با خودمراقبتی،‌برنده زندگی کنید

بی‌جهت نیست امروز را که مصادف با روز جهانی بهداشت است در کشور ما با عنوان «روز سلامتی» نامیده‌اند. جالب آن که امروزه شیوه توجه بیشتر مردمان ایران زمین به سلامت، نشان می‌دهد هنوز راه طولانی در پیش است تا مفهوم سلامت به معنای واقعی در کشور محقق شود. طبق تعریف سازمان جهانی بهداشت، سلامت به‌حالتی از آسودگی جسمی، روانی و اجتماعی اطلاق می‌شود و سلامت تنها به معنای فقدان بیماری یا ناتوانی نیست.

هر چند بسیاری معتقدند با توجه به شرایط زندگی امروز نمی‌توان فردی را پیدا کرد که از سلامت کامل برخوردار باشد، اما برنامه‌ریزان همچنان معتقدند انسان سالم محور اصلی توسعه پایدار است و یکی از شاخص‌های تعیین کننده در رشد و پیشرفت کشورها، میزان سلامت افراد آن جامعه است.‌ دکتر محمدکریم شهرزاد، فوق‌تخصص غدد و متابولیسم، متخصص داخلی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفت‌وگو با جام‌جم به مناسبت روز سلامتی (18 فروردین)، می‌گوید: برخلاف گذشته که سلامت فقط در بعد جسمی تعریف می‌شد، تحولات زندگی موجب شده سلامت از بعد روانی، اجتماعی، معنوی، عاطفی و شغلی نیز مورد توجه باشد.

اصل اول، خودمراقبتی

متخصصان مهم‌ترین عامل موثر برای حفظ و ارتقای سلامت را خودمراقبتی (Self-Care) عنوان می‌کنند. انجام فعالیت‌های آگاهانه، آموخته شده و هدفمند به منظور حفظ و ارتقای سلامت توسط فرد را خودمراقبتی می‌گویند که به چهار گروه خودمراقبتی برای حفظ سلامت، خودمراقبتی در ناخوشی‌های جزئی، خودمراقبتی دربیماری‌های مزمن و خودمراقبتی در بیماری‌های حاد تقسیم می‌شود.‌ دکتر شهرزاد با اشاره به ارتقای سطح سواد و آگاهی مردم در سال‌های اخیر و تغییر جغرافیای بیماری‌ها در کشور، تأکید می‌کند: آموزش‌های عمومی که در سطح مدارس، دانشگاه‌ها و رسانه‌ها به مردم منتقل می‌شود، در ارتقا و حفظ سلامت بسیار تعیین‌کننده است، اما مراقبت فرد از سلامتش، بسیار مهم‌تر از نقش و اقدامات پزشک است.

اصلاح سبک زندگی در عمل

متاسفانه با وجود آن که بیشتر ما راه سالم زیستن را تا حدودی می‌دانیم، اما گویا تقریبا همگی معتقدیم که «مرگ برای همسایه است» و سبک زندگی اشتباه نمی‌تواند آسیبی به سلامت ما برساند. غافل از آن که بیماری‌های غیرواگیر به دلیل وابسته بودن آن به شیوه زندگی، اتفاقا در مدت زمان کوتاه و حتی در عنفوان جوانی می‌تواند سلامت را به خطر بیندازد.

این فوق‌تخصص غدد و متابولیسم تأکید می‌کند: با توجه به هزینه‌های سنگینی که بیماری بر فرد و جامعه تحمیل می‌کند، لازم است مدیران سیاست‌های پیشگیرانه خود را به گونه‌ای عملیاتی کنند که آثار مثبت آن در عمل و رفتار مردم و کاهش نرخ بیماری‌ها ملاحظه شود. در این صورت می‌توان گفت سیاست‌های پیشگیرانه موفق عمل کرده‌اند. ‌ دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی خاطرنشان می‌کند: تغذیه سالم و مناسب، ورزش، خواب کافی، تفریح و استراحت عوامل کلیدی برای اصلاح سبک زندگی هستند.

سلامت روان حلقه گمشده

افزایش آمار افراد مبتلا به اختلالات روان ازجمله افسردگی و خودکشی باعث شده توجه به این بعد از سلامت در سال‌های اخیر پررنگ شود. بر این اساس به افراد توصیه می‌شود همواره به اصول سلامت روان همچون آرامش، مدیریت هیجان و شناخت توجه لازم و کافی داشته باشند تا دچار مشکل نشوند.

دکتر شهرزاد با اشاره به مراجعه اورژانس افراد به پزشک با فرض ابتلا به بیماری خاص، می‌گوید: نتایج بررسی وضع این افراد نشان می‌دهد فرد به لحاظ جسمی مشکلی ندارد و شرایط روحی و روانی فرد است که سلامت او را با مخاطره مواجه کرده است. چاقی، مصرف دخانیات، استرس زیاد، احساس ناامنی ناشی از بیکاری و سایر مواردی که آرامش فرد را دچار مشکل می‌کنند حتی اگر نمود جسمانی نداشته باشند، نشانه آن است که این فرد بالقوه سالم نیست و نیازمند درمان است.‌ این فوق‌تخصص غدد و متابولیسم با اشاره با جنگ هشت ساله و آثار آن می‌گوید: با توجه به آثاری که جنگ‌های طولانی بر سلامت روحی و روانی مردم دارند، متاسفانه ما نسبت به آثار بزرگ این اتفاق توجه کافی نداشته‌ایم. به همین دلیل میزان افسردگی و اضطراب در کشور ما خیلی بالاست. به همین دلیل برنامه ریزان کشور باید توجه جدی‌تر و بیشتری به سلامت روان افراد جامعه داشته باشند.

خانم‌ها در معرض تهدید

بررسی شاخص‌های سلامت نشان می‌دهد کم‌تحرکی و چاقی، زنان ایرانی را بیش از مردان تهدید می‌کند. مساله‌ای که دکتر شهرزاد نیز آن را نگران‌کننده می‌داند و می‌گوید: در حال حاضر بیش از 3 میلیون نفر در کشور مبتلا به دیابت هستند که رشد این آمار و مرگ و میر ناشی از بیماری‌های قلبی و عروقی بسیار قابل توجه است. با توجه به رشد بیماری‌های غیرواگیر، لازم است پیاده روی و ورزش به عنوان برنامه ثابت در زندگی مردم گنجانده شود.

وی با بیان این که به سلامت باید به عنوان یک بسته به هم پیوسته توجه شود، ادامه می‌دهد: تامین و ارتقای سلامت در ابعاد مختلف یک کار جمعی و تیمی است که نیازمند مشارکت و حضور برنامه‌ریزان دولتی در کنار مردم است. با توجه به حضور پررنگ موبایل و رسانه‌های مجازی در زندگی مردم، ارسال روزانه حداقل یک پیام بهداشتی و درمانی می‌تواند در ارتقای فرهنگ سلامت کشورمان تاثیر بسزایی داشته باشد.

این فوق‌تخصص غدد و متابولیسم معتقد است در صورتی که بتوانیم چاقی، مصرف دخانیات، فشار خون و چربی را کنترل کنیم، بسیاری از تخت‌های ICU و CCU خالی می‌شود.‌ دکتر شهرزاد درباره چهار دهه فعالیت دستگاه‌های فرهنگی در رابطه با سلامت معنوی می‌گوید: آسیب‌شناسی این بخش از سلامت نشان می‌دهد با وجود هزینه‌های صرف شده، اقدامات در این رابطه موفق نبوده و لازم است مسئولان مطابق با فونداسیون اعتقادی نسل جوان و انگیزه‌های آنان تجدیدنظرهای لازم را انجام دهند.

سهیلا فلاحی