بازگشت مردان کهنه کار به قاب کوچک

کسانی چون کیومرث پوراحمد، حسن هدایت، حسن فتحی، امرالله احمدجو، محمدرضا هنرمند و حمید لبخنده برخی از این کارگردان‌ها هستند که آثار درخشانی در کارنامه دارند، اما مدت‌هاست با تلویزیون همکاری نداشته‌اند.

اولین و ساده‌ترین نکته‌ای که درباره کارگردان‌هایی از این دست ممکن است به ذهن برسد، قطع همکاری تلویزیون با کارگردان‌های پیشکسوت یا تغییر رویکرد به سمت جوانگرایی است!

منعی در کار نیست

رحمان سیفی‌آزاد، رئیس مرکز امور نمایشی سیما بصراحت از علاقه تلویزیون به همکاری با همه هنرمندان پیشکسوت خبر می دهد.

به گفته وی، سازمان صداوسیما همواره آماده همکاری با کارگردان‌های پیشکسوت بوده و هست و به همکاری با آنها علاقه دارد.

سیفی‌آزاد می‌گوید: زمانی که اثری متناسب با فضای امروز جامعه و مخاطبان ارائه کنند؛ حتما استقبال خواهیم کرد و اگر مدت‌هاست که جایشان در تلویزیون خالی است به تصمیم یا خواست مدیران تلویزیون ارتباطی ندارد بلکه خودشان طرح و ایده‌ای ارائه نکرده‌اند یا مواردی بوده که اگر تلویزیون پیشنهادی برای همکاری داشته، آنها درگیر مشغله‌های دیگری بوده‌اند و ترجیح داده‌اند که فعلا با تلویزیون همکاری نکنند.

سیفی‌آزاد از تعدد کارگردان‌های تلویزیون می‌گوید و این‌که با وجود چنین طیف وسیعی لزومی ندارد کارگردان‌های پیشکسوت هر سال یک اثر برای ارائه به مخاطب تلویزیون داشته باشند حتی اگر این اثر خاطره‌انگیز و ماندگار باشد.

از نگاه رئیس مرکز امور نمایشی سیما، کارگردان‌های پیشکسوت تلویزیون براساس ارتباطی عاطفی و ذهنی با سوژه‌ها دست به نگارش فیلمنامه و تولید می‌زنند.

رحمان سیفی‌آزاد سریال‌سازی را یک فن و حرفه توصیف می‌کند که نمی‌شود صرفا به آن نگاه هنری داشت و در این باره می‌گوید: نمی‌شود سریال‌های تلویزیون را تعطیل کرد. مخاطب همیشه همراه تلویزیون است و نمی‌شود او را معطل نگاه داشت. بنابراین نمی‌توانیم منتظر هنرمندانی باشیم که برای تولید آثارشان نیاز به زمان و تعمق بیشتر دارند، اما می‌شود در کنار سریال‌های جاری تلویزیون آثار ماندگار هم ساخت و از وجود این پیشکسوتان بهره گرفت.

تلویزیون پذیرای پیشکسوتان

رئیس مرکز امور نمایشی سیما از بازگشت کارگردان‌های پیشکسوت خبر می‌دهد. براساس توضیحات او از چندی پیش این همکاری‌ها آغاز شده است؛ داوود میرباقری با تلویزیون همکاری دارد و کیانوش عیاری مشغول نگارش فیلمنامه‌ای است به نام «88 متر» وحسن فتحی نیز در مرکز گسترش فیلمنامه‌نویسی، نگارش یک فیلمنامه بلند را آغاز کرده است.

سیفی‌آزاد بی‌مهری تلویزیون به کارگردان‌های پیشکسوت را بشدت تکذیب می‌کند و یادآور می‌شود: تلویزیون طرح‌ها و ایده‌ها را بررسی می‌کند و آثار خوب صرف نظر از این‌که از طرف یک کارگران جوان ارائه شده یا یک پیشکسوت، مورد بررسی قرار می‌گیرد. شرایط به گونه‌ای است که بیشتر خود سازندگان آثار باید به تولید علاقه داشته باشند یا دست‌کم نشانه‌های این تمایل را ببینیم.

از نگاه رئیس مرکز امور نمایشی سیما، آنتن تلویزیون نمی‌تواند معطل بماند که تلویزیون دست به چینش کارگردان‌های جوان و پیشکسوت بزند.

وی تاکید می‌کند: باید طیف وسیعی از نویسندگان و کارگردان‌ها با تلویزیون همکاری کنند و در نهایت این به خود افراد مربوط است که بخواهند با تلویزیون کار کنند یا نه! در هر صورت تلویزیون برای کسی منع ندارد و پذیرای هنرمندان پیشکسوت است.

اصل اول، کیفیت

برای مخاطب تلویزیون اهمیتی ندارد کدام کارگردان مشغول کار است یا تلویزیون برای هنرمندان جوان و پیشکسوت چه برنامه‌ای دارد؛ برای مخاطب تلویزیون دیدن سریال‌های باکیفیت مهم است و اگر سراغی از هنرمندان پیشکسوت می‌گیرد در واقع از کیفیت آثارشان یاد می‌کند.

حسن هدایت از کارگردان‌های پیشکسوت که آثار خاطره‌انگیزی چون «کارآگاه علوی» را در کارنامه دارد، کیفیت را اصل می‌داند و ضمن تاکید بر این نکته که به عنوان یک کارگردان علاقه دارد با تلویزیون همکاری کند، توضیح می‌دهد: تلویزیون رسانه بسیار فراگیری است و کدام کارگردانی است که دلش نخواهد با این رسانه همکاری کند، اما گاهی به کیفیت توجه نمی‌شود و همین کارگردان‌های قدیمی و باتجریه را از تلویزیون دور می‌کند.

این کارگردان کهنه‌کار، شیوه مدیریت دکتر سرافراز را امیدبخش توصیف می‌کند و ادغام برخی از شبکه‌ها را اتفاقی میمون و مبارک می‌داند که شاید در آینده تولید سریال‌های تلویزیونی بی‌تاثیر نباشد.

وی در این باره توضیح می‌دهد: امیدوارم سازمان با این تغییرات به یک مجموعه پویا و دینامیک بدل شود و فرصت به‌طور مساوی در اختیار هنرمندان جوان و پیشکسوت قرار گیرد.

این کارگردان تاکید می‌کند که بارها طرح‌هایی به تلویزیون ارائه کرده، اما پذیرفته نشده است و معتقد است هنرمندان پیشکسوت و آدم‌های باتجربه در تلویزیون کند نیستند و برای ساخت آثارشان نیاز به زمان زیاد ندارند.

هدایت می‌گوید: شاید برخی از این دوستان وسواس داشته باشند یا براحتی از کنار هر نکته‌ای عبور نکنند، اما نمی‌توان گفت آنها به ابزار و شیوه کارشان مسلط نیستند یا همه کارگردان‌های قدیمی کند هستند.

به اعتقاد من، در عرصه تولید سریال با مشکلات و مسائل دیگری مواجهیم که در درجه اول باید به آنها توجه شود.

سیاستگذاری و پیشنهاد

روند تولید سریال در تلویزیون به این ترتیب است که هنرمندان طرح‌ها و ایده‌هایشان را ارائه می‌دهند و پس از تصویب طرح، تولید آغاز می‌شود، اما حسن هدایت معتقد است تلویزیون می‌تواند در مقام سفارش‌دهنده ظاهر شود و براساس سیاست‌ها و برنامه‌های بلندمدت آثاری را به فیلمنامه‌نویسان و کارگردان‌های مجرب سفارش دهد.

وی توضیح می‌دهد: تعیین استراتژی این فرصت را فراهم می‌کند که تلویزیون برای مضمون آثارش برنامه‌ریزی کند. نویسندگان و طراحان براساس دیدگاه‌ها و تجربیات خودشان طرح‌هایی ارائه می‌دهند، حال آن‌که تلویزیون می‌تواند براساس خواست مخاطبان و نیاز جامعه طرح‌هایی را سفارش بدهد.

سایه مشکلات مالی

تولید سریال‌های تلویزیونی هزینه دارد و شاید در مقایسه با هزینه کل سریال تفاوت زیادی بین دستمزد نویسندگان و کارگردان‌های جوان و پیشکسوت وجود نداشته باشد، اما احتمالا این مساله با توجه به دقت و وسواس کارگردان‌های پیشکسوت که عمدتا علاقه دارند بهترین و متخصص‌ترین‌ها را در مشاغل پشت صحنه به کار بگیرند، در تمایل تلویزیون به کار کردن با جوان‌ترها تاثیر دارد.

حسن هدایت با این نکته موافق نیست و در همین راستا توضیح می‌دهد: شکی نیست که تلویزیون با مشکلات مالی مواجه است و برای صرفه‌جویی به راه‌های متعددی متوسل شده که بهترین‌ آنها ادغام شبکه‌ها بوده است، اما خوشبختانه سریال‌های تلویزیونی همیشه از بودجه کافی برخوردار بوده ‌است و متاسفانه چند سالی است که حضور ستاره‌های سینما در سریال‌های تلویزیونی باب شده است. این ستاره‌ها دستمزد بالایی دارند که بخش اعظمی از بودجه سریال را به خود اختصاص می‌دهد و اجازه استفاده از نیروهای متخصص در پشت‌صحنه را از تولیدکنندگان سریال‌های تلویزیونی سلب می‌کند.

براساس توضیحات این کارگردان، حتی اگر دستمزد زیادی به ستاره‌های سینما تعلق نگیرد باز هم حضورشان در سریال‌های تلویزیونی مورد تائید نیست، زیرا تلویزیون نیازی به ستاره ندارد.

هدایت تصریح می‌کند: در همه دنیا تلویزیون بازیگران خودش را دارد و اگر نقل و انتقالی بین سینما و تلویزیون باشد بسیار محدود است و معمولا تلویزیون به سینما بازیگر می‌دهد نه برعکس.

قصه و ساختار

منتقدان و کارشناسان نیز مانند حسن هدایت بر این عقیده‌اند که آثار تلویزیونی بیش از هر چیز متکی بر قصه است. هدایت معتقد است در کنار قصه، ساختار هم مهم است، اما همین دو مورد برای یک سریال خوب کافی است و دیگر نیازی به حضور بازیگران مطرح در تلویزیون وجود ندارد.

از نگاه این کارگردان کهنه‌کار، گاهی حضور بازیگران در چند سریال و نبود تنوع، به سریال‌های تلویزیونی آسیب می‌زند و باعث می‌شود این آثار از مولفه‌های لازم برای ماندگاری برخوردار نشود.

وی با تاکید بر این نکته که سپردن سریال‌های مهم به کارگردان‌های کم‌تجربه ضرر مضاعف محسوب می‌شود، درباره رابطه مردم با آثار هنری توضیح می‌دهد: مردم همیشه نتیجه کار را می‌بینند و قضاوت می‌کنند. بنابراین بازخورد هر اثر بین مخاطبان مهم‌ترین چیزی است که باید مد نظر مدیران تلویزیون قرار بگیرد. بیننده کیفیت را ارزیابی می‌کند و اگر سریالی را دوست نداشته باشد آن را تماشا نمی‌کند.

حسن هدایت ضمن استقبال از شکل‌گیری گروه‌های فیلمنامه در سازمان می‌گوید: خوشبختانه شنیده‌ام در دوره جدید مدیریت سازمان، به فیلمنامه توجه ویژه‌ای می‌شود و گروه‌هایی برای تصویب فیلمنامه در نظر گرفته شده است. من امیدوارم در این گروه‌ها کسانی حضور داشته باشند که کارشان به ممیزی آثار محدود نشود بلکه ساختار یک فیلمنامه خوب و منطق درام را نیز بشناسند و انتخاب‌های درست داشته باشند.

یاد خاطرات مجید

برای کیومرث پوراحمد همان «قصه‌های مجید» بس که عمری در یاد و خاطره مردم ایران ماندگار شود، اما واقعیت این است که او هنوز توانمند است ایده‌های خوبی دارد و فضای ذهنی متفاوتی که حتی می‌تواند در یک سریال معمایی مانند «سرنخ»، شیرینی و جذابیت بسیار را بگنجاند.

سال 89 سریال «پرانتز باز» به کارگردانی پوراحمد از شبکه سه پخش شد، اما بعد از آن از این کارگردان تلویزیون خبری نشد تا این که امسال خوشبختانه شنیده‌ها حاکی است در حال نگارش سریالی با موضوع آب است.

تاریخ به روایت استعاره

سریال‌های امرالله احمدجو دنیای متفاوتی دارد که شاید به دل هر کسی ننشیند؛ جهان استعاره و خیال که وقتی سهم قصه در آن بیشتر می‌شود یکی از شاهکارهای تلویزیونی شکل می‌گیرد. «روزی روزگاری» هنوز با آن قصه جذاب، دیالوگ‌های تاثیرگذار، شخصیت‌پردازی متفاوت و بازی‌های خوب بازیگرانش یکی از شاهکارهای تلویزیونی است. خوشبختانه احمدجو بعد از سال‌ها به تلویزیون بازگشته و بتازگی فیلمنامه‌ای برای یک سریال به نام «صوراسرافیل» نوشته است. همچنین در نگارش فیلمنامه زندگی سلمان فارسی هم مشارکت دارد.

در راه سینما

محمدرضا هنرمند چند اثر ماندگار برای تلویزیون ساخته و مدت‌هاست که دیگر از او خبری نیست؛ سریال کاکتوس در اواخر دهه 70، «زیر تیغ» که در نیمه دهه 80 شناخته شد و سریال «آشپزباشی» که در سال 1388 پخش شد، تمام همکاری هنرمند با تلویزیون است.

تقریبا هر سه اثر از این کارگردان به اندازه‌ای ماندگار بوده که امروز در فهرست بهترین‌های تلویزیون باشد، اما شنیده‌ها حاکی است هنرمند قرار است فعالیتش را در سینما ادامه بدهد در حالی که سال‌های سال و خیلی بیشتر از تلویزیون، از سینما دور بوده است.

در قلب تلویزیون

حمید لبخنده برای تلویزیون فیلم‌ها و سریال‌های بسیاری ساخته است؛ قبل از «در پناه تو» چند سریال ساخته بود و بعد از آن هم همین طور ، اما برای مخاطب تلویزیون هیچ‌کدام خاطره خوب سریال «در پناه تو» را تکرار نکرد.

شاید تعداد کمی از مخاطبان به یاد بیاورند که سال 90 سریال رازهای یک خانه و سال 86 سریال کارآگاهان به‌کارگردانی حمید لبخنده از تلویزیون به‌نمایش در آمده است.

او در تلویزیون روند رو به رشدی نداشته، اما هنوز به اعتبار آثار خوبش می‌تواند در قلب تلویزیون جای داشته باشد.

آذر مهاجر