زیست محیطی

5 ـ افزایش ثروت ملی در نتیجه کاهش یارانه‌های مستقیم سوخت

از سوی دیگر، بهره‌وری نامناسب در مصرف انرژی در ایران، اقتصاد ملی را در معرض خطر قرار داده است زیرا با تداوم رشد فعلی مصرف انرژی، کشور در آینده نزدیک به نقطه سر به سری تولید و مصرف انرژی می‌رسد. این در حالی است که بخش انرژی با توجه به نقش دوگانه‌ای که درخصوص تأمین نیاز انرژی کشور و کسب درآمد ارزی دارد، زیربنای اصلی توسعه کشور به حساب می‌آید و وقوع این اتفاق (صفر شدن خالص صادرات انرژی کشور و سپس تبدیل ایران به یک واردکننده انرژی)، کشور را با چالش‌های اساسی اقتصادی در سال‌های آینده مواجه خواهد کرد. به عبارت دیگر، ادامه روند فعلی مصرف بالا و غیرمنطقی انرژی در کشور، تأمین پایدار انرژی به عنوان یکی از عوامل مهم رشد اقتصادی کشور را مختل خواهد کرد.

نصرت‌الله سیفی، مدیرعامل سابق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت در یک نشست خبری (14 بهمن 93) با اشاره به این که کشور ایران در حوزه گاز، نفت و منابع زغال سنگ به ترتیب رتبه‌های اول، چهارم و دهم را به خود اختصاص داده و در زمینه منابع فسیلی دارای رتبه اول در جهان است، گفت: این در حالی است که با وجود این که نسبت به سایر کشورهای صنعتی تولید ناخالص ملی کشور در جایگاه پایین‌تری قرار دارد، در میزان مصرف انرژی رتبه یازدهم را داریم... در صورت مصرف انرژی با همین شدت در کشور، سال 1400 نقطه سر به سر تولید و مصرف یکی می‌شود. ضرورت دارد برای جلوگیری از این مساله به راهکارهای بهینه‌سازی مصرف انرژی توجه ویژه کرد.

اظهارات مدیرعامل سابق شرکت بهینه‌سازی مصرف سوخت نشان می‌دهد، در صورت استمرار روند فعلی مصرف انرژی در کشور، ایران از سال 1400 به بعد به یک واردکننده انرژی تبدیل خواهد شد که این موضوع با توجه به نقش انرژی در تعاملات بین‌المللی، قدرت چانه زنی ایران در عرصه‌های بین‌المللی را نیز کاهش می‌دهد، اما دلایل این مصرف بالای انرژی و همچنین شدت نامطلوب انرژی کشور در حوزه‌های مختلف چیست؟

در گزارش شماره 14300 مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی با عنوان ابهام در آمارهای شدت انرژی و مقایسه ایران با کشورهای جهان که خرداد 94 منتشر شد، این دلایل به عنوان مهم‌ترین دلایل بالا بودن شدت انرژی در کشور بیان شده است:

1 ـ وجود تلفات بسیار زیاد شبکه انتقال و توزیع برق کشور نسبت به سایر کشورها و مناطق مختلف جهان

2 ـ راندمان بسیار پایین نیروگاه‌های کشور و وجود نیروگاه‌های خارج از رده

3 ـ تکمیل نشدن زنجیره تولیدی در اکثر بخش‌ها و شکل نگرفتن مطلوب خوشه‌های صنعتی در کشور

4 ـ حمل ونقل بسیار نامطلوب و نبود مدیریت منسجم و متمرکز کلان بخش و استفاده بالاتر از 44 درصدی از حمل ونقل جاده‌ای در جابه‌جایی کالا

5 ـ قاچاق بخش قابل توجهی از سوخت کشور

6 ـ وجود تلفات در شبکه گاز طبیعی

7 ـ نبود مدیریت بر مصرف حامل‌های انرژی در بخش کشاورزی بخصوص در بهره‌برداری از چاه‌های آن

8 ـ صنایع سنگین انرژی با تکنولوژی فرسوده یا قدیمی با روش‌های تولید منسوخ و سهم اندک صنایع با فناوری‌های پیشرفته و خدمات گردشگری در تولید ناخالص داخلی کشور

9 ـ مصرف بالای انرژی در بخش محدودی از مصارف خانگی

10 ـ سوزاندن بیش از 12 میلیارد مترمکعب گاز همراه (گازهای فلر) در سال

اما هدفگذاری و سیاستگذاری کلان کشور در زمینه افزایش بهره‌وری انرژی چگونه است و کجای کار هستیم؟

در بند هفتم سیاست‌های کلی اصلاح الگوی مصرف (ابلاغی رهبر معظم انقلاب در 15 تیر 89) صرفه‌جویی در مصرف انرژی با اعمال مجموعه‌ای متعادل از اقدامات قیمتی و غیرقیمتی به منظور کاهش مستمر شاخص شدت انرژی کشور به حداقل دو سوم میزان کنونی تا پایان برنامه پنجم توسعه و به حداقل یک دوم میزان کنونی تا پایان برنامه ششم توسعه به عنوان هدف کلان کشور در این بخش تاکید شده و بر اجرای سیاست‌های زیر برای تحقق این خواسته اشاره شده است:

ـ اولویت دادن به افزایش بهره‌وری در تولید، انتقال و مصرف انرژی در ایجاد ظرفیت‌های جدید تولید انرژی.

ـ افزایش بازدهی نیروگاه‌ها، متنوع‌سازی منابع تولید برق و افزایش سهم انرژی‌های تجدید‌پذیر و نوین.

ـ گسترش تولید برق از نیروگاه‌های تولید پراکنده، کوچک مقیاس و پر‌بازده برق و تولید همزمان برق و حرارت.

ـ بهبود روش‌های انتقال حامل‌های انرژی ازجمله حداکثر‌سازی انتقال فرآورده‌های نفتی از طریق خط لوله و راه‌آهن.

تدوین و اجرای قانون

در سال‌های اخیر، هم در بعد ایجاد زیرساخت‌های قانونی با تدوین قوانینی مانند قانون هدفمند کردن یارانه‌ها (دی 88)، قانون اصلاح الگوی مصرف انرژی (اسفند 89) و بند «ق» ماده 2 قانون بودجه
سال 93 (اسفند 92) هم در بعد عملیاتی با اجرای سه فاز طرح هدفمندی یارانه‌ها (آذر 89، اردیبهشت 93 و خرداد 94) و همچنین تصویب و فراهم‌سازی مقدمات اجرای بعضی طرح‌های بهینه‌سازی مصرف انرژی با استفاده از ظرفیت‌های قانونی بند «ق» (سال‌های 93 و 94) گام‌هایی برداشته شده است. با وجود این، هنوز این موضوع جزو برنامه‌های اصلی دولت و بخصوص وزارت نفت قرار ندارد و فاصله زیادی با تحقق هدف تعیین شده در سیاست‌های کلان اصلاح الگوی مصرف یعنی کاهش 50 درصدی میزان مصرف انرژی در سال 1400 نسبت به سال 1389، وجود دارد.